Cechy i formy muzyki renesansowej

Renesans (inaczej odrodzenie, ok. 1450—1600) był epoką odkryć zabytków starożytnych, co wpłynęło na zainteresowanie antykiem i nawiązaniem do niego w wielu dziedzinach kultury. W muzyce zwracano uwagę na związek słowa i melodii oraz harmonię. Popularnością cieszyły się: motetMotetmotet i mszaMszamsza oraz madrygałMadrygałmadrygał. Znaczenie w rozwoju muzyki miały Niderlandy, które wpłynęły na jej charakter w innych państwach. Muzyka towarzyszyła zarówno życiu religijnemu jak i świeckiemu – popularność grania i śpiewania wpłynęła na zatarcie granic pomiędzy formą artystyczną a ludową. Znaną formą wokalną o świeckim charakterze była m. in. frottolaFrottolafrottola.

Najwięksi kompozytorzy renesansowi

Giovanni Pierluigi da Palestrina

Giovanni Pierluigi da Palestrina (czytaj: Dżowanni Pierluidżi, ok. 1525‑1594) należy do najbardziej rozpoznawalnych kompozytorów renesansu. Był czołowym przedstawicielem szkoły rzymskiejSzkoła rzymskaszkoły rzymskiej, kapelmistrzemKapelmistrzkapelmistrzem oraz członkiem Kapeli Sykstyńskiej (Cappella Sistina ) [czytaj: kapela sisztina] lub Cappella Pontificia) [czytaj [kapela pontificzia] w Bazylice św. Piotra, wykonującej dla papieża utwory a cappellaA cappellaa cappella. Palestrina prowadził także próby chóru chłopięcego.

R1aufYZrBf4yk1

Fotografia ukazuje Bazylikę św. Piotra - rzymskokatolicka bazylika na Watykanie, zbudowana w latach 1506–1626, na miejscu starszej bazyliki wczesnochrześcijańskiej, fundacji cesarza Konstantyna Wielkiego. Bazylika watykańska jest drugim co do wielkości kościołem na świecie. Na fotografii widać bardzo wystawny budynek z wieloma fasadami i kolumnami. Kolorystyka budynku jest jasna, piaskowa.

R1QVT5LVAL6K7

Fotografia ukazuje fragment budynku Kaplicy Sykstyńskiej – papieska kaplica w Pałacu Watykańskim. Jest to prostokątne pomieszczenie o długości 40,93 m, szerokości 13,41 m i wysokości 20,70 m. Przykrywa je sklepienie kolebkowe z lunetami. Dzieli je ażurowa balustrada wykonana przez Mino da Fiesole.

Palestrina był śpiewakiem w chórze kościoła Santa Maria Maggiore [czytaj: santa marija madżiore] w Rzymie. Pomimo braku święceń, które wymagane były do objęcia posady kapelmistrza w kościele św. Piotra, kompozytor został nim pod wpływem decyzji papieża Juliusza III. Twórczość Palestriny to głównie wielogłosowe utwory przeznaczone na chór a cappella. Napisał ok. 950 utworów, które niemal wszystkie są muzyką kościelną. Genialna muzyka Palestriny uznawana jest za największe osiągnięcie epoki.

Najbardziej rozpoznawalnym dziełem Palestriny jest Missa Papae Marcelli [czytaj: missa papae marczelli], sześciogłosowa mszaMszamsza skomponowana dla papieża Marcelina II. Wg legendy hierarchowie soboru trydenckiego po usłyszeniu tej mszy, wskazali styl Palestriny za wzorcowy styl polifoniiPolifoniapolifonii Kościoła katolickiego.

Orlando di Lasso

Innym twórcą renesansowym był Orlando di Lasso (1532 – 1594), który tworzył we Włoszech i Francji. Ostatnie trzydzieści dziewięć lat życia spędził w Monachium, gdzie pełnił funkcję kapelmistrza orkiestry, uważanej za najlepszą w Europie. W jego repertuarze można znaleźć muzykę kościelną oraz świecką. Pozostawił po sobie imponujący dorobek twórczy, około 2000 utworów w tym ok. 1200 motetówMotetmotetów, liczne mszeMszamsze, włoskie madrygałyMadrygałmadrygały, francuskie chansonChansonchanson [czytaj: szansą] i niemieckie LiederLiederLieder [czytaj: lida], Twórczość artysty uważana jest za kulminacyjny punkt rozwoju renesansowej szkoły niderlandzkiejSzkoła niderlandzkaszkoły niderlandzkiej. Jego doskonała pod względem technicznym twórczość jest syntezą osiągnięć kilku pokoleń renesansowych kompozytorów.

Faktura polifoniczna

Na początku warto wyjaśnić, czym w ogóle różni się faktura homofoniczna od polifonicznej.

Homofonia to rodzaj faktury, w której jedna z melodii odgrywa pierwszoplanową rolę w stosunku do pozostałych głosów z akompaniamentuAkompaniamentakompaniamentu harmonicznegoHarmonicznyharmonicznego, który występuje w postaci pionów akordowychAkordakordowych lub figuracjiFiguracjafiguracji. Melodia ta zazwyczaj umieszczona jest w najwyższym głosie. W utworach chóralnych a cappella o fakturze homofonicznej rytmika w poszczególnych głosach jest zsynchronizowana. Poprzez taki rodzaj budowy utworu, melodię taką łatwo jest wyodrębnić i zapamiętać.

Polifonia to technika, która polega na równoczesnym prowadzeniu wielu linii melodycznych. Na przestrzeni wieków wykształciło się wiele rodzajów polifonii zależnie od linii melodycznych i ich zależności względem siebie. W takiej fakturze już trudniej wyodrębnić i zanucić tzw. szeroko rozumianą „melodię”, ponieważ żaden z głosów nie ma funkcji dominującej, tak jak w homofonii. Wyobraź sobie, że w drugiej połowie XVI wieku mistrzowie polifonii pisali nawet 32 - głosowe utwory. Nietrudno więc zrozumieć, że wyodrębnienie melodii jednego z głosów w gąszczu pozostałych jest arcytrudnym zadaniem.

Generalnie podczas odtwarzania utworu, staraj się wsłuchać w poszczególne głosy i rozpoznać, w jakiej fakturze zostały napisane. Staraj się również rozpoznać aparat wykonawczy oraz rodzaje głosów wokalistów.

Przed Tobą motet - utwór polifoniczny charakterystyczny dla średniowiecza i renesansu. W tych epokach był czynnikiem decydującym o rozwoju techniki wielogłosowej. Jest to jedna z najstarszych wielogłosowych form wokalnych. Z francuskiego le mot znaczy słowo. Wytęż słuch i postaraj się śledzić melodie w poszczególnych głosach renesansowego motetu, którego kompozytorem jest Giovanni Pierluigi da Palestrina. Podczas soboru trydenckiego styl, w jakim pisał Palestrina, tzw. styl osservato [czytaj: osserwato] (surowy), uznano za oficjalny styl wielogłosowej muzyki kościelnej.

Europejska muzyka instrumentalna w XVI wieku

Rozwój samodzielnej muzyki instrumentalnej przypada na wiek XVI. Nastąpiło to w znacznej mierze w drodze przeniesienia gatunków wokalnych na instrumenty. Ważnym ośrodkiem muzyki instrumentalnej w XVI w. była Wenecja. Tam za przyczyną Adriana Willaerta, Claudio Merula [czytaj: klaudio merula] oraz Andrei i Giovanniego Gabrielich ważną pozycję zyskały takie gatunki, jak toccataToccatatoccata, [czytaj: tokkatata] preludiumPreludiumpreludium, ricercarRicercarricercar [czytaj: riczerkar], fantazjaFantazjafantazja i canzonaCanzonacanzona [czytaj: kancona]. W muzyce angielskiej ważnym instrumentem był wirginałWirginałwirginał – typ szpinetuSzpinetszpinetu.

Szczególnie cenionym instrumentem w epoce renesansu była lutnia. Pełniła zarówno funkcję instrumentu towarzyszącego śpiewowi, jak i solowego instrumentu, na którym wykonywano preludia, ricercary i fantazje. Do najpopularniejszych wirtuozów lutni w tym okresie należał John Dowland [czytaj: Dżon dałland].

Slajd 1 z 2

R8ZpJEV09VzJo1

Zdjęcie przedstawia renesansową lutnię na białym tle. Nazwa odnosząca się do rodziny instrumentów zaliczanych do instrumentów strunowych szarpanych. Lutnia charakteryzuje się gruszkowatym kształtem pudła rezonansowego, dość szeroką i krótką szyjką, oraz główką umieszczoną pod kątem prostym w stosunku do szyjki.

R10uMzJJPXRIc

Utwór: John Dowland, „The Frog Galliard”, wykonanie: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Utwór: John Dowland, „The Frog Galliard”, wykonanie: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DKdFP0XH

Utwór: John Dowland, „The Frog Galliard”, wykonanie: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Słownik pojęć