Przeczytaj
Grzyby są dużą i zróżnicowaną grupą heterotrofówheterotrofów. Ze względu na sposób pobierania substancji odżywczych wśród grzybów wyróżnia się: saprobionty (rozkładają martwą materię organiczną do związków prostszych, które następnie pobierają), symbionty (współżyją z innymi organizmami, czerpiąc od nich produkty fotosyntezy – w zamian dostarczają im wodę wraz z solami mineralnymi) oraz pasożytypasożyty i nadpasożytynadpasożyty, które zostaną omówione w tym materiale.
Więcej na temat budowy i funkcji życiowych grzybów tutajtutaj.
Pasożyty pobierają substancje odżywcze od innego organizmu, żyjąc jego kosztem. Mogą rozwijać się w jego wnętrzu (dodatkowo uzyskując schronienie) lub na zewnątrz. Wśród grzybów wyróżnia się pasożyty bezwzględnebezwzględne i względnewzględne. Te pierwsze, nazywane obligatoryjnymi, w każdym stadium rozwojowym prowadzą pasożytniczy tryb życia. Inne gatunki określane są jako pasożyty względne (fakultatywne). Oznacza to, że na niektórych etapach rozwoju nie odżywiają się kosztem gospodarza (nie są pasożytami). Grzyby pasożytnicze mogą stanowić czynnik chorobotwórczy dla ludzi i zwierząt, a u roślin są przyczyną większości chorób.
Wewnętrzne pasożyty grzybowe roślin
W toku wielu badań naukowych ustalono, że najczęstszą przyczyną masowego zamierania roślin są infekcje grzybicze. Przykłady grzybów pasożytujących na roślinach to buławinka czerwona oraz rdza źdźbłowa.
Jest grzybem należącym do workowców. Atakuje zboża – przede wszystkim żyto, ale też jęczmień i pszenicę. Jej forma przetrwalnikowa (sporysz) zawiera alkaloidyalkaloidy – silnie trujące związki chemiczne. Sporysze tworzą się w kłosach w postaci czarnofioletowych, rożkowatych struktur. Dawniej przetrwalniki sporyszu, zwane też sklerotami, stanowiły zagrożenie dla ludzi. Po spożyciu zanieczyszczonej sporyszem mąki pojawiały się objawy zatrucia: halucynacje, drgawki, zaburzenia psychiczne, niedokrwienie prowadzące do martwicy tkanek, i wreszcie śmierć. Obecnie zagrożenie to, dzięki kontroli materiału siewnego oraz stosowaniu preparatów ochrony roślin, właściwie nie istnieje.
Cykl rozwojowy buławinki czerwonej
Infekcja pierwotna: sporysz kiełkuje w glebie, tworząc nitkowate twory zakończone główką. W główce znajdują się liczne owocniki zawierające zarodnie (worki), w których na drodze mejozy tworzą się zarodniki workowe. Zarodniki wyrzucone z worków trafiają na znamiona słupków kwitnących zbóż, gdzie zaczynają kiełkować, i wraz z łagiewką pyłkową wrastają w zalążnię. Wewnątrz słupka rozrasta się grzybnia, a w wyniku podziałów mitotycznych powstają zarodniki konidialne.
Infekcja wtórna: rozrastająca się grzybnia w kwiatach zbóż wydziela słodki sok, który wabi owady, tzw. rosę miodową. W ten sposób zarodniki konidialne są przenoszone na zdrowe rośliny. Po uwolnieniu zarodników grzybnia zaczyna wytwarzać przetrwalniki (sporysz).
Jest gatunkiem grzyba należącym do typu podstawczaków. W trakcie cyklu życiowego pasożytuje na dwóch gatunkach żywicieli – na początku rozwoju atakuje liście berberysu, a przez resztę cyklu życiowego żeruje na zbożu.
Cykl rozwojowy rdzy zbożowej
Rdza zbożowa w trakcie cyklu życiowego wytwarza kilka rodzajów zarodników. Pierwszy z nich to dwukomórkowe teliospory z jądrami sprzężonymi, które są formą przetrwalnikową w zimie. Jądra sprzężone każdej teliospory ulegają na wiosnę kariogamii, tuż przed kiełkowaniem. Następnie kiełkują, wytwarzając krótką strzępkę (przedgrzybnię), na końcu której rozwija się zarodnia – podstawka. Powstają w niej cztery bazydiospory, roznoszone przez wiatr. Jeśli trafią na liście swojego pierwszego żywiciela – berberysu – kiełkują, wytwarzając tzw. pyknidia i ecja. Są to struktury, które w wyniku podziałów mitotycznych produkują dwa kolejne rodzaje zarodników: odpowiednio, pykniospory i ecjospory. Te ostatnie, przeniesione z wiatrem, atakują zboża (drugi żywiciel), wnikając przez otwory w aparatach szparkowych. Rozwijają się z nich zarodniki letnie – urediniospory, które mogą szybko przenosić się na sąsiednie rośliny, rozprzestrzeniając chorobę na całe pole uprawne. Pod koniec lata produkowane są zarodniki zimowe – teliospory, które kiełkują dopiero wiosną następnego roku.
Pasożyty grzybowe roślin mogą być zwalczane przez ich nadpasożyty. Wtedy pasożytniczy grzyb staje się żywicielem innego pasożyta – np. nadpasożytem buławinki czerwonej jest Darluca filum. Zakażenie grzyba atakujacego roślinę jego pasożytem ma dobroczynny wpływ na żywiciela podstawowego.
Zatrucie sporyszem określano dawniej jako „ogień świętego Antoniego”. Nazwa ta była związana z zakonnikami św. Antoniego, którzy opiekowali się zatrutymi cierpiącymi na silne, piękące bóle ciała, drgawki i zaburzenia psychiczne. Efekt zatrucia sporyszem określa się obecnie jako „ergotyzm”.
Alkaloid sporyszu – ergotamina – wykorzystywany jest w odpowiednich dawkach jako lek przeciwbólowy w leczeniu bólów głowy oraz przeciwkrwotoczny w krwawieniach z dróg rodnych.
Zewnętrzne pasożyty grzybowe roślin
Pasożyty grzybowe mogą żyć na zewnątrz organizmu gospodarza. Przykładem są liczne gatunki hub, takie jak korzeniowiec sosny, czy różne gatunki z rodzaju opieńka. Pasożyty te stanowią ogromne zagrożenie dla ekosystemów leśnych.
Jest gatunkiem grzyba należącym do typu podstawczaków. Atakuje korzenie i pnie, powodując ich zgniliznę oraz szybkie zamieranie drzew. Korzeniowiec sosnowy nie jest trujący dla człowieka.
Opieńkowa zgnilizna korzeni jest chorobą wywoływaną przez różne gatunki opieniek (Armillaria). Powoduje zamieranie drzew. Jednym z gatunków atakujących zarówno drzewa iglaste, jak i liściaste jest opieńka ciemna (Armilaria ostoyae). Opieńki są grzybami jadalnymi po odpowiedniej obróbce.
Pasożyty grzybowe zwierząt
Pasożytnicze grzyby powodują również choroby u zwierząt, w tym u człowieka, określane jako grzybice. W zależności od czynnika chorobotwórczego wyróżnia się: grzybice właściwe, grzybice skóry, włosów i paznokci, drożdżyce i pleśniawki.
-
grzybice
-
grzybice właściwe
-
grzybice skóry, włosów, paznokci
-
drożdżyce
-
pleśniawki
-
Grzybice można podzielić również ze względu na miejsce występowania, np. grzybice płuc, narządów płciowych, głowy, paznokci czy stóp. Te ostatnie są najczęściej występującą grupą grzybic u ludzi. Do infekcji dochodzi na skutek bezpośredniego kontaktu z zakażonymi przedmiotami i osobami lub zwierzętami; rozwojowi choroby sprzyja noszenie nieprzewiewnego obuwia.
Do zakażeń grzybiczych narządów płciowych dochodzi najczęściej podczas stosunku z zakażoną osobą.
Grzybica płuc natomiast rozwija się, gdy zarodniki grzyba dostaną się do dróg oddechowych wraz z wdychanym powietrzem, a organizm nie jest w stanie ich zwalczyć. Infekcja grzybicza objawia się kaszlem, świszczącym oddechem, gorączką i złym samopoczuciem. Grzybice narządów wewnętrznych są często efektem długotrwałej antybiotykoterapii, która skutkuje zubożeniem działającej ochronnie mikroflory bakteryjnej.
Profilaktyka przeciwgrzybicza człowieka
Zachowania profilaktyczne przeciwko zakażeniom grzybiczym polegają na noszeniu przewiewnego obuwia, korzystaniu z własnych przedmiotów higieny osobistej (ręcznik, nożyczki, tarka do stóp), unikaniu chodzenia boso w miejscach publicznych, unikaniu kontaktu cielesnego z chorymi osobami i zwierzętami, stosowaniu prezerwatyw podczas kontaktów seksualnych, a także przyjmowaniu osłony podczas antybiotykoterapii – probiotykówprobiotyków, które zapobiegają osłabieniu flory bakteryjnej.
Słownik
związki organiczne heterocykliczne zawierające atomy azotu, produkowane przez rośliny i grzyby, działające trująco na układ nerwowy, krążenia i oddechowy zwierząt
organizmy cudzożywne; odżywiają się związkami organicznymi pobranymi z zewnątrz
pasożyty, których żywicielami są gatunki pasożytnicze
obumieranie tkanek roślinnych wywołane przez różne patogeny
organizmy cudzożywne; żyją kosztem innego żywego organizmu, w którym powodują szkody
inaczej pasożyty obligatoryjne; w każdym stadium rozwojowym prowadzą pasożytniczy tryb życia
inaczej pasożyty względne; tylko podczas niektórych etapów życia prowadzą tryb pasożytniczy
żywe mikroorganizmy zdolne, po doustnym wprowadzeniu, do zasiedlenia całego układu pokarmowego człowieka lub zwierzęcia, korzystnie wpływające na organizm gospodarza