Sokrates wskazywał na jedność wiedzy (epistemeepistemeepisteme) i cnoty (aretéaretéareté). Idea ta przyjęła w historii filozofii miano intelektualizmu etycznego. Według tej zasady, dobro jest nie tylko niemożliwe bez wiedzy, ale jest wręcz z wiedzą tożsame. Mówi się więc: dobrze czyni tylko ten, kto ma wiedzę o dobru. Albo jeszcze dosadniej: kto wie, czym jest dobro, z konieczności czyni dobrze. Zależność tę można przedstawić także od strony negatywnej: nie jest w stanie uczynić dobra ktoś, kto nie wie, czym ono jest. Gdy więc mówimy „dobro” i „wiedza”, mówimy o tym samym – dobro jest bowiem wiedzą, a wiedza dobrem.

Rnpzg6nFBx58H

Zdjęcie przedstawia białego mężczyznę kucającego przed grupką małych, hinduskich dzieci. Dzieci są w podartych ubraniach, są brudne, patrzą na mężczyznę z zaciekawieniem. W ich pobliżu widać paczki ze szmatami.

Wiedza o tym, czym są sprawiedliwość, odwaga, męstwo i współczucie, automatycznie czyni postępowanie sprawiedliwym, odważnym, mężnym lub współczującym. I odwrotnie: jeżeli ktoś postępuje etycznie (np. pilnie się uczy, zwraca kasjerce błędnie wydaną resztę, sprząta klatkę schodową), to pewne jest, że ten czyni tak, bo wie, czym jest wartość (tzn. czym zgodnie z przykładami są kolejno: pracowitość, uczciwość i troska o dobro wspólne). Konsekwentnie należy powiedzieć więc, że zło wynika z niewiedzy: złodziej nie wie, czym jest uczciwość; egoista nie wie, czym jest miłość; kłamca nie wie, czym jest prawdomówność. Podsumowując: wynikiem wiedzy jest dobro, skutkiem niewiedzy – zło. Troska o rozumną duszępsychēduszę jest według Sokratesa wyrazem etycznej dzielności, najwyższym ludzkim powołaniem.

By lepiej zrozumieć intencję Sokratesa, warto przytoczyć słowa Giovanniego Reale, znawcy filozofii starożytnej, który tłumaczy, na czym polega jedność wiedzy i cnoty.

W tym jednak momencie pojawia się zdroworozsądkowy zarzut. Doświadczenie uczy bowiem, że może być też inaczej, tzn. choć wiadomo, czym jest dobro, postępuje się źle.

ROFNiRABJqbC2

Zdjęcie przedstawia twarze mężczyzny i kobiety. Są one zwrócone do siebie przodem. Mężczyzna zdaje się krzyczeć. Kobieta patrzy na niego.

Wiedza i dobro są więc raczej rozbieżne, a nie tożsame. Zdawał sobie z tego sprawę Owidiusz, który w swych Metamorfozach pisał: Widzę i pochwalam to, co lepsze, lecz wybieram gorsze. Podobnie głosił św. Paweł w Liście do Rzymian: Łatwo przychodzi mi chcieć tego, co dobre, ale wykonać – nie. Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię to zło, którego nie chcę.Indeks górny 1¹1Indeks górny 1¹

Na ten zarzut Sokrates odpowiedziałby, że jeśli postępuje się źle i jednocześnie twierdzi się, iż zna się dobro, to w rzeczywistości jest się w błędzie. Posiada się wtedy tylko pozór wiedzy, która naprawdę jest mniemaniemdóksamniemaniem, ulega się pozorom, nie sięga się bowiem w głąb i nie widzi dalekosiężnych skutków wyborów. Nikt nie czyni zła, ponieważ jest złem, tak jak czyni się dobro, ponieważ jest dobrem. Każdy człowiek z  natury pragnie dobra, nie zła, które czyni się, pomimo że jest złem, co znaczy: czynienie zła opiera się na błędnym uznaniu czegoś za dobro (np. nie wiadomo, że to, co obecnie się uważa za dobro, przyniesie w konsekwencji zło lub uniemożliwi zaistnienie prawdziwemu dobru).

Poza tym wiedza o tym, co dobre, jest czymś znacznie większym niż tylko intelektualnym pojęciem – wiedza prawdziwa obejmuje nie tylko rozum, ale również uczucia i wolę człowieka. Wyjaśnia to wybitny starożytnik, Adam Krokiewicz.

Słownik