Anna Jasik Tabuizowanie tematu śmierci i realiów z nią związanych w różnych kręgach środowiskowych Opolszczyzny

Współcześnie zakazy dotyczące mówienia wprost o śmierci, zwłaszcza bliskich nam osób, mają swoje źródło w delikatności, grzeczności, uprzejmości, współczuciu i litości. (...)
W dawnej kulturze ludowej śmierć nie była eliminowana ani przemilczana, nie otaczała jej niechęć czy paraliżujący strach, była interpretowana jako logiczny bieg wydarzeń, jako naturalna konsekwencja życia. Do powszechnych należały kiedyś następujące sentencje: Nikt się śmierci nie uchroni; Każdy musi umrzeć; Każdego śmierć czeka; Na śmierć nie ma lekarstwa. Sentencje te wyrażały i potwierdzały akceptację własnego odejścia, która dla wielu ludzi, zwłaszcza wierzących, wiązała się z pojęciem woli Bożej, a dodatkowo przejawiała się w stwierdzeniu, że na każdego przychodzi czas i Pan Bóg go zabiera. To zwerbalizowane przekonanie: „Co Bóg dał, Bóg zabiera” oznaczało, „że Pan Bóg daje życie i tylko On może je odebrać”.
Obecnie we współczesnym świecie zauważa się tendencję do tłumienia, usuwania i eliminowania wszelkich przejawów śmierci i konsekwencji, jakie za sobą pociąga. Człowiek unika związanych z nią tematów, nie myśli o swojej śmierci, trudno mu godzić własne „ja” ze świadomością, że może umrzeć, odrzuca taką ewentualność, choć przecież wie, iż jest śmiertelny. To wyobcowanie śmierci objawia się również w języku, w dążności do eufemizowania zjawisk śmierci i realiów z nią związanych. Śmierć zawsze budzi grozę i lęk, dlatego nie mówi się o niej wprost, tylko zastępuje przez omówienie, mówienie peryfrastyczne, eufemizowanie – przez co oddala się ją, umniejsza jej wymiar bądź – przez określenia żargonowe – deprecjonuje się ją, wulgaryzuje, poniża, wyśmiewa, sprowadza do sfery profanum – w przeciwieństwie do sakralnych formuł przejętych z języka religijnego, które śmierć uwznioślały. To właśnie język religijny wprowadzał różnego rodzaju określenia zastępcze, które kładły nacisk na czasowość tego stanu (tzn. śmierci), niebędącego całkowitym unicestwieniem człowieka (wiara w życie pozagrobowe, koncepcja dualizmu antropologicznego). Znajduje to swoje odbicie chociażby w nagrobnych epitafiach. Najbardziej widoczna jest chęć oswojenia śmierci, a zatem złagodzenia jej dotkliwych skutków psychicznych. Stosuje się to przez użycie różnych eufemizmów, peryfraz, nieświadomie powraca się do figur retorycznych, które kiedyś ją uwznioślały, a nie będąc ucieczką przed myśleniem o śmierci, oznaczały uroczyste mówienie o niej.

smi Źródło: Anna Jasik, Tabuizowanie tematu śmierci i realiów z nią związanych w różnych kręgach środowiskowych Opolszczyzny, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Język a kultura” 2009, nr 3151, t. 21, s. 178–179.