Grupy interesu na rynku pracy

Związki zawodowe nie są jedynymi organizacjami istniejącymi na rynku pracy.

Grupa interesu to grupa ludzi zjednoczonych wspólnym, uświadomionym celem, mająca formalną strukturę oraz wspólne założenia, która dąży do wywierania nacisku na proces formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa przez uzyskanie wpływu na instytucje polityczne: rząd, parlament, sądy, partie polityczne, władze lokalne i organy międzynarodowe. Grupa ta kreuje i implementuje decyzje dotyczące realizacji jej celów.

Głównymi grupami interesu na rynku pracy są:

• związki przedsiębiorców (np. zrzeszenia pracodawców);

• związki pracobiorców (np. związki zawodowe).

R1OOD2nHZmjWE1

Zdjęcie przedstawia dużą salę, w której przy długim, prostokątnym stole stoi duża grupa mężczyzn w garniturach. Pozują do zdjęcia.

W przypadku pracodawców organizacjami takimi są z reguły ich konfederacje czy związki, stowarzyszenia biznesowe i izby gospodarcze. Są to zatem z reguły określone grupy o charakterze zrzeszeniowym. Z treści Ustawy o organizacjach pracodawców (Dz.U. 55/1991, poz. 235) wynika, że pracodawcy prowadzący działalność gospodarcządziałalność gospodarczadziałalność gospodarczą, bez względu na swój charakter prawny, mają prawo tworzyć bez uprzedniego zezwolenia związki według swego uznania i do nich przystępować.

Można więc spróbować zdefiniować organizacje pracodawców jako dobrowolne stowarzyszenia przedsiębiorców danej branży, opracowujące strategie bazujące na ich wspólnym interesie.

Związki zawodowe

Istota ruchu związkowego tkwi w jego demokratycznym charakterze, a sposób i cele działania, określone przez pracowników, odnoszą się zarówno do stosunków zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Związki zawodowe mimo wielu różnic są powoływane przede wszystkim w celu reprezentowania i obrony ekonomicznych i socjalnych interesów pracowniczych.

Istotę i funkcje ruchu związkowego odzwierciedlają różne jego definicje:

• encyklopedyczne;

• politologiczne;

• jurydyczne;

• socjologiczne itd.

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN definiuje związki zawodowe jako:

Według Słownika socjologicznego:

Według oksfordzkiego słownika związki zawodowe to:

W encyklopedii niemieckiej znajdujemy definicję mówiącą, że związek zawodowy jest to:

Leksykon politologii definiuje związki zawodowe jako:

Związek zawodowy, według definicji Międzynarodowej Konfederacji Wolnych Związków ZawodowychMiędzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków ZawodowychMiędzynarodowej Konfederacji Wolnych Związków Zawodowych, jest organizacją powstałą w wyniku walki i opartą na doświadczeniach określonych wartości. Wartości nadające sens i znaczenie ruchowi związkowemu to:

• wolność;

• dobrowolność;

• niezależność;

• solidarność;

• obrona praw pracowniczych, demokracji.

Natomiast Międzynarodowa Organizacja Pracy określa związek zawodowy jako zrzeszenie pracobiorców, zorganizowanych ponadzakładowo, niezależnych od partii politycznych i administracji państwowej. Związki powinny być niezależne od pracodawców. Interesy ekonomiczne własnych członków muszą realizować przede wszystkim przez rokowania w sprawach płacowych i przez zagwarantowanie zbiorowych układów pracy, stosując różne formy nacisku aż do ogłoszenia strajku jako środka ostatecznego.

Polska Ustawa o związkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r. definiuje związek zawodowy jako dobrowolną i samorządną organizację ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych.

W literaturze przedmiotu funkcjonują różne definicje związków zawodowych. Jedna z definicji określa je jako dobrowolne zrzeszenie pracowników, mających na celu obronę własnych interesów, tzn. polepszenie warunków pracy, zapewnienie wzrostu płac, łącznie ze wzrostem kosztów utrzymania oraz wzrostem produktywności pracy.

Według Michała SeweryńskiegoMichał SeweryńskiMichała Seweryńskiego właściwa byłaby definicja związku zawodowego stwierdzająca, że jest on organizacją pracowników i innych osób uprawnionych przez ustawę do zrzeszania się w związkach. Eksponowałaby ona przede wszystkim pracowniczy charakter związku, zgodnie z konwencją nr 87 MOPMiędzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)MOP i innymi aktami międzynarodowymi, uznając wolność koalicji. Byłaby więc widoczna różnica między związkiem zawodowym a samorządami zawodowymi, zrzeszającymi nie tylko pracowników, lecz także osoby wykonujące pracę na własny rachunek bądź w inny sposób związane z danym zawodem.

Natomiast Adam ŁopatkaAdam ŁopatkaAdam Łopatka określa związek zawodowy jako:

Istota ruchu związkowego

RqpxLlitOO5Yg1

Zdjęcie przedstawia duży napis Solidarność zapisany czcionką solidarycą. Przedłużeniem litery N jest polska flaga powiewającą w lewą stronę. Napis stoi przed dużym budynkiem.

Istotą ruchu związkowego od strony prawnej jest zespół kompetencji (uprawnień i powinności), które umożliwiają artykulację oraz aktywne, skuteczne orzecznictwo i obronę interesów pracowniczych. Do interesów tych należą: prawo do pracy, sprawiedliwa płaca, warunki pracy i systemy zabezpieczeń społecznych. Związki zawodowe uczestniczą w rokowaniach, rozwiązywaniu indywidualnych i zbiorowych sporów z pracodawcą, a także stosują – w razie uzasadnionej potrzeby – akcje zbiorowe (w tym strajki) jako niezbywalne prawa ludzi pracy. Są to dwa typowe sposoby działania związków zawodowych jako grupy nacisku, dążącej do zrealizowania określonego zadania (między innymi uzyskania korzystnych rozstrzygnięć w danej sprawie) oraz jako zrzeszenia stale chroniącego interesy pracownicze. Związek zawodowy stanowi więc tzw. ciało pośredniczące między jednostką a władzą administracyjną bądź polityczną. Nie wystawia on zazwyczaj swoich kandydatów w wyborach (choć takim ewenementem mogli być kandydaci z list wyborczych NSZZ „Solidarność”) oraz nie uczestniczy w walce o bezpośredni udział we władzy państwowej. Stara się jednak skutecznie wpływać na środki decyzyjne po to, aby uzyskiwać możliwie najkorzystniejsze posunięcia i decyzje dla określonych grup pracowniczych.

Związki zawodowe w Polsce

Pierwsze związki zawodowe działały na ziemiach polskich pod koniec XIX w. Najpierw powstały one w zaborze rosyjskim tworzone przez Ludwika Waryńskiego (tzw. Kasy oporu, które w 1878 r. liczyły około 300 członków), potem pruskim (1889 r. – na górnym Śląsku powstaje Związek Wzajemnej Pomocy), a na końcu austriackim, gdzie utworzono m.in. związki o charakterze chrześcijańsko‑społecznym (np. Polskie Zjednoczenie Zawodowe Robotników Chrześcijańskich). W okresie II RP istniało ok. 2 tysięcy organizacji związkowych, do których – według danych z 1935 r. – należało 941 tys. członków. Rozwój tych organizacji zahamowała II wojna światowa.

W 1945 r., po przejęciu władzy przez komunistów, jedynym działającym zrzeszeniem związków zawodowych było podporządkowane władzy Zrzeszenie Pracowniczych Związków Zawodowych (od 1949 r. – Zrzeszenie Związków Zawodowych). Stan ten trwał aż do 1980 r., kiedy to po strajkach robotniczych władze zgodziły się na legalizację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Jego działalność została zawieszona wraz z wprowadzeniem stanu wojennego, a w 1982 r. nakazano jego rozwiązanie. Do ponownej jego legalizacji doszło dopiero w 1989 r.

W 1984 r. powstało Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Do 1990 r. OPZZ było jednak silnie podporządkowane Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Po roku 1989 zainteresowanie działalnością związków zawodowych, szczególnie NSZZ „Solidarność”, wzrosło wśród Polaków. W szczytowym okresie do Solidarności należało około 10 mln członków. Obecnie jednak tendencja jest odwrotna. Związki zawodowe odnotowują spadek liczby członków i zainteresowania ich działalnością (w odróżnieniu od organizacji pracodawców). Odzwierciedlają to poniższe dane GUS:

Liczba aktywnych organizacji pracodawców i związków zawodowych (w tys.):

W 2018 r. do związków zawodowych należało jedynie około 1,5 mln osób, czyli o 1,1% mniej niż w 2014 r., co stanowiło 4,9% dorosłej ludności Polski i jedynie 16,3% osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy w zakładach zatrudniających powyżej dziewięciu osób.

Istnieją trzy duże centrale związkowe: NSZZ „Solidarność”, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych oraz Forum Związków Zawodowych. Zrzeszają one związki z różnych branż. Oprócz wymienionych central istnieją federacje (ok. 300), organizacje związkowe o zasięgu ogólnopolskim (ok. 270) oraz lokalne organizacje związkowe (ok. 24 tys.).

Obecnie związki zawodowe oraz organizacje pracodawców w Polsce deklarują następującą działalność (odsetek organizacji pracodawców i związków zawodowych w 2018 r. według form działalności):

Słownik