Przegląd państw na mapie politycznej Europy
Mapa polityczna jest mapą tematyczną przedstawiającą podział obszaru na jednostki polityczne, jakimi są państwa. Jednym z najważniejszych atrybutów niepodległego państwa jest terytorium. Na mapie politycznej granice państw są dokładnie wykreślone, a ich obszar pokrywa się jednolitym kolorem. Oficjalne nazwy państw są dłuższe i zawierają odnośniki do historii lub ustroju politycznego, natomiast na mapie politycznej używa się powszechnie stosowanych nazw skróconych.
jak określa się położenie geograficzne obszaru na mapie.
określisz położenie państw na mapie politycznej Europy;
wskażesz na mapie politycznej największe państwa w Europie;
określisz położenie Polski względem innych krajów na mapie politycznej Europy;
opiszesz najważniejsze zmiany mapy politycznej Europy pod koniec dwudziestego wieku i na początku dwudziestego pierwszego wieku.
1. Mapa polityczna Europy
Mapa polityczna umożliwia określenie położenia wybranego państwa względem państw sąsiednich oraz obiektów geograficznych niekiedy o ważnym znaczeniu gospodarczym – przykładem może być dostęp do morza. Takie usytuowanie kraju nazywamy położeniem politycznym. Jak wiesz z historii, położenie polityczne miało i ma nadal wielkie znaczenie. Doświadczenia uczą, że warto utrzymywać dobre stosunki z sąsiadami, co odnosi się nie tylko do polityki międzynarodowej, ale także i do naszego życia codziennego.
Zmiany na mapie politycznej mogą mieć rozmaity przebieg. Powstanie nowego państwa lub zmiana granic państwowych może być wynikiem krwawych wojen. Niekiedy państwa wielonarodowe dzielą się na drodze wewnętrznych porozumień. Czasami granice pozostają niezmienione, ale zmienia się nazwa państwa albo jego symbole.
Europa jest najbardziej podzielonym kontynentem pod względem politycznym. Na tym stosunkowo niewielkim lądzie swoje obszary ma aż 47 niepodległych państw oraz 8 niewielkich terytoriów zależnychterytoriów zależnych (2020 r.). W całości w Europie znajdują się 44 państwa, pozostałe 3 (Federacja Rosyjska, Kazachstan i Turcja) w swoich większych częściach leżą w Azji.
W Europie znajduje się kilka niewielkich obszarów mających status terytorium zależnego. Leżą one poza obrębem niepodległego państwa, ale są od niego prawnie zależne – w mniejszym lub większym stopniu. Takimi jednostkami politycznym są na przykład duńskie Wyspy Owcze, norweski Svalbard czy brytyjskie Wyspy Normandzkie.
Przeanalizuj powyższą mapę i w wyznaczonym miejscu wypisz:
Na podstawie własnej wiedzy i treści e‑materiału wypisz:
państwa sąsiadujące z Polską,
państwa leżące po części w Europie i w Azji,
przykłady europejskich terytoriów zależnych.
2. Zmiany mapy politycznej Europy w ostatnich kilkudziesięciu latach
Mapa polityczna Europy zmieniała się od tysiącleci. W samym tylko dwudziestym wieku miało miejsce wiele istotnych wydarzeń, które decydowały o podziale politycznym naszego kontynentu, np.:
zakończenie pierwszej wojny światowej i traktat wersalski;
ustalenia na konferencjach w Jałcie i Poczdamie po zakończeniu drugiej wojny światowej;
zmiany zapoczątkowane w Europie Środkowej i Wschodniej w latach 80. dwudziestego wieku;
krwawe wojny lokalne na Półwyspie Bałkańskim w latach 90. dwudziestego wieku;
przemiany zachodzące na Bałkanach na początku dwudziestego pierwszego wieku.
Poniżej krótko przedstawiamy najważniejsze wydarzenia, które doprowadziły do obecnego kształtu mapy politycznej Europy.
W 1989 roku po dramatycznych wydarzeniach w Polsce państwa leżące w Europie Środkowej i Wschodniej zaczęły wyzwalać się spod dominacji radzieckiej. W 1991 roku nastąpił rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wówczas powstała Federacja Rosyjska, a byłe republiki radzieckie ogłosiły niepodległość. Niezależnymi państwami ponownie stały się: Estonia, Łotwa, Litwa i Mołdawia, a niepodległość uzyskały Białoruś, Ukraina, Kazachstan (również inne republiki azjatyckie).
W 1990 roku nastąpiło zjednoczenie dwóch państw niemieckich: Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Powstało jedno państwo – Niemcy.
Czechosłowacja będąca państwem dwóch narodów w 1993 roku podzieliła się na dwa niezależne kraje – Republikę Czeską i Słowację. Nowe państwa zmieniły również niektóre symbole i emblematy narodowe, takie jak: hymn, godło, flaga państwowa.
Upadek komunizmu
Wielkie zmiany nastąpiły również na Półwyspie Bałkańskim. Przekształcenia objęły Jugosławię leżącą nad Morzem Adriatyckim. Do 1991 roku była ona wielonarodowym państwem federacyjnym składającym się z 6 republik, zamieszkałym przez wyznawców trzech religii: katolików, prawosławnych i muzułmanów. W użyciu było 5 języków i 2 alfabety (łaciński i cyrylica). W 1991 roku poszczególne republiki ogłaszały niepodległość. Interwencja wojsk serbskich rozpoczęła krwawą wojnę domową. Tysiące ludzi przemieszczało się, szukając schronienia. Fala okrucieństwa została powstrzymana przez rozjemcze siły zbrojne Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) w 1995 roku. Dzisiaj wszystkie byłe republiki Jugosławii są odrębnymi państwami, a najmłodszym siódmym państwem na tym obszarze jest Republika Kosowa, która ogłosiła niepodległość 17 lutego 2008 roku.
Zmiany na Półwyspie Bałkańskim
3. Państwa europejskie – zróżnicowanie wielkości powierzchni
Korzystając z mapy politycznej Europy wyszukaj państwa o większej powierzchni niż Polska. Następnie wskaż jedno z nich.
Często się podaje, że Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem wielkości powierzchni. Wynika to stąd, że pomija się Kazachstan, który uznawany jest za państwo azjatyckie, gdyż większość obszaru i ludności tego kraju znajduje się w Azji. Jednak sama tylko europejska część Kazachstanu ma powierzchnię 370 tys. kmIndeks górny 22, czyli jest większa niż powierzchnia Polski.
Największym państwem nie tylko Europy, ale i świata jest Federacja Rosyjska. Kraj ten zajmuje powierzchnię ponad 17 mln kmIndeks górny 22, czyli więcej niż cała Europa (10,5 mln kmIndeks górny 22). Na naszym kontynencie znajduje się tylko ok. ¼ obszaru Rosji (¾ jest w Azji).
Oprócz wielkiej Rosji uwagę na mapie politycznej Europy zwraca 10 dużych państw o powierzchni 300–600 tys. kmIndeks górny 22, wśród których jest też Polska.
Pozostałe państwa europejskie ze względu na wielkość powierzchni zalicza się do państw średnich, małych i bardzo małych.
Nawet bardzo małe państwa, jak Lichtenstein (160 kmIndeks górny 22), San Marino (61,6 kmIndeks górny 22) czy najmniejsze państwo świata Watykan (0,44 kmIndeks górny 22), są pełnoprawnymi państwami na arenie międzynarodowej, gdyż posiadają wszelkie atrybuty suwerennego kraju: określoną powierzchnię wraz z wodami wewnętrznymi, przestrzeń nad i pod swoim terytorium, ludność oraz niezależną władzę mogącą stanowić prawo krajowe.
Lp. | Państwo | Powierzchnia | Ludność | Lp. | Państwo | Powierzchnia | Ludność |
1. | Albania | 28 703,0 | 2,86 | 27. | Malta | 316,0 | 0,05 |
2. | Andora | 464,0 | 0,08 | 28. | Mołdawia | 33 843,0 | 3,55 |
3. | Austria | 83 879,0 | 8,86 | 29. | Monako | 2,0 | 0,04 |
4. | Belgia | 30 528,0 | 11,46 | 30. | Niemcy | 357 104,0 | 83 |
5. | Białoruś | 207 595,0 | 9,48 | 31. | Norwegia | 385 179,0 | 5,33 |
6. | Bośnia i Hercegowina | 51 209,0 | 3,51 | 32. | Polska | 312 679,7 | 37,97 |
7. | Bułgaria | 111 002,0 | 7 | 33. | Portugalia | 92 094,0 | 10,28 |
8. | Chorwacja | 56 542,0 | 4,08 | 34. | Federacja Rosyjska\* | 4 425 000,0 | 110,000 |
9. | Czarnogóra | 13 812,0 | 0,62 | 35. | Rumunia | 238 391,0 | 19,41 |
10. | Republika Czeska | 78 865,0 | 10,65 | 36. | San Marino | 61,6 | 0,034 |
11. | Dania | 43 098,0 | 5,81 | 37. | Serbia | 77 498,0 | 6,96 |
12. | Estonia | 45 227,0 | 1,32 | 38. | Słowacja | 49 034,0 | 5,45 |
13. | Finlandia | 338 424,0 | 5,52 | 39. | Słowenia | 20 273,0 | 2,08 |
14. | Francja | 543 965,0 | 67,18 | 40. | Szwajcaria | 41 285,0 | 8,54 |
15. | Grecja | 131 957,0 | 10,72 | 41. | Szwecja | 450 295,0 | 10,23 |
16. | Hiszpania | 505 991,0 | 46,94 | 42. | Turcja\* | 21 750,0 | 9,65 |
17. | Holandia | 41 543,0 | 17,28 | 43. | Ukraina | 603 628,0 | 41,98 |
18. | Irlandia | 70 273,0 | 4,9 | 44. | Watykan | 0,4 | 0,001 |
19. | Islandia | 103 000,0 | 0,36 | 45. | Węgry | 93 030,0 | 9,77 |
20. | Kazachstan\* | 370 000,0 | 1,500 | 46. | Wielka Brytania | 243 073,0 | 66,65 |
21. | Kosowo | 10 908,0 | 1,8 | 47. | Włochy | 301 336,0 | 59,82 |
22. | Liechtenstein | 160,0 | 0,04 | Dane dla całych państw: | |||
23. | Litwa | 65 300,0 | 2,79 | (20.) | Kazachstan | 2 724 900,0 | 18,74 |
24. | Luksemburg | 2 586,0 | 0,061 | (34.) | Federacja Rosyjska | 17 098 200,0 | 146,75 |
25. | Łotwa | 64 589,0 | 1,92 | (42.) | Turcja | 785 347,0 | 82 |
26. | Macedonia Północna | 25 713,0 | 2,08 | ||||
Indeks górny źródło: cia.gov/the‑world‑factbook/countries/ Indeks górny koniecźródło: cia.gov/the‑world‑factbook/countries/
4. Państwa europejskie – zróżnicowanie liczby ludności
Zaznacz państwo mające większą liczbę ludności niż Polska.
Według danych z 2019 roku najludniejszym państwem Europy jest Federacja Rosyjska licząca 146,7 mln mieszkańców, z czego na część europejską przypada ponad 110 mln. Drugim pod względem liczby ludności państwem europejskim są Niemcy – 83 mln mieszkańców. Następnie wyróżnia się grupa krajów liczących ok. 60 mln mieszkańców – Francja (67,18 mln), Wielka Brytania (66,65 mln) i Włochy (59,82 mln). Kolejna grupa obejmuje państwa mające po ok. 40 mln mieszkańców – Hiszpania (46,94 mln), Ukraina (41,98 mln) i Polska (37,97 mln). Następne państwa europejskie liczą już znacznie mniej mieszkańców, poniżej 20 mln – Rumunia (19,41 mln), Holandia (17,28 mln).
W tabeli poniżej umieszczono współrzędne geograficzne 5 wielkich miast będących stolicami państw europejskich. Korzystając z mapy politycznej Europy, przenieś do tabeli nazwy tych miast oraz nazwy odpowiednich państw.
5. Ustrój państw europejskich
Termin ustrój państwaustrój państwa oznacza zapisany w konstytucji sposób sprawowania władzy na obszarze danego kraju. Większość państw europejskich to republiki parlamentarne, w których stosuje się demokratyczne zasady rozdziału władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ochronę wolności obywatelskich i możliwość kontrolowania władzy przez obywateli. Część państw europejskich to monarchie, w których głową państwa jest król/królowa lub książę/księżna. Jednak w większości tych państw spełniają oni tylko funkcje reprezentacyjne, a władza, podobnie jak w republikach, sprawowana jest w sposób demokratyczny.
W tabeli poniżej wypisano kilka oficjalnych nazw państw europejskich. Na podstawie zapisu określ, czy państwo jest republiką czy monarchią. Następnie dowiedz się z internetu, jak nazywają się obecni władcy tych państw (w 2022 roku) i wpisz do tabeli ich imiona i nazwiska.
6. Rola Unii Europejskiej w przemianach społecznych i gospodarczych kontynentu
Celem Unii Europejskiej jest promowanie integracji ekonomicznej i społecznej krajów członkowskich w wymianie handlowej oraz likwidowaniem barier społecznych. Wspólna polityka międzynarodowa dąży do wzmacniania pozycji krajów na arenie międzynarodowej i wyrównywania ich szans. Członkowie Unii Europejskiej dążą do zrównoważonego rozwoju i wzajemnego szacunku oraz do pokoju i walki z nierównościami społecznymi, tj. ubóstwem, korupcją itp.
Podsumowanie
Europa jest kontynentem najbardziej podzielonym politycznie. Na stosunkowo niewielkim obszarze znajduje się aż 47 niepodległych państw.
Wydarzenia historyczne dowodzą, że położenie geograficzne państwa (sąsiedztwo, dostęp do morza) ma wielkie znaczenie polityczne i gospodarcze.
Współczesny podział polityczny Europy wynika z ustaleń podjętych po drugiej wojnie światowej oraz przemian, jakie nastąpiły w latach 80. i 90. dwudziestego wieku, a także na początku dwudziestego pierwszego wieku.
Zdecydowanie największym państwem w Europie zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności jest Federacja Rosyjska.
Inne większe obszarowo państwa Europy to: Ukraina, Francja, Hiszpania, Szwecja.
Inne państwa o dużej liczbie ludności to: Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy.
Polska zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności zalicza się do państw dużych, choć zajmuje końcowe miejsca w tej grupie.
W Europie dominują państwa o demokratycznym ustroju politycznym.
1. Odczytaj z mapy w atlasie historycznym nazwy państw, z którymi Polska graniczyła w 1989 roku. Porównaj je z naszymi dzisiejszymi sąsiadami i stwierdź, co się zmieniło.
2. Odczytaj z najnowszej mapy politycznej Europy nazwy państw, które powstały w wyniku rozpadu Jugosławii. Sprawdź, czy wszystkie te państwa były kiedyś jugosłowiańskimi republikami.
Słownik
jednostka terytorialna prawnie zależna od określonego niepodległego państwa, znajdująca się poza obszarem tego państwa
zapisany w konstytucji danego państwa sposób sprawowania władzy na jego terytorium