Odmieniona Trójka

Przywódcy koalicji antyhitlerowskiej nieprzypadkowo na miejsce konferencji wybrali okolice Berlina. Politykom zależało na symbolicznym przypieczętowaniu zwycięstwa nad Rzeszą oraz wskazaniu głównych zagadnień obrad: przyszłości Niemiec oraz zapewnienia pokoju. Skład konferencji w Poczdamie był odmienny od tego w Teheranie i Jałcie. ZSRS nadal reprezentował Józef Stalin, natomiast zmarłego w kwietniu prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta zastąpił dotychczasowy wiceprezydent Harry Truman. Ponadto pod koniec lipca 1945 r. miejsce brytyjskiego premiera Winstona Churchilla zajął Clement Richard Attlee, przywódca Partii Pracy, która wygrała pierwsze powojenne wybory na Wyspach.

RfcsRzRhLj949

Fotografia przedstawia trzech mężczyzn, przywódców Związku Sowieckiego, Stalina, Stanów Zjednoczonych, Trumana oraz Wielkiej Brytanii, Churchilla idących na konferencje prasową. Stalin odpala papierosa, Truman patrzy na Churchilla, który ma w ręku cygaro.

Cztery D

Ostatnią z konferencji Wielkiej Trójki poprzedziło rozbicie Rzeszy przez ofensywę ZSRS od wschodu oraz przez aliantów na zachodzie: 24 kwietnia 1945 r. doszło do spotkania wojsk amerykańskich i sowieckich w miejscowości Torgau w Turyngii. Pod koniec tego miesiąca Adolf Hitler popełnił samobójstwo. 7 maja 1945 r. niemiecki generał Alfred Jodl podpisał we francuskim Reims kapitulację Niemiec przed USA i Wielką Brytanią. Na żądanie marszałka Gieorgija Żukowa niemieckie dowództwo oddzielnie złożyło kapitulację wobec dowództwa Armii Czerwonej. Działanie wojenne w Europie dobiegły końca, ale wciąż jeszcze trwała wojna na Dalekim Wschodzie przeciwko zaciekle broniącym się przed aliantami Japończykom.

Mimo spektakularnego zwycięstwa aliantów nad siłami Rzeszy atmosfera obrad w Poczdamie była napięta. Pomiędzy dyplomatami dochodziło do ostrych sporów. Emocje budziła zwłaszcza kwestia reparacjireparacje wojennereparacji. Ostatecznie ustalono, że ZSRS otrzyma 25 proc. sprzętu i urządzeń przemysłowych z okupowanych przez państwa zachodnie części Niemiec. W zamian za to Sowieci zobowiązali się dostarczać surowce oraz żywność do obszarów Niemiec kontrolowanych przez mocarstwa zachodnie. Wielka Trójka wspólnie opracowała wytyczne polityki względem Niemiec, określane mianem „czterech D”: odejście od totalitarnych metod sprawowania władzy na obszarze Niemiec (demokratyzacjademokratyzacjademokratyzacja), delegalizacja partii narodowosocjalistycznej i zniszczenie nazizmu (denazyfikacjadenazyfikacjadenazyfikacja), zakaz zbrojeń (demilitaryzacjademilitaryzacjademilitaryzacja) oraz rozbicie wielkich zakładów przemysłowych (dekartelizacjadekartelizacjadekartelizacja). Ponadto przyszłe Niemcy miały być zdecentralizowane, to znaczy pozbawione silnego ośrodka decyzyjnego na szczeblu centralnym. Wielka Trójka utrzymała także w mocy wcześniejsze porozumienia z Jałty odnośnie do podziału Niemiec (oraz Austrii) na cztery strefy okupacyjne. Oprócz USA, ZSRS i Wielkiej Brytanii część Niemiec (oraz Berlina, również podzielonego na sektory okupacyjne) miała otrzymać Francja.

Jednym z najistotniejszych elementów denazyfikacji Niemiec było osądzenie nazistowskich zbrodniarzy wojennych. W tym celu alianci powołali do życia Międzynarodowy Trybunał Wojenny w Norymberdze. Procesy norymberskie prowadzono w latach 1945–1949, choć sam Trybunał obradował od 20 listopada 1945 do 1 października 1946 roku. Krytycy denazyfikacji w Niemczech zwracali uwagę, że przed obliczem sprawiedliwości nie udało się postawić wielu szeregowych nazistów. Nie skazano nawet niektórych wysoko postawionych i szczególnie okrutnych zbrodniarzy hitlerowskich. Jednym z najbardziej bulwersujących „niedopatrzeń” procesu denazyfikacji była sprawa Josefa Mengele, którego zabrakło wśród oskarżonych. Lekarz‑sadysta z obozu w Auschwitz zmarł w 1979 r. na emigracji w Ameryce Południowej.

RhXIpiVuuskAq

Fotografia przedstawia ceglany budynek z oknami i drewnianymi drzwiami, przy który wisi tabliczka z numerem dziesięć. Obok stoi stare drzewo.

Mengele przeprowadzał eksperymenty, których celem były zwiększenie ilości cech aryjskich u noworodków oraz poprawa dzietności kobiet. Obiektem zainteresowania Mengelego stały się bliźnięta. „Badania” obejmowały wykonywane bez znieczulenia amputacje, punkcje lędźwiowe, wstrzykiwanie bakterii tyfusu czy też umyślne zakażanie ran. Ostatnie lata życia w Brazylii spędzał na czytaniu dzieł Tołstoja, słuchaniu muzyki Beethovena oraz studiowaniu mów Hitlera. O życiu Mengelego na emigracji tak pisał historyk Ernst Klee:

Przesiedlenia

Szczególnie bolesne dla Niemców były postanowienia terytorialne konferencji w Poczdamie. Alianci przekazali pod administrację Polski obszary położone za linią Odry i Nysy Łużyckiej jako swoistą rekompensatę za utratę tzw. Kresów Wschodnich na rzecz ZSRS. Pod kontrolą władz w Warszawie znalazła się także spora część Prus Wschodnich. Jednakże północną część tego obszaru z Królewcem (obecnie Kaliningrad) przejęli Sowieci. W sumie Niemcy utracili 23 proc. terytorium z 1937 r., natomiast Polska wyszła z wojny uszczuplona o piątą część przedwojennego terytorium. W Poczdamie alianci zdecydowali również o przesiedleniu Niemców zamieszkujących obszary zajęte przez władze w Warszawie i Moskwie. Jednocześnie zapadła decyzja o wysiedleniu Niemców z Czechosłowacji i Węgier. Tekst traktatu odnosił się do tej kwestii w rozdziale XIII:

W rezultacie przyjętych w Poczdamie postanowień samą tylko powojenną Polskę opuściło ok. 3,5 mln Niemców.

Mapa przedstawiająca linię Curzonalinia Curzonalinię Curzona

R1QUE3EefaURv

Ilustracja przedstawia mapę Polski, na której widać przyłączone do niej zachodnie ziemie w 1945 roku z zaznaczonymi miastami: Wrocław, Szczecin i Gdańsk. Po stronie wschodniej widać utracone na rzecz ZSSR w 1945 roku ziemie oddzielone linią Curzona. Na tych terenach zaznaczono miasta: Wilno, Brześć, Baranowicze, Lwów i Stanisławów. W części centralnej widoczny jest obszar Polski w z miastami: Warszawa, Łódź, Poznań, Lublin, Kraków, Białystok.

Tak zwane Ziemie Odzyskane miały stanowić swego rodzaju rekompensatę za utratę Kresów Wschodnich na rzecz ZSRS. Choć porozumienia w Poczdamie mówiły jedynie o przekazaniu tych obszarów pod tymczasową administrację Polski, Wielka Trójka zdecydowała o przeprowadzeniu akcji masowego wysiedlenia do Niemiec dotychczasowych mieszkańców. W większości zastąpili ich przybysze ze środkowej Polski oraz częściowo repatrianci ze wschodnich obszarów przedwojennej Rzeczypospolitej anektowanych przez Moskwę.

Daleki Wschód

Podczas konferencji w Poczdamie zapadły także niezwykle istotne decyzje dotyczące Dalekiego Wschodu. Przywódcy mocarstw ustalili, że wspólnie będą dążyć do bezwarunkowej kapitulacji Japonii. Porozumieli się również co do okupacji obszarów podporządkowanych Japończykom w Azji Południowo‑Wschodniej. W rezultacie 8 sierpnia 1945 r. Sowieci wypowiedzieli Japończykom wojnę, tak tłumacząc swoją decyzję:

O sukcesie aliantów w walkach z NipponemNipponNipponem przesądziła decyzja prezydenta Trumana o użyciu broni atomowej. Zniszczenie Hiroszimy i Nagasaki w sierpniu 1945 r. przyspieszyło kapitulację Japończyków, do której doszło 2 września 1945 r. Dla przyszłości regionu niezwykle istotne okazały się ustalenia konferencji poczdamskiej dotyczące przyjęcia kapitulacji Japonii w Korei na północ od 38 równoleżnika przez Armię Czerwoną, a na południe – przez wojska amerykańskie. Podobne rozwiązanie przyjęto wobec Wietnamu, z tą różnicą, że linia oddzielająca siły nacjonalistycznych Chin od armii USA wyznaczona została na 17 równoleżniku. W krótkim czasie Sowieci podjęli udane próby podporządkowania kontrolowanych przez siebie terenów na Dalekim Wschodzie, co spotkało się z ogromną krytyką krajów Zachodu. W konsekwencji Korea i Wietnam stały się w kolejnych dziesięcioleciach areną potężnych i krwawych konfliktów.

R1HcfVDMFl5sD

Fotografia przedstawia alianckich żołnierzy, którzy patrzą na maszt z flagą Japonii. Flaga jest ściągana przez dwóch z nich. W tle widać wysoki budynek i dalej góry.

Słownik

Słowa kluczowe

Berlin, denazyfikacja, Indochiny, Jałta, Japonia, linia Curzona, nazizm, Niemcy, Poczdam, przesiedlenia, reparacje, repatriacje, sowietyzacja, Wielka Trójka, zimna wojna, świat po II wojnie światowej,

Bibliografia

Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‑Bondaruk, Warszawa 1998.

E. Klee, Auschwitz. Medycyna III Rzeszy i jej ofiary, tłum. E. Kalinowska‑Styczeń, Kraków 2005.

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 1992.

J. Krasuski, Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Dzieje polityczne, Poznań 1990;

W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, Londyn 1993;

Najnowsza historia świata, t. 1, 1945–1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.

www.polityka.pl