Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów czy ilustracji, ale także map, tabeli, wykresów itp.). Przede wszystkim zapoznaj się dokładnie z tekstami źródłowymi, zwróć także uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, w jaki sposób rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego materiału. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę tekstu źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Międzynarodowe systemy współpracy i bezpieczeństwa. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
Idea utworzenia organizacji międzynarodowej o charakterze uniwersalnym, mającej przede wszystkim utrzymać pokój na świecie, została zrealizowana już po I wojnie światowej. Pierwszą tego typu organizacją była Liga NarodówLiga Narodów. W 1919 r. przyjęto Pakt Ligi Narodów, w którym mowa jest o głównym celu działania organizacji: rozwoju współpracy między narodami oraz zapewnieniu im pokoju i bezpieczeństwa
.
To właśnie doświadczenia Ligi Narodów miały olbrzymi wpływ na odnowienie idei powszechnej organizacji. Już w czasie II wojny światowej państwa koalicji antyhitlerowskiej podpisały Kartę Atlantycką (1941 r.). W dokumencie tym sformułowano zasady powojennego ładu światowego i postulowano utworzenie nowej powszechnej organizacji mającej utrzymywać ów porządek. 26 czerwca 1945 r. w San Francisco 50 państw (Polska uczyniła to kilka miesięcy później) podpisało Kartę Narodów Zjednoczonych (Karta NZ), która zaczęła obowiązywać od 24 października 1945 r. Powołała ona do życia i określiła zasady funkcjonowania Organizacji Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations).
Główne zadania ONZ
Główne cele ONZ, określone w art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych, są następujące:
utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
rozwijanie stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu zasad równouprawnienia i samostanowienia narodów;samostanowienia narodów;
rozwiązywanie dzięki współpracy międzynarodowej problemów o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym, humanitarnym oraz działanie na rzecz praw człowieka.
Członkostwo w ONZ
Państwem członkowskim ONZ ma prawo być każde państwo (pod warunkiem, że zobowiąże się ono do przestrzegania Karty Narodów Zjednoczonych). Decyzję o przyjęciu nowego członka podejmuje Zgromadzenie Ogólne zgodnie z zaleceniem Rady Bezpieczeństwa.
Istnieje możliwość wykluczenia z ONZ państwa, które uporczywie łamie zasady Karty Narodów Zjednoczonych. Decyzję o wykluczeniu podejmuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Dotychczas taka sytuacja się nie zdarzyła. W celu egzekwowania praw Karty Rada Bezpieczeństwa może zastosować środki zapobiegawcze lub środki przymusu. W przypadku ich użycia Zgromadzenie Ogólne upoważnione przez Radę Bezpieczeństwa może zawiesić dane państwo w prawach członkowskich.
Od 2011 r. do ONZ należy 193 państw. Obecnie członkami tej organizacji nie są m.in.:
państwa mające status obserwatora: Watykan i Palestyna;
organizacje międzynarodowe mające status obserwatora: np. Unia Europejska;
pozostałe państwa i terytoria nieuznawane powszechnie na arenie międzynarodowej: Republika Chińska (Tajwan), Sahara Zachodnia (terytorium sporne), Kosowo (jego niepodległość uznało ponad 60 państw, w tym część krajów UE), Naddniestrze (uznawane powszechnie za część Mołdawii), Cypr Północny (uznawany powszechnie za część Republiki Cypryjskiej).
Główne organy ONZ
Główna siedziba ONZ mieści się w Nowym Jorku, a jej poszczególne wyspecjalizowane instytucje działają m.in.: w Genewie, Hadze, Paryżu, Wiedniu, Nairobi i Rzymie.
Zgromadzenie Ogólne
• Obowiązuje zasada równości głosów poszczególnych państw – każde z nich posiada jeden głos.
• Państwa mogą mieć więcej niż jednego przedstawiciela., sposób podejmowania decyzji • Kwestie dotyczące: utrzymania pokoju, wyboru członków najważniejszych organów ONZ (np. niestałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ), wstępowania i wykluczania państw z ONZ, zmiany zapisów Karty NZ oraz sprawy budżetowe są rozstrzygane większością 2/3 głosów.
• Pozostałe decyzje uchwalane są zwykłą większością głosów.
• Decyzje te mają formę zaleceń formułowanych na sesjach zwyczajnych (odbywających się corocznie i trwających trzy miesiące) bądź nadzwyczajnych (zwoływanych na żądanie Rady Bezpieczeństwa bądź większości członków ONZ).
• Zalecenia Zgromadzenia Ogólnego nie mają charakteru zobowiązania prawnego, a jedynie rekomendacji politycznej – wynika to z istoty organizacji międzynarodowej skupiającej suwerenne państwa.
skład
• Przedstawiciele państw członkowskich ONZ.
• Obowiązuje zasada równości głosów poszczególnych państw – każde z nich posiada jeden głos.
• Państwa mogą mieć więcej niż jednego przedstawiciela.
sposób podejmowania decyzji
• Kwestie dotyczące: utrzymania pokoju, wyboru członków najważniejszych organów ONZ (np. niestałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ), wstępowania i wykluczania państw z ONZ, zmiany zapisów Karty NZ oraz sprawy budżetowe są rozstrzygane większością 2/3 głosów.
• Pozostałe decyzje uchwalane są zwykłą większością głosów.
• Decyzje te mają formę zaleceń formułowanych na sesjach zwyczajnych (odbywających się corocznie i trwających trzy miesiące) bądź nadzwyczajnych (zwoływanych na żądanie Rady Bezpieczeństwa bądź większości
członków ONZ).
• Zalecenia Zgromadzenia Ogólnego nie mają charakteru zobowiązania prawnego, a jedynie rekomendacji politycznej – wynika to z istoty organizacji międzynarodowej skupiającej suwerenne państwa.
Rada Bezpieczeństwa
• Pozostałych niestałych dziesięciu członków (do 1968 r. – 6) wybiera Zgromadzenie Ogólne według klucza geograficznego na okres dwóch lat, z zasadą wymienialności połowy składu co rok., sposób podejmowania decyzji • Decyzje w sprawach proceduralnych zapadają większością dziewięciu głosów.
• Pozostałe decyzje również są podejmowane większością dziewięciu głosów (do 1968 r. większością siedmiu głosów), ale konieczna jest zgoda wszystkich stałych członków Rady; wyjątkiem są decyzje rozstrzygające spory dotyczące bezpośrednio jednego z członków Rady Bezpieczeństwa – w tym przypadku strona ta wstrzymuje się od głosowania.
• Wydaje decyzje w formie rezolucji mających moc wiążącą, może również formułować zalecenia (bez mocy wiążącej).
• W historii ONZ z prawa weta najczęściej korzystały następujące państwa: Związek Sowiecki (od 1991 r. Rosja) – 116 razy; USA – 42 razy; Wielka Brytania – 23 razy.
• Taki system podejmowania decyzji jest obecnie bardzo krytykowany, gdyż stali członkowie Rady Bezpieczeństwa mogą zablokować w ten sposób podejmowanie ważnych decyzji mających utrzymać pokój i bezpieczeństwo. Fala krytyki zwiększyła się zwłaszcza po kryzysie irackim w 2003 r., kiedy to USA i Wielka Brytania podjęły decyzję o rozpoczęciu operacji wojskowej w tym kraju wbrew rezolucji ONZ, a także wtedy, gdy Rosja zablokowała przedłużenie misji ONZ w Gruzji., formy działania W celu wykonania swojej głównej misji, jaką jest zachowanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, Rada może:
• podjąć się mediacji;
• regulować zbrojenia;
• rozpatrywać spory zagrażające ładowi;
• wzywać do pokojowego rozwiązywania konfliktów;
• wydać rezolucje lub zalecenia;
• przekazać spór do rozstrzygnięcia sądowego (przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości);
• wszcząć działania mające przywrócić pokój, w tym nałożyć sankcje polityczne i gospodarcze, np. w postaci embarga, czyli zakazu prowadzenia handlu z jakimś państwem (jak wobec Jugosławii w 1992 r.), a nawet skierować w rejon konfliktu wojska ONZ w celu pełnienia misji stabilizacyjnej.
skład
• 15 członków, po jednym przedstawicielu z każdego państwa, w tym pięciu członków stałych: są to przedstawiciele Chińskiej Republiki Ludowej (do 1971 r. Republiki Chińskiej Tajwanu), Francji, Federacji
Rosyjskiej (do 1991 r. ZSRS), Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki.
• Pozostałych niestałych dziesięciu członków (do 1968 r. – 6) wybiera Zgromadzenie Ogólne według klucza geograficznego na okres dwóch lat, z zasadą wymienialności połowy składu co rok.
sposób podejmowania decyzji
• Decyzje w sprawach proceduralnych zapadają większością dziewięciu głosów.
• Pozostałe decyzje również są podejmowane większością dziewięciu głosów (do 1968 r. większością siedmiu głosów), ale konieczna jest zgoda wszystkich stałych członków Rady; wyjątkiem są decyzje rozstrzygające
spory dotyczące bezpośrednio jednego z członków Rady Bezpieczeństwa – w tym przypadku strona ta wstrzymuje się od głosowania.
• Wydaje decyzje w formie rezolucji mających moc wiążącą, może również formułować zalecenia (bez mocy wiążącej).
• W historii ONZ z prawa weta najczęściej korzystały następujące państwa: Związek Sowiecki (od 1991 r. Rosja) – 116 razy; USA – 42 razy; Wielka Brytania – 23 razy.
• Taki system podejmowania decyzji jest obecnie bardzo krytykowany, gdyż stali członkowie Rady Bezpieczeństwa mogą zablokować w ten sposób podejmowanie ważnych decyzji mających utrzymać pokój i bezpieczeństwo. Fala krytyki zwiększyła się zwłaszcza po kryzysie irackim w 2003 r., kiedy to USA i Wielka Brytania podjęły decyzję o rozpoczęciu operacji wojskowej w tym kraju wbrew rezolucji ONZ, a także wtedy, gdy Rosja zablokowała przedłużenie misji ONZ w Gruzji.
formy działania
W celu wykonania swojej głównej misji, jaką jest zachowanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, Rada może:
• podjąć się mediacji;
• regulować zbrojenia;
• rozpatrywać spory zagrażające ładowi;
• wzywać do pokojowego rozwiązywania konfliktów;
• wydać rezolucje lub zalecenia;
• przekazać spór do rozstrzygnięcia sądowego (przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości);
• wszcząć działania mające przywrócić pokój, w tym nałożyć sankcje polityczne i gospodarcze, np. w postaci embarga, czyli zakazu prowadzenia handlu z jakimś państwem (jak wobec Jugosławii w 1992 r.), a nawet
skierować w rejon konfliktu wojska ONZ w celu pełnienia misji stabilizacyjnej.
Rada Gospodarcza i Społeczna
Jej zadaniem jest przede wszystkim podejmowanie działań na rzecz rozwoju gospodarczego i wzrostu stopy życiowej na świecie. Liczy 54 członków (po jednym z każdego państwa) wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3‑letnią kadencję. Co roku zmienia się 1/3 składu Rady. Jej uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów. Ma za zadanie m.in.: badanie międzynarodowych zagadnień: gospodarczych, społecznych, kulturalnych, praw człowieka, opracowywanie projektów konwencji oraz koordynację prac organizacji wyspecjalizowanych ONZ.
Rada Powiernicza
Składała się ze stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Miała za zadanie sprawować administrację nad terytoriami powierniczymi (był to stan przejściowy terytoriów postkolonialnych, które miały uzyskać suwerenność). W 1994 r., kiedy to ostatnie terytorium powiernicze ogłosiło niepodległość, Rada Powiernicza zawiesiła działalność.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Jest najważniejszym organem sądowniczym ONZ. Jego siedziba mieści się w Hadze (Niderlandy). Skład Trybunału tworzy 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa na dziewięć lat. Rozstrzyga spory między państwami (jedynie w sytuacji, gdy obie strony konfliktu zwrócą się do Trybunału). Trybunał ma również prawo wydawać opinie doradcze w ramach systemu ONZ.
Sekretariat – Sekretarz Generalny
Sekretariat jest organem administracyjnym i odpowiada za koordynację prac ONZ. Zatrudniani są w nim międzynarodowi urzędnicy. Sekretariatem kieruje Sekretarz Generalny ONZ wybierany przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa na 5‑letnią kadencję. Sekretarz Generalny pełni najważniejszą funkcję administracyjną w ONZ, niekiedy także inne funkcje publiczne i reprezentacyjne z ramienia Zgromadzenia Ogólnego bądź Rady Bezpieczeństwa; m.in. może być mediatorem w rozstrzyganiu sporów. Siła osobowości Sekretarza wpływa na to, że może on również działać niezależnie i podejmować samodzielne decyzje polityczne.
Słownik
(z ang. Charter of the United Nations); umowa międzynarodowa (statut) podpisana 26 czerwca 1945 r. w San Francisco; weszła w życie 24 października 1945 r.; stanowi podstawę prawną istnienia i działania ONZ
istniejąca w latach 1920‑1946 organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona, w czasie paryskiej konferencji pokojowej, która kończyła I wojnę światową
(z ang. United Nations – UN); organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym) i szerokim zakresie działania (kompetencjach ogólnych)
organizacje międzynarodowe o charakterze powszechnym, działające w różnych dziedzinach, np. gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, zdrowia publicznego, transportu, związane z ONZ umowami określającymi zasady ich współpracy
prawo do swobodnego określania statusu politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturowego oraz prawo do utworzenia własnego państwa lub połączenia się z państwem już istniejącym
narodowe kontyngenty sił zbrojnych oddane do dyspozycji ONZ lub z mandatu ONZ, organizacji regionalnych, np. Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, dla przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych, powoływane w trybie doraźnym przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ