Przejdźmy do tematu

Stanisław Moniuszko – dzieciństwo i lata młodzieńcze

R1Q94FHGAQBDS

Ilustracja przedstawia portret Stanisława Moniuszki autorstwa Adolphe’a Lafosse’a. Kolorowa grafika ukazuje mężczyznę w średnim wieku, ubranego w ciemny kaftan oraz białą koszulę z zawiązanym pod szyją czarnym halsztukiem. Kompozytor ma ułożone, krótko ostrzyżone włosy koloru ciemny blond. Jego twarz okala nieduża, przycięta broda. Usta podkreślone są czerwonym kolorem.

Stanisław Moniuszko to obok Fryderyka Chopina, Karola Szymanowskiego, Witolda Lutosławskiego i Krzysztofa Pendereckiego, jeden z największych polskich kompozytorów. Podobnie jak Fryderyk Chopin żył i tworzył w okresie romantyzmu. Moniuszko pozostawił potomnym utwory wokalne i wokalno‑instrumentalne: pieśniPieśńpieśni solowe i chóralne oraz operyOperetkaopery, operetkiOperetkaoperetki i baletyBaletbalety.

Już jako dziecko był spokojny i wyjątkowo poważny. Lubił czytać książki, dlatego posiadał rozległą wiedzę z zakresu sztuki.

W wieku 8 lat (1827 r.) Moniuszko zamieszkał w Warszawie. Rodzina Moniuszków (Stanisław z rodzicami) przeniosła się do dużego miasta przede wszystkim dlatego, aby Stanisław mógł się kształcić, również muzycznie. Mimo iż w tym czasie w Warszawie przebywał znany już i podziwiany Fryderyk Chopin, kompozytorzy nigdy się nie spotkali. Od ok. 1830 roku, przez kilka kolejnych lat, w trudnych i niespokojnych czasach walk o wolność ojczyzny, Stanisław dojrzewał do podjęcia decyzji o poświęceniu się muzyce. W 1837 r. wyjechał do Berlina – ówczesnego europejskiego centrum muzycznego, gdzie podjął studia muzyczne. Kształcił się tam przez 3 lata. Po powrocie do kraju (1840 r.) zamieszkał w Wilnie, gdzie był organistą, nauczycielem muzyki i kompozytorem. Nowo napisane utwory wykonywały z wielkim zapałem istniejące tam wówczas: orkiestra (nie należąca do najlepszych) i chór (złożony z muzycznych amatorów).

Ciekawostka

Moniuszko wywodził się z rodziny szlacheckiej herbu Krzywda.

RsbxwS8peDKB3

Ilustracja przedstawia herb Krzywda (herb szlachecki). W polu błękitnym podkowa srebrna, ocelami w dół zwrócona. W środku niej krzyż kawalerski złoty. Na niej umieszczony krzyż kawalerski złoty bez prawego ramienia. W klejnocie nad hełmem w koronie - trzy pióra strusie.

Stanisław Moniuszko - twórca opery narodowej

Straszny dwór

Straszny dwór – opera w czterech aktachAktaktach, librettoLibrettolibretto - Jan Chęciński.

Po klęsce powstania styczniowego (1863 – 1864) dla Polaków nastał czas żałoby narodowej, zaborcy zaś nasilili represje wobec społeczeństwa polskiego. Moniuszko postanowił skomponować dzieło, które byłoby pocieszeniem dla polskiego narodu. Dziełem tym stała się opera Straszny dwór, której akcja rozgrywała się w przeszłości, ponieważ łatwiej było w ten sposób przemycić treści narodowe przed cenzurą carską. Moniuszko chciał tym dziełem dodać otuchy zmartwionemu społeczeństwu, które utraciło kolejną nadzieję na wolną Polskę. Opera Straszny dwór oddaje tragicznego ducha czasu zaborów po upadku powstania styczniowego, jednak prace nad operą Moniuszko rozpoczął jeszcze przed jego wybuchem w roku 1861.

Premiera opery odbyła się w Teatrze Wielkim w Warszawie w roku 1865. Dzieło zachwyciło i oczarowało Polaków, stało się przyczynkiem do manifestowania uczuć patriotycznych, idealnie odpowiadało na potrzeby polskiego społeczeństwa. Niestety, bardzo szybko zareagowały na to władze carskie, uznały treści narodowe za zbyt niebezpieczne i po trzecim przedstawieniu operę zdjęto z afiszy. Mimo ogromnego sukcesu, Moniuszko nie doczekał się za życia wznowienia przedstawień. Dopiero w 1901 roku odbyła się premiera opery we Lwowie, w 1946 roku w Poznaniu, Bytomiu i Wrocławiu, w 1947 w Krakowie.

Przeczytaj fragment recenzji z Gazety Muzycznej i Teatralnej z dnia 13 października 1865 roku.

Źródło

Akcja opery rozgrywa się w drugiej połowie XVII wieku, w tradycyjnym polskim dworze szlacheckim. Przedstawia staropolskie obyczaje i życie w dawnej, silnej i wolnej Polsce.

Bracia, Stefan i Zbigniew, wracają do domu po wyprawie wojennej. Składają przysięgę, że nigdy się nie ożenią, ponieważ muszą być zawsze gotowi do obrony ojczyzny. Dzieje się jednak inaczej, bracia poznają dwie siostry szlachcianki, w których się z wzajemnością zakochują. Mimo wielu perypetii i utrudnień ze strony różnych osób, historia miłości kończy się szczęśliwie - Stefana żeni się z Hanną, a Zbigniew z Jadwigą.

Straszny dwór emanuje polskością: pięknymi strojami szlachty polskiej, atmosferą polskości w dworze szlacheckim, muzyką, w której Moniuszko przemycił melodie i rytmy polskich tańców narodowych – poloneza, mazura, krakowiaka.

Posłuchaj ariiAriaarii Miecznika z II aktu „Kto z mych dziewek serce której”, napisanej w rytmie polonezaPolonezpoloneza. Jest ona pochwałą patriotyzmu. Miecznik to ojciec Jadwigi i Hanny, przyjaciel Stolnika, ojca Stefana i Zbigniewa. W swojej arii śpiewa o tym, jacy powinni być przyszli mężowie jego córek. Mają być odważni, rycerscy, waleczni, mają pielęgnować polskie tradycje, żyć w umiłowaniu Boga, ludzi i ojczyzny. Stolnik w tym opisie ukazuje cechy, jakimi powinni odznaczać się polscy patrioci.

Przed tobą basowaBasbasowa aria Skołuby z III aktu opery Ten zegar stary. Skołuba w arii opowiada budzące grozę historie o piekielnych kurantach wygrywanych prze zepsuty zegar oraz o obrazach przedstawiających prababki Miecznika, które wychodzą z ram i kłócą się. Wszystko to ma dziać się wówczas, kiedy przebywają tam obcy goście.

Duch polskości obecny jest także w scenach zbiorowych, m.in. w finałowym mazurzeMazurmazurze. Zanim posłuchasz mazura, przeczytaj fragment tekstu, który śpiewają artyści. Oddaje on charakter tego tańca narodowego oraz jego ludowe pochodzenie, zwraca też uwagę na rolę muzyki w życiu ludzi.

Halka

Halka – opera w dwóch lub czterech aktach, libretto – Włodzimierz Wolski.

W operze Halka przedstawiona jest miłość łącząca góralską dziewczynę, Halkę, oraz szlachcica Janusza. Niestety, Halka nie może liczyć na ślub ze szlachcicem – Janusz żeni się z córką Stolnika - Zofią, która również jest szlachcianką. Cierpi również góral Jontek, który kocha Halkę, lecz ona wierzy zwodniczym obietnicom Janusza. Ostatecznie dziewczyna popada w obłęd i z rozpaczy rzuca się ze skały w nurt górskiej rzeki. Halka to opera, w której ukazane są tragiczne losy ludzi pochodzących z dwóch warstw społecznych. Inspiracją do Halki były wydarzenia z 1846 roku, związane z buntem polskich chłopów. Jako opera dwuaktowa powstała w Wilnie, dwa kolejne zaś akty Moniuszko dopisał w Warszawie. Wersja czteroaktowa odniosła wówczas ogromny sukces.

Posłuchaj arii Jontka Szumią jodły na gór szczycie z opery Halka.

Czy tylko opery?

Stanisław Moniuszko – twórca pieśni

Obok utworów wokalno‑instrumentalnych, w okresie wileńskim powstało również wiele pieśni, które wydane zostały w 12 tomach (6 za życia kompozytora, 6 po jego śmierci) pod wspólnym tytułem Śpiewniki domowe.

RcHYlzclSvneN1

Ilustracja przedstawia okładkę III tomu „Śpiewnika domowego” autorstwa Stanisława Moniuszki. Na czarno-białej grafice znajduje się tytuł „Trzeci Śpiewnik domowy Stanisława Moniuszki”, pod nim widnieje spis treści a także dane wydawnictwa. Całość otoczona jest ozdobną ramką z herbem w formie harfy u góry oraz postaciami lwów w jej górnych rogach.

Teksty do swoich utworów wybierał kompozytor z twórczości największych polskich poetów: Jana Kochanowskiego i Adama Mickiewicza oraz autorów XIX wiecznych: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Jana Czeczota, Władysława Syrokomli czyli Ludwika Kondratowicza, Teofila Lenartowicza i Józefa Korzeniowskiego.

Dziad i baba to żartobliwa pieśń o starych małżonkach, którzy wciąż zapewniają się o swojej miłości. Sytuacja zmienia się gdy do drzwi puka Śmierć. W perspektywie śmierci zarówno żona, jak i mąż myślą tylko o sobie. Pieśń jest satyrą na ludzki egoizm i zakłamanie.

Słuchając pieśni, zwróć uwagę na związek muzyki i tekstu: fragmentom opowiadającym o przyjemnych sytuacjach towarzyszy spokojna i łagodna muzyka, która w momentach traktujących o śmierci zmienia się w dynamiczną, mocną a nawet nerwową. Ponieważ pieśń wykonywana jest przez solistę z akompaniamentem fortepianu, który wokalnie zaprezentować musi kilka występujących w niej postaci, wokalista zmienia barwę głosu, a tym samym charakter poszczególnych fragmentów.

Pieśni ze zbioru Śpiewniki domowe przeznaczone były do wspólnego śpiewania w domu, w gronie miłośników muzyki. Przez lata powstało ich ponad 300. Pieśni obejmują bardzo szeroką tematykę: od pieśni idyllicznych, przez refleksyjne, religijne, patriotyczne, historyczne, obyczajowe i miłosne do fantastycznych. Były wśród nich proste, ludowe melodie do śpiewania, wielozwrotkowe pieśni z refrenem, ale również rozbudowane, bogate ballady, dumki i romanse. Większość posiada walory artystyczne. Niektóre pełnią funkcje utworów pedagogicznych, inne kompozycji żartobliwych dla dzieci, a część powstała dla śpiewaków. W pieśniach Moniuszko nawiązał do polskiego folkloruFolklorfolkloru, wprowadzając charakterystyczne zwroty melodyczne oraz rytmikę tańców: mazura, krakowiakaKrakowiakkrakowiaka i poloneza. Do tych, które zdobyły największa popularność należą: Prząśniczka, Chochlik, Pieśń wieczorna, Krakowiaczek, Znasz li ten kraj, Kozak, Stary kapral, Dziad i baba, Trzech Budrysów. Na ich piękno składają się melodie, ale też ciekawy, ilustracyjny, podkreślający nastrój akompaniament fortepianowy.

Wysłuchaj pieśni Prząśniczka

Prząśniczka to pieśń z charakterystycznym, ilustrującym terkot kołowrotka akompaniamentem i prowadzoną na jego tle melodią. Opowiada o dziewczynie, która po odjeździe narzeczonego szybko znajduje nowego adoratora. Wykonywana jest przez solistę z akompaniamentem fortepianu. Pieśń utrzymana jest w szybkim, motorycznym tempie. W czwartej zwrotce, po tekście: prysła wątła nić, melodia nagle urywa się. Ta przerwana melodia ma symbolizować zapomnienie dziewczyny o młodzieńcu. W finale znów powraca motoryczny motyw muzyczny.

Inne utwory Moniuszki

Ponadto Moniuszko komponował baletyBaletbalety, operetkiOperetkaoperetki, kantatyKantatakantaty, mszeMszamsze, utwory symfoniczneMuzyka symfonicznautwory symfoniczne, kameralneMuzyka kameralnakameralne (kwartety smyczkoweKwartet smyczkowykwartety smyczkowe) i instrumentalne na fortepian.

Pamięć o kompozytorze

O wielkości zasług Moniuszki można się przekonać również obecnie. Najlepszym dowodem jest to, że jego opery stanowią stały repertuar operOperaoper i teatrów muzycznych. W polskim życiu kulturalnym na stałe zagościł Międzynarodowy Festiwal Moniuszkowski, istnieje również kilka towarzystw muzycznych kultywujących pamięć o kompozytorze.

Warto pamiętać również o tym, że Senat RP przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2019 Rokiem Stanisława Moniuszki. W związku z 200. rocznicą urodzin kompozytora, oddano w niej hołd „wybitnemu artyście, który swoje życie i twórczość poświęcił krzewieniu polskiej muzyki – stawiając go za wzór patriotyzmu”.

Słownik pojęć