W koncepcji państwa liberalnegoliberalizmliberalnego odnajdziemy przede wszystkim odwołanie do arystotelesowskiego złotego środka, który odrzuca zarówno „tyranię motłochu” (demokrację), jak i „tyranię z góry” (despotyzm), by powierzyć władzę warstwie średniej - ludziom zamożnym i wykształconym. Intelektualną kolebką państwa liberalnego było oświecenie. Wielkie znaczenie miała teoria umowy społecznejumowa społecznaumowy społecznej. Jej twórca, Huig de Groot (Hugo Grocjusz), kwestionował absolutną zasadę rex est lex (król jest prawem), proponując jej zamianę na lex est rex (prawo jest królem). IndywidualizmindywidualizmIndywidualizm, uznający państwo za związek jednostek, wyznaczył tej organizacji inne od dotychczasowych zadania. Państwo miało stać się „nocnym stróżem”, zaspokajającym jedynie ważne potrzeby obywateli, chroniącym ich wolność i własność – i temu też miały służyć jego instytucje polityczne.

Wolność jednostek

R1AA2LMLffVPg1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny znajdują się zmarszczki. Mężczyzna ubrany jest w ciemnobrązowy płaszcz z białą, rozpiętą koszulą pod spodem.

Rola państwa została więc ograniczona, a na pierwszy plan wysunęła się wolność jednostki (co ważne, jednostki kierującej się rozumem) oraz jej swoboda w zakresie aktywności gospodarczej, politycznej czy religijnej. Jak twierdził John Locke: gdybyśmy nie mieli wolności, rozum na nic by się nie przydał; bez rozumu natomiast wolność nie miałaby znaczenia. W jego koncepcji na czoło wysuwa się władza ustawodawcza, władza pochodząca od społeczeństwa i mająca jego kompetencje. Jednak także władza wykonawcza nie jest już samowładna, bowiem jej źródłem jest wola umówionych jednostek. Uważano, że warstwa średnia, która przejmuje stery, potrafi zagwarantować jednocześnie i wolność, i ład społeczny. Stąd państwo przez liczne cenzusy wyborcze (głównie majątkowe) trafiało w ręce skromnej, acz zamożnej i zwykle dobrze wykształconej grupy. Poszczególne instytucje polityczne, charakterystyczne dla nowej formuły państwa, z reguły były obsadzane właśnie osobami ze wspomnianej grupy. W tym okresie upowszechniła się idea konstytucji, gwarantującej jednostkom prawa i wprowadzającej liberalne zasady ustroju politycznego. Konstytucji, która czasami, jak we Francji, burzyła stare instytucje polityczne i kreowała nowe, a czasem, jak w Wielkiej Brytanii, modernizowała, ustalała podział władz oraz struktury i relacje między poszczególnymi organami państwa.

Rola partii politycznych

RVoAD08EQT4el1

Zdjęcie przedstawia starą kartę. Znajduje się na niej anglojęzyczny tekst zapisany odręcznie, zaczynający się od słów We the People.

Ważnym elementem kształtowania się państwa liberalnego był proces powstawania partii politycznychpartia politycznapartii politycznych. Podział władzy i wzrost siły legislatywy wymuszał budowę tych instytucji. Pierwsze partie były organizacjami elitarnymi, skupiającymi wąskie grupy osób, sztaby przywódcze lub frakcje parlamentarne. Nie musiały zabiegać o głosy społeczeństwa, bowiem zasady państwa liberalnego niejako gwarantowały im udział we władzy. Z tego powodu nie rozbudowywały się instytucjonalnie. Na podstawie powyższych koncepcji powstawały nowe bądź ewoluowały stare instytucje polityczne. Państwa przyjmowały różne ustroje, np. Wielka Brytania stanowiła monarchię parlamentarną, Stany Zjednoczone – republikę prezydencką, Francja zaś – monarchię konstytucyjną z silną pozycją króla, a obecnie republikę z silną pozycją prezydenta. Choć ze względu na uwarunkowania historyczne, geograficzne i społeczne instytucje polityczne w poszczególnych krajach różniły się między sobą, wszędzie opierały się na podobnych zasadach.

Słownik