Czy syntetyczne chemikalia są bardziej toksyczne niż naturalne?

W przyrodzie występuje wiele związków organicznych. Są nimi na pewno tłuszcze, białka, enzymy, cukry, skrobie bądź inne węglowodany. Związkami organicznymi są także prawie wszystkie leki, takie jak środki przeciwbólowe, syropy na kaszel czy też leki przeciwdepresyjne. To nadal nie wszystko, ponieważ perfumy, aromaty spożywcze, materiały typu guma, wszelkie tworzywa sztuczne oraz tkaniny jak nylon, sztuczny jedwab czy poliester są również substancjami organicznymi.

1
1
1
RzpKe2mOIM6qN1
Ilustracja interaktywna Ilustracja przedstawia owoce kokosa. Pokryte są twardą łupiną. Jeden owoc jest przekrojony i widać miąższ. Na stole leżą mniejsze kawałki łupiny, a między owocami stoi słoik z półprzezroczystą substancją - to mleko kokosowe. 1. Czy wiesz, że naturalne aromaty kokosowe opierają się na substancji chemicznej zwanej laktonem massoya?, 2. Lakton Massoya pochodzi z kory drzewa Massoya, która rośnie w Malezji. Na zdjęciu drzewo liściaste z podłużnymi, owalnymi owocami, przypominającymi jabłka. Zbieranie tej naturalnej substancji chemicznej zabija drzewo, ponieważ zbieracze muszą usunąć korę i wyodrębnić ją, aby uzyskać lakton. Ponadto proces jest kosztowny., 3. Struktura związków otrzymanych drogą syntetyczną jest identyczna z ich odpowiednikiem pochodzenia naturalnego. Ilustracja przedstawiająca wzór strukturalny związku zbudowanego z sześcioczłonowego pierścienia składającego się z pięciu atomów węgla i jednego atomu tlenu. Jeden z atomów węgla w pierścieniu sąsiadujący z atomem tlenu łączy się również za pomocą wiązania podwójnego z drugim atomem tlenu, zatem struktura ta jest laktonem. Drugi z atomów węgla sąsiadujący z atomem węgla budującym pierścień podstawiony jest pięciowęglowym nasyconym łańcuchem węglowodorowym.
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

W ciągu ostatniego stulecia liczba syntetycznych (wytworzonych przez człowieka) związków organicznych znacznie wzrosła. Od 2009 roku ludzie wyizolowali lub zsyntetyzowali ponad 50 milionów różnych związków chemicznych, w oparciu o liczbę zarejestrowanych w American Chemical Society. Niektóre z nich są naturalnie występującymi związkami, wyizolowanymi głównie z roślin, zwierząt i mikroorganizmów. Najwięcej jednak pojawiło się nowych zsyntetyzowanych związków, które nigdy wcześniej nie istniały.

R2cbxaQZlvlfT
Do początku <math aria‑label="dziewiętnastego">XIX wieku jedynymi związkami organicznymi na Ziemi były te występujące naturalnie. W <math aria‑label="tysiąc osiemset dwudziestym ósmym">1828 roku niemiecki chemik o nazwisku Friedrich Wohler (18001882) otrzymał mocznik – związek organiczny znajdujący się w moczu ssaków – ze związku nieorganicznego, cyjanianu amonu. Było to zaskakujące osiągnięcie. Jak dotąd chemicy zakładali, że źródłem naturalnych związków organicznych mogą być jedynie żywe lub niegdyś żywe organizmy. Uważali, że żywa materia ma niewidzialną „siłę życiową”.
Kiedy Friedrich Wohler zsyntetyzował mocznik, napisał list do swojego nauczyciela, w którym napisał: Muszę wam powiedzieć, że mogę wytwarzać mocznik bez użycia nerek... Cyjanian amonu jest mocznikiem.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Mnóstwo naturalnie występujących związków jest wysoce toksycznych. Jednym z najbardziej toksycznych związków znanych ludzkości jest toksyna botulinowa (znana pod nazwą jad kiełbasiany), naturalnie wytwarzana przez pewien gatunek bakterii. Jadowita bakteria rozwija się choćby w źle przechowywanych wędlinach. Działanie jadu polega na porażeniu zakończeń nerwowych (powoduje osłabienie, trudności z połykaniem, opadanie powiek oraz podwójne widzenie, a w najgorszym przypadku porażenie mięśni oddechowych i serca). Mimo to, człowiek znalazł także korzystne zastosowanie jadu kiełbasianego, w dodatku w medycynie – jest on wykorzystywany w chirurgii plastycznej.

1

Ekstrakt melatoniny jest ciekawym przykładem produktu pochodzenia naturalnego, stosowanego jako popularny środek nasenny. Naturalnie pochodząca melatonina jest hormonem syntetyzowanym – głównie w szyszynce zwierząt – mogącym zawierać materiał wirusowy. Natomiast syntetyczna melatonina jest molekularnie dokładnie taka sama, a o wiele bezpieczniejsza.

Lepiężnik to roślina zawierająca związek przeciwzapalny zwany petasyną, który jest naturalnym lekarstwem na leczenie migreny i profilaktykę. Niestety, rośliny lepiężnika zawierają również alkaloidy pirolizydynowe (PA), które mogą powodować poważne uszkodzenie wątroby. Właśnie dlatego ważne jest, aby ekstrakt lepiężnika został oczyszczony w celu usunięcia PA.

Wąglik, azbest, rycyna i tytoń, to tylko niektóre z przykładów produktów naturalnych, które mogą nam zaszkodzić.

Aromat nie tylko z natury

Wanilia jest jednym z najpopularniejszych aromatów, powszechnie dostępnych w wielu sklepach spożywczych. W XX wieku odkryto nowe metody syntezy i produkcji syntetycznej wanilii, przez co stała się konkurencyjna w stosunku do naturalnych ekstraktów z wanilii. Nie ma dowodów na to, że cząsteczkę waniliny ze źródeł naturalnych można odróżnić od tej wytworzonej w fabryce chemicznej. Nie oznacza to jednak, że syntetyczny aromat i naturalny ekstrakt waniliowy są identyczne. Oba będą zawierać wanilinę jako główny składnik, ale ekstrakt naturalny prawdopodobnie zawiera inne naturalne produkty w bardzo małych ilościach. Syntetyczna wanilia może być czystsza i tańsza, a ekstrakt naturalny, pomimo występujących zanieczyszczeń, będzie prawdopodobnie wielokrotnie droższy.

Nie wszystko, co słodkie, jest cukrem

Czy wszystkie środki słodzące są niebezpieczne dla zdrowia, a w szczególności dla cukrzyków? Okazuje się, że istnieje spora grupa substancji słodzących, które mogą być bezpiecznie stosowane, bez ryzyka wzrostu poziomu glukozy we krwi. Co ciekawe, pod względem budowy chemicznej, nie wszystkie z nich są zaliczane do grupy węglowodanów. Poniżej przedstawiono podział substancji słodzących.

REMihPNuYkFyt
1. Substancje naturalne: są kaloryczne; powodują próchnicę; podnoszą gwałtownie poziom glukozy we krwi. Przykłady: glukoza, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy., 2. Substancje naturalne intensywnie słodzące: są źródłem witaminy C; dostarczają wapnia, potasu, magnezu; nie wpływają na poziom insuliny we krwi; chronią zęby przed próchnicą. Przykłady: stewia, ksylitol., 3. Substancje syntetyczne (sztuczne): Posiadają wysoką intensywność słodzenia (niewielka ilość daje duże wrażenie smakowe); nie dostarczają kalorii; nie powodują próchnicy. Przykłady: acesulfam K, aspartam, sacharyna, sukraloza.
1
1
RTSKTLPRFnqkn1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Kolory żywności

Barwniki nadają wyrazisty kolor produktom, a w przypadku jedzenia wygląda ono bardziej apetycznie. Niestety często oszukują rzeczywistość, a nadmierne ich spożycie może być niebezpieczne.

Nie wszystkie naturalne barwniki spożywcze są całkowicie bezpieczne, jak np. karmel, koszelina. Mogą być także powodem reakcji alergicznych. Najwięcej sztucznych barwników zawierają napoje izotoniczne i napoje „kolorowe”. Są one również częściowo szkodliwe dla zdrowia, a także toksyczne chociażby dla wątroby.

Naturalne barwniki

Syntetyczne barwniki

  • izolowane z produktów roślinnych lub zwierzęcych.

  • tworzone w laboratorium;

  • wyższa intensywność w porównaniu z naturalnymi;

  • niższa cena otrzymywania;

  • duża odporność na obróbkę cieplną.

Przykłady: kurkuma, ryboflawina, koszelina, karmel, karoteny, antocyjany, chlorofile, likopen, węgiel roślinny.

Przykłady: tartrazyna, żółcień chinolinowa, żółcień pomarańczowa, azorubina, czerwień Allura.

Polimery naturalne a syntetyczne

Istnieją dwa rodzaje polimerów:polimerpolimerów: syntetyczny oraz naturalny. Syntetyczne polimery pochodzą m.in. z ropy naftowej. Przykładami syntetycznych polimerów są nylon, polietylen, poliester, teflon i żywica epoksydowa. Naturalne polimery występują w naturze, a ich przykłady to: jedwab, wełna, DNA, celuloza, a także białka.

1
1

Kauczuk występuje w naturze i można go zebrać jako lateks (mleczny płyn) z kilku rodzajów drzew. Kauczuk naturalny, pochodzący z lateksu drzewnego, jest zasadniczo polimerem wytworzonym z jednostek izoprenowych z niewielkim procentem zanieczyszczeń.

Kauczuk naturalny nie ma ani bardzo dobrych właściwości (jest lepki), ani nie jest trwały (gnije). Zwykle wymaga wulkanizacjiwulkanizacjawulkanizacji, a podczas tego procesu zamienia się w elastyczną gumę.  Kauczuk syntetyczny można wytwarzać z polimeryzacji różnych monomerów, w tym izoprenu. Kauczuk syntetyczny jest korzystniejszy, ponieważ różne monomery można mieszać w różnych proporcjach, co daje szeroki zakres właściwości fizycznych, mechanicznych oraz chemicznych. Monomery można wytwarzać czyste, a domieszkowaniedomieszkowaniedomieszkowanie można kontrolować, aby uzyskać optymalne właściwości.

RBG7SpYRIWaVS1
Do produkcji opon samochodów osobowych stosuje się mieszaninę kauczuku naturalnego i kopolimeru (butadien/styren 50:50), które miesza się z odpowiednimi dodatkami.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Tworzywa sztuczne, zbudowane z polimerów, jak polietylen czy polipropylen, utrzymują się w środowisku przez wiele lat po ich wyrzuceniu. Często z uwagi na obecność substancji biologicznych, fizyczny recykling tych materiałów jest niepraktyczny, a nawet niepożądany. Istnieje jednak grupa polimerów, tzw. polimery biodegradowalnebiodegradowalnybiodegradowalne, które są zdolne do rozkładu przez enzymatyczne działanie mikroorganizmów, takich jak bakterie, grzyby i glony. Ich łańcuchy polimerowe mogą być również rozkładane przez procesy nieenzymatyczne, np. hydrolizę chemiczną. Polimery biodegradowalne, produkowane z surowców naturalnych, są stosowane coraz częściej jako substytuty polimerów konwencjonalnych.

RJYi0oqvbdX9w1
Polilaktyd to przykład polimeru bidegradowalnego, który jest używany głównie do celów biomedycznych, m.in. do produkcji implantów dentystycznych i bioresorbowalnych nici chirurgicznych.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., dostępny w internecie: es.m.wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wszystkie powyższe przykłady komplikują odpowiedź na pytanie, czy naturalne oznacza wszystko to, co dobre, a syntetyczne tylko to, co złe. Dzięki powyższemu materiałowi wiesz już chociażby na co zwracać uwagę, czego unikać. Spróbuj zmierzyć się z poniższym zadaniem, przypominając sobie zdobyte informacje. Może sam zaproponujesz jakiś inny przykład?

Ćwiczenie 1

Wymień zalety włókien sztucznych.

RRCwEUqwJPqjM
Odpowiedź: (Uzupełnij).
R1cGrTssm05Im1
Produkcja bawełny wymaga dużych nakładów np. ogromnych ilości wody do uprawy.  Owce z których pozyskiwana jest wełna, potrzebują także wody i pastwisk, aby przetrwać. Niektórzy twierdzą, że chociaż produkcja włókien syntetycznych wiąże się z pewną emisją dwutlenku węgla, ślad ekologiczny wielu włókien jest znacznie niższy.
Źródło: dostępny w internecie: ar.wikipedia.org, domena publiczna.
Ćwiczenie 2

Wymień wady włókien sztucznych.

R1JMVP5E8oRep
Odpowiedź: (Uzupełnij).

Słownik

biodegradowalny
biodegradowalny

czyli łatwo ulegający naturalnemu procesowi rozkładu i nieskutkujący powstawaniem szkodliwych substancji

domieszkowanie
domieszkowanie

proces celowego wprowadzania domieszek ciała stałego (metalu, półprzewodnika, materiału ceramicznego) w celu uzyskania pożądanej zmiany jego właściwości (mechanicznych, elektrycznych, optycznych i innych)

polimer
polimer

środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny

wulkanizacja
wulkanizacja

proces, w którym guma jest podgrzewana w obecności siarki, w celu poprawy jej sprężystości, elastyczności i trwałości

polimer bioresorbowalny
polimer bioresorbowalny

polimer rozkładający się do substancji istniejących w środowisku tkankowym

Bibliografia

Encyklopedia PWN

Głowacki J., Chemia w życiu codziennym, Kraków 2012.

Jones L., Atkins P., Chemical Principles: The Quest for Insight, 5th Edition, New York 2009.

Krzyśko–Łupicka T., Kręcidło M., Kręcidło Ł., Barwniki w żywności a zdrowie konsumentów, „Kosmos” 65, 2016, nr 4, s. 543–552.

Przygoda B., Substancje dodatkowe, Samodzielna Pracownia Wartości Odżywczych Żywności i Żywienia w Warszawie.

Solymosi K., Colour Additives for Foods and Beverages, 2015, s. 4–34.