Mapa polityczna jest mapą tematyczną przedstawiającą podział obszaru na jednostki polityczne, jakimi są państwa. Jednym z najważniejszych atrybutów niepodległego państwa jest terytorium. Na mapie politycznej granice państw są dokładnie wykreślone, a ich obszar pokrywa się jednolitym kolorem. Oficjalne nazwy państw są dłuższe i zawierają odnośniki do historii lub ustroju politycznego, natomiast na mapie politycznej używa się powszechnie stosowanych nazw skróconych.

R1Vq3Zs8sPgxj1
Źródło: Rama (http://en.wikipedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.
Już wiesz
  • jak odczytuje się treść mapy politycznej;

  • jak określa się położenie geograficzne obszaru na mapie;

  • że mapy wiernopowierzchniowe umożliwiają porównywanie wielkości obszarów.

Nauczysz się
  • odczytywać treść mapy politycznej Europy;

  • określać położenie państw na mapie politycznej Europy;

  • wskazywać na mapie politycznej największe państwa w Europie;

  • określać położenie Polski względem innych krajów na mapie politycznej Europy;

  • opisać najważniejsze zmiany mapy politycznej Europy w końcu XX wieku i na początku XXI wieku.

irbg3nI8UR_d5e173

1. Mapa polityczna Europy

Mapa polityczna umożliwia określenie położenia wybranego państwa względem państw sąsiednich oraz obiektów geograficznych niekiedy o ważnym znaczeniu gospodarczym – przykładem może być dostęp do morza. Takie usytuowanie kraju nazywamy położeniem politycznym. Jak wiesz z historii, położenie polityczne miało i ma nadal wielkie znaczenie. Doświadczenia uczą, że warto utrzymywać dobre stosunki z sąsiadami, co odnosi się nie tylko do polityki międzynarodowej, ale także i do naszego życia codziennego.
Zmiany na mapie politycznej mogą mieć rozmaity przebieg. Powstanie nowego państwa lub zmiana granic państwowych może być wynikiem krwawych wojen. Niekiedy państwa wielonarodowe dzielą się na drodze wewnętrznych porozumień. Czasami granice pozostają niezmienione, ale zmienia się nazwa państwa albo jego symbole.
Europa jest najbardziej podzielonym kontynentem pod względem politycznym. Na tym stosunkowo niewielkim kontynencie swoje obszary ma dziś aż 47 niepodległych państw oraz 8 niewielkich terytoriów zależnychterytorium zależneterytoriów zależnych. W całości w Europie znajdują się 44 państwa, pozostałe 3 – Federacja Rosyjska, Kazachstan i Turcja – w większych swoich częściach leżą w Azji.

Warto wiedzieć

W Europie znajduje się kilka niewielkich obszarów mających status terytorium zależnego. Leżą one poza obrębem niepodległego państwa, ale są od niego prawnie zależne – w mniejszym lub większym stopniu. Takimi jednostkami politycznym są na przykład duńskie Wyspy Owcze, norweski Svalbard czy brytyjskie Wyspy Normandzkie.

RpRVdPdeOGLQs1
Podział Europy na państwa i terytoria zależne
Polecenie 1

Na mapie powyżej wskaż:

  • Polskę i państwa sąsiednie,

  • państwa leżące po części w Europie i w Azji,

  • przykłady europejskich terytoriów zależnych.

irbg3nI8UR_d5e234

2. Zmiany mapy politycznej Europy w ostatnich kilkudziesięciu latach

Mapa polityczna Europy zmieniała się od tysiącleci. W samym tylko XX wieku miało miejsce wiele istotnych wydarzeń, które decydowały o podziale politycznym naszego kontynentu, np.:

  • zakończenie I wojny światowej i traktat wersalski;

  • ustalenia na konferencjach w Jałcie i Poczdamie po zakończeniu II wojny światowej;

  • zmiany zapoczątkowane w Europie Środkowej i Wschodniej w latach 80. XX wieku;

  • krwawe wojny lokalne na Półwyspie Bałkańskim w latach 90. XX wieku;

  • przemiany zachodzące na Bałkanach na początku XXI wieku.

Poniżej krótko przedstawiamy najważniejsze wydarzenia, które doprowadziły do obecnego kształtu mapy politycznej Europy.
W 1989 roku po dramatycznych wydarzeniach w Polsce państwa leżące w Europie Środkowej i Wschodniej zaczęły wyzwalać się spod dominacji radzieckiej. W 1991 roku nastąpił rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wówczas powstała Federacja Rosyjska, a byłe republiki radzieckie ogłosiły niepodległość. Niezależnymi państwami ponownie stały się: Estonia, Łotwa, Litwa i Mołdawia, a niepodległość uzyskały Białoruś, Ukraina, Kazachstan (również inne republiki azjatyckie).
W 1990 roku nastąpiło zjednoczenie dwóch państw niemieckich: Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Powstało jedno państwo – Niemcy.
Czechosłowacja będąca państwem dwóch narodów w 1993 roku podzieliła się na dwa niezależne kraje – Republikę Czeską i Słowację. Nowe państwa zmieniły również niektóre symbole i emblematy narodowe, takie jak: hymn, godło, flaga państwowa.

Wielkie zmiany nastąpiły również na Półwyspie Bałkańskim. Przekształcenia objęły Jugosławię leżącą nad Morzem Adriatyckim. Do 1991 roku była ona wielonarodowym państwem federacyjnym składającym się z 6 republik, zamieszkałym przez wyznawców trzech religii: katolików, prawosławnych i muzułmanów. W użyciu było 5 języków i 2 alfabety (łaciński i cyrylica). W 1991 roku poszczególne republiki ogłaszały niepodległość. Interwencja wojsk serbskich rozpoczęła krwawą wojnę domową. Tysiące ludzi przemieszczało się, szukając schronienia. Fala okrucieństwa została powstrzymana przez rozjemcze siły zbrojne Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) w 1995 roku. Dzisiaj wszystkie byłe republiki Jugosławii są odrębnymi państwami, a najmłodszym siódmym państwem na tym obszarze jest Republika Kosowa, która ogłosiła niepodległość 17 lutego 2008 roku.

irbg3nI8UR_d5e299

3. Państwa europejskie – zróżnicowanie wielkości powierzchni

Polecenie 2

Na mapie politycznej Europyirbg3nI8UR_1447165408520_0mapie politycznej Europy odszukaj państwa o powierzchni większej niż Polska. Ile jest takich państw? Porównaj swoje wyniki z danymi zamieszczonymi w tabeli 1 (patrz poniżej).

Ciekawostka

Często się podaje, że Polska zajmuje w Europie 9. miejsce pod względem wielkości powierzchni. Wynika to stąd, że pomija się Kazachstan, który uznawany jest za państwo azjatyckie, gdyż większość obszaru i ludności tego kraju znajduje się w Azji. Jednak sama tylko europejska część Kazachstanu ma powierzchnię 370 tys. kmIndeks górny 2, czyli jest większa niż powierzchnia Polski.

Największym państwem nie tylko Europy, ale i świata jest Federacja Rosyjska. Kraj ten zajmuje powierzchnię ponad 17 mln kmIndeks górny 2, czyli więcej niż cała Europa (10,5 mln kmIndeks górny 2). Na naszym kontynencie znajduje się tylko ok. ¼ obszaru Rosji (¾ jest w Azji).
Oprócz wielkiej Rosji uwagę na mapie politycznej Europy zwraca 10 dużych państw o powierzchni 300–600 tys. kmIndeks górny 2, wśród których jest też Polska.
Pozostałe państwa europejskie ze względu na wielkość powierzchni zalicza się do państw średnich, małychbardzo małych.

Ciekawostka

Nawet bardzo małe państwa, jak Lichtenstein (160 kmIndeks górny 2), San Marino (61,6 kmIndeks górny 2) czy najmniejsze państwo świata Watykan (0,44 kmIndeks górny 2), są pełnoprawnymi państwami na arenie międzynarodowej, gdyż posiadają wszelkie atrybuty suwerennego kraju: określoną powierzchnię wraz z wodami wewnętrznymi, przestrzeń nad i pod swoim terytorium, ludność oraz niezależną władzę mogącą stanowić prawo krajowe.

Państwa leżące w Europie (2015 r.)

Lp.

Państwo

Powierzchnia
[kmIndeks górny 2]

Ludność
[mln]

Lp.

Państwo

Powierzchnia
[kmIndeks górny 2]

Ludność
[mln]

1

Albania

28 703,0

2,897

27

Malta

316,0

0,042

2

Andora

464,0

0,070

28

Mołdawia

33 843,0

4,069

3

Austria

83 879,0

8,545

29

Monako

2,0

0,038

4

Belgia

30 528,0

11,299

30

Niemcy

357 104,0

80,689

5

Białoruś

207 595,0

9,496

31

Norwegia

385 179,0

5,211

6

Bośnia i Hercegowina

51 209,0

3,810

32

Polska

312 679,7

38,479

7

Bułgaria

111 002,0

7,150

33

Portugalia

92 094,0

10,350

8

Chorwacja

56 542,0

4,240

34

Federacja Rosyjska\*

4 425 000,0

110,000

9

Czarnogóra

13 812,0

0,626

35

Rumunia

238 391,0

19,511

10

Republika Czeska

78 865,0

10,543

36

San Marino

61,6

0,032

11

Dania

43 098,0

5,669

37

Serbia

77 498,0

8,851

12

Estonia

45 227,0

1,313

38

Słowacja

49 034,0

5,426

13

Finlandia

338 424,0

5,503

39

Słowenia

20 273,0

2,068

14

Francja

543 965,0

64,395

40

Szwajcaria

41 285,0

8,299

15

Grecja

131 957,0

10,955

41

Szwecja

450 295,0

9,779

16

Hiszpania

505 991,0

46,122

42

Turcja\*

21 750,0

9,650

17

Holandia

41 543,0

16,925

43

Ukraina

603 628,0

44,824

18

Irlandia

70 273,0

4,688

44

Watykan

0,4

0,001

19

Islandia

103 000,0

0,329

45

Węgry

93 030,0

9,855

20

Kazachstan\*

370 000,0

1,500

46

Wielka Brytania

243 073,0

64,716

21

Kosowo

10 908,0

1,860

47

Włochy

301 336,0

59,798

22

Liechtenstein

160,0

0,038

Dane dla całych państw:

23

Litwa

65 300,0

2,878

(20)

Kazachstan

2 724 900,0

17,625

24

Luksemburg

2 586,0

0,057

(34)

Federacja Rosyjska

17 098 200,0

143,457

25

Łotwa

64 589,0

1,971

(42)

Turcja

785 347,0

78,666

26

Macedonia

25 713,0

2,078

irbg3nI8UR_1447165408520_0
irbg3nI8UR_d5e358

4. Państwa europejskie – zróżnicowanie liczby ludności

Polecenie 3

W tabeli 1 odszukaj państwa o liczbie ludności większej niż Polska. Ile jest takich państw? Wskaż je na mapie politycznej Europyirbg3nI8UR_1447165408520_0mapie politycznej Europy.

Według danych z 2015 roku najludniejszym państwem Europy jest Federacja Rosyjska licząca 143,5 mln mieszkańców, z czego na część europejską przypada ponad 110 mln. Drugim pod względem liczby ludności państwem europejskim są Niemcy – 80,7 mln mieszkańców. Następnie wyróżnia się grupa krajów liczących ok. 60 mln mieszkańców – Wielka Brytania (64,7 mln), Francja (64,4 mln) i Włochy (59,8 mln). Kolejna grupa obejmuje państwa mające po ok. 40 mln mieszkańców – Hiszpania (46,1 mln), Ukraina (44,8 mln) i Polska (38,5 mln). Następne państwa europejskie liczą już znacznie mniej mieszkańców, poniżej 20 mln – Rumunia (19,5 mln), Holandia (16,9 mln).

Polecenie 4

W tabeli 2 umieszczono współrzędne geograficzne 5 wielkich miast będących stolicami państw europejskich. Korzystając z mapy politycznej Europy, wpisz do tabeli nazwy tych miast oraz nazwy odpowiednich państw.

Wielkie miasta – stolice europejskich państw

Lp.

Współrzędne geograficzne

Stolica

Państwo

1

56°N; 38°E

2

49°N; 2°E

3

52°N; 0°

4

41°N; 4°W

5

42°N; 12°E

irbg3nI8UR_d5e405

5. Ustrój państw europejskich

Termin ustrój państwaustrój państwaustrój państwa oznacza zapisany w konstytucji sposób sprawowania władzy na obszarze danego kraju. Większość państw europejskich to republiki parlamentarne, w których stosuje się demokratyczne zasady rozdziału władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ochronę wolności obywatelskich i możliwość kontrolowania władzy przez obywateli. Część państw europejskich to monarchie, w których głową państwa jest król/królowa lub książę/księżna. Jednak w większości tych państw spełniają oni tylko funkcje reprezentacyjne, a władza – podobnie jak w republikach – sprawowana jest w sposób demokratyczny.

Polecenie 5

W tabeli 3 wypisano kilka oficjalnych nazw państw europejskich. Na podstawie zapisu określ, czy państwo jest republiką czy monarchią. Następnie dowiedz się z Internetu, jak nazywają się obecni władcy tych państw i wpisz do tabeli ich imiona i nazwiska.

Przykłady oficjalnych nazw państw w Europie

Nazwa oficjalna państwa

Głowa państwa / Tytuł

Republika Francuska

Prezydent ………………………………….

Wielkie Księstwo Luksemburga

Wielki Książę ……………………………..

Federalna Republika Niemiec

Prezydent ………………………………….

Federacja Rosyjska

Prezydent ………………………………….

Konfederacja Szwajcarska

Prezydent Rady Związkowej ………………………

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

Królowa ……………………………………

Rzeczpospolita Polska

Prezydent …………………………………..

irbg3nI8UR_d5e450

Podsumowanie

  • Europa jest kontynentem najbardziej podzielonym politycznie. Na stosunkowo niewielkim obszarze znajduje się aż 47 niepodległych państw.

  • Wydarzenia historyczne dowodzą, że położenie geograficzne państwa (sąsiedztwo, dostęp do morza) ma wielkie znaczenie polityczne i gospodarcze.

  • Współczesny podział polityczny Europy wynika z ustaleń podjętych po II wojnie światowej oraz przemian, jakie nastąpiły w latach 80. i 90. XX wieku, a także na początku XXI wieku.

  • Zdecydowanie największym państwem w Europie zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności jest Federacja Rosyjska.

  • Inne większe obszarowo państwa Europy to Ukraina, Francja, Hiszpania, Szwecja.

  • Inne państwa o dużej liczbie ludności to Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy.

  • Polska zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności zalicza się do państw dużych, choć zajmuje końcowe miejsca w tej grupie.

  • W Europie dominują państwa o demokratycznym ustroju politycznym.

Praca domowa
Polecenie 6.1

Odczytaj z mapy w atlasie historycznym nazwy państw, z którymi Polska graniczyła w 1989 roku. Porównaj je z naszymi dzisiejszymi sąsiadami i stwierdź, co się zmieniło.

Polecenie 6.2

Odczytaj z najnowszej mapy politycznej Europy nazwy państw, które powstały w wyniku rozpadu Jugosławii. Sprawdź, czy wszystkie te państwa były kiedyś jugosłowiańskimi republikami.

irbg3nI8UR_d5e522

Słowniczek

terytorium zależne
terytorium zależne

jednostka terytorialna prawnie zależna od określonego niepodległego państwa, znajdująca się poza obszarem tego państwa

ustrój państwa
ustrój państwa

zapisany w konstytucji danego państwa sposób sprawowania władzy na jego terytorium

irbg3nI8UR_d5e583

Zadania

Ćwiczenie 1
R1eyZrt0fTl0b1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1CIZCHAQMWVd1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RAklYm0CGS9Na1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RhPd98yNVn15H1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RuZGonqnrzvFz1
zadanie interaktywne
Źródło: Edward Dudek, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RXRVLriEKNahh1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.