R6jDsTNtmZ96f
Ilustracja przedstawia partyturę. Na kolorowym zdjęciu widoczny jest fragment kartki z nutami, na której leży niebieski ołówek. Tytuł lekcji: Do re mi fa...Każdy tę melodię zna.

Do re mi fa… Każdy tę melodię zna

Gama – wprowadzenie pojęcia

RN6knWMkb056N1
Na ilustracji zapis nutowy gamy C-dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym zapisano osiem dźwięków: C, D, E, F, G, A, H, C. Dźwięk c - położony jest na pierwszej linii dodanej dolnej, dźwięk d pod pierwszą linią, dźwięk e na pierwszej linii, dźwięk f na pierwszym polu, dźwięk g na drugiej linii, dźwięk a na drugim polu, dźwięk h na trzeciej linii, dźwięk c na trzecim polu. Na ilustracji znajduje się punkt aktywny, po wybraniu którego wyświetli się informacja dodatkowa: Punkt 1: Gama – następstwo dźwięków uporządkowanych wg stosunków interwałowych, właściwych dla określonej skali w systemie dur-moll.

Przy definicji gamy od razu nasuwa się nam skojarzenie z tonacją. Istotnie, gama i tonacja mają dużo wspólnych cech. Ich podstawą jest szereg dźwięków, uporządkowanych według określonego wzoru, czyli stosunków interwałowych, właściwych dla pewnej skali. Pierwszy stopień jest powtórzeniem ostatniego i ma znaczenie dźwięku zasadniczego. Jednak w gamie na pierwszy plan wysuwa się określony schemat. Jest to przede wszystkim układ interwałów w obrębie oktawy, który odzwierciedla strukturę skal. Gamę można zacząć od dowolnego dźwięku, zagrać w kierunku wznoszącym lub opadającym, wzorując się jednak na odpowiedniej skali.

Alfabet muzyczny – nazwy literowe na przykładzie gamy C‑dur

To zestaw liter alfabetu łacińskiego, którymi oznacza się - w obrębie oktawy - dźwięki skali diatonicznej. W przypadku gamy C‑dur są to następujące dźwięki: c, d, e, f, g, a, h.

W systemie dur‑moll dźwięki podzielone są na oktawy (subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna, itd.). Aby odróżnić od siebie dźwięki, zapisane w określonych oktawach, stosuje się specjalny zapis. Dla przykładu: dźwięki zapisane w oktawie razkreślnej zapisujemy małymi literami z arabską jedynką w górnym indeksie, analogicznie, dźwięki w oktawie dwukreślnej – małymi literami z arabską dwójką w górnych indeksie.

Przyjrzyj się ilustracji, która przedstawia podział klawiatury fortepianu na oktawy.

R7tvBPn7JrGtU1
Na ilustracji przedstawiona jest klawiatura instrumentu klawiszowego. Podzielona jest na 7 oktaw. Każda oktawa składa się z 7 białych klawiszy c,d,e,f,g,a,h. Pomiędzy klawiszami białymi znajdują się klawisze czarne: pomiędzy c i d, d i e, f i g, g i a, a i h. Pomiędzy e i f oraz h i c nie ma czarnych klawiszy. Ten schemat powtarza się w całości 7 razy, czyli na klawiaturze jest 7 pełnych oktaw. Na ilustracji punktami aktywnymi oznaczone są kolejne oktawy. Począwszy od lewej strony, są to oktawy: subkonta (z której na klawiaturze są tylko dwa dźwięki A i H), subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna, czterokreślna i pięciokreślna (z której jest tylko jeden dźwięk c5).
Klawiatura fortepianu z podziałem na oktawy, online‑skills, CC BY 3.0
R168oF8yGwF4l1
Zapis nutowy gamy C-dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane c1 d1 e1 f1 g1 a1 h1 c2. Między e1 i f1 oraz h1 i c2 umieszczono oznaczenie półtonów. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się informacja dodatkowa: Punkt 1: System dur-moll system organizacji materiału dźwiękowego, panujący w muzyce europejskiej od ok. poł. XVII wieku do początku XX wieku; nazwa pochodzi od dwóch odmian, w jakich występują tworzone w nim konstrukcje dźwiękowe, tzw. trybów – durowego i molowego lub inaczej – majorowego i minorowego.
Zapis półtonu w gamie C‑dur, powsciagliwy‑blog‑muzyczny.blogspot.com, CC BY 3.0
1
R1SQMjrBFbxu11
Ćwiczenie 1
Przyjrzyj się poszczególnym dźwiękom i dopasuj do każdego właściwą nazwę literową.
R136VTHUZD8KO
Ćwiczenie 1
Wskaż gamę C-dur

Nazwy literowe – utrwalenie

Wysłuchaj piosenki Hanny Januszewskiej Klawiszowa piosenka. Przy ponownym odtworzeniu zaśpiewaj razem z nagraniem, aby utrwalić nazwy literowe poszczególnych dźwięków gamy C‑dur.

R9HduvhD7178J
Nagranie wesołej piosenki, pomagającej utrwalić nazwy literowe dźwięków. Piosenkę wykonuje kobieta z towarzyszeniem fortepianu. Nagraniu towarzyszy wyświetlający się tekst utworu: 1. Wstąpże, mucho na klawisz. Może zagrać potrafisz? Najpierw w górę, potem w dół. Podziel śpiewkę pół na pół. 2. Idzie mucha i tak gra: c,d,e,f,g,a,h. Doszła do h, wracać chce: h,a,g,f,e,d,c. 3. A za muchą skacze pchła c,d,e,f,g,a,h. Mucha każe wracać pchle h,a,g,f,e,d,c. 4. Po co się ta mała pcha: c,d,e,f,g,a,h. Wracaj na dół, bo cię pchnę! h,a,g,f,e,d,c.

Alfabet muzyczny – nazwy solmizacyjne

Alternatywą dla nazw literowych są nazwy solmizacyjne.

Solmizacja - to system głosek, stosowanych w nauce śpiewu, ułatwiający odczytanie zapisu nutowego danej melodii. Solmizacja została wprowadzona przez Guido z Arezzo w XI wieku (później niż nazwy literowe), który wprowadził skalę sześciostopniową, oznaczając poszczególne jej stopnie pierwszymi zgłoskami kolejnych wersów hymnu na cześć św. Jana: Utqueant laxis,Resonare fibris. Mira gestorum, Famuli tuorum. Solve polluti La bii reatum Sancte Ioannes. W XVI wieku Anzelm z Flandrii połączył pierwsze litery ostatnich wyrazów, co utworzyło SI. Z kolei DO zastąpiło UT w XVII wieku. Powstało ono z pierwszej sylaby nazwiska Giovanniego Battisty Doniego, który tej zmiany dokonał. Zmiana ta wynikała z faktu, że przy nauce śpiewu łatwiej jest wykonywać sylabę otwartą (zakończoną samogłoską), niż sylabę zamkniętą (zakończoną spółgłoską).

„Do‑re‑mi” to utwór z muzyką Richarda Rogersa [czytaj: riczarda rodżersa] i Oskara Hammersteina [czytaj: oskara hamersztajna] i polskimi słowami nieznanego autora. Utwór pochodzi z rewelacyjnego musicalu „Dźwięki muzyki” („The Sound of Music” [czytaj: de sałnd of mjuzik]).

R6wGK0p41jnso
Partytura do utworu „Do re mi”, autorzy: Richard RogersOskar Hammerstein, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Partytura do utworu „Do re mi”, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
RP7frdzdRDdL9
Partytura do utworu „Do re mi”, autorzy: Richard RogersOskar Hammerstein, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Oskar Hammerstein, Richard Rogers, Partytura do utworu „Do re mi”, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
1
Oscar Hammerstein II Do re mi

DO jak piękny domek z kart

RE jak rechot w stawie żab

MI jak miękki, biały miś

FA jesteśmy fajni dziś

SOL jak solone paluszki

LA jak lala do poduszki

SI sikorek choćby sto

i wracamy znów do DO DO DO DO

DO jak piękny domek z kart

RE jak rechot w stawie żab

MI jak miękki, biały miś

FA jesteśmy fajni dziś

SOL jak solone paluszki

LA jak lala do poduszki

SI sikorek choćby sto

i wracamy znów do DO

DO RE MI FA SOL LA SI DO SOL DO

Biorąc nasze DO RE MI

Stworzysz wiele melodii!

Biorąc nasze DO RE MI

Stworzysz wiele melodii!

DO jak piękny domek z kart

RE jak rechot w stawie żab

MI jak miękki, biały miś

FA jesteśmy fajni dziś

SOL jak solone paluszki

LA jak lala do poduszki

SI sikorek choćby sto

i wracamy znów do DO

DO RE MI FA SOL LA SI DO SOL DO

CART1 Źródło: Oscar Hammerstein II, Do re mi.
R1E5ZAoZgy2DP
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, a zamieszczona aranżacja przeznaczona na głos żeński w akompaniamencie gitary akustycznej. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe. Tekst jest wykonywany w języku polskim.
ROEb4zxCFgeT9
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, natomiast zamieszczona aranżacja jest wyłącznie instrumentalna, przeznaczona na gitarę akustyczną wykonującą melodię wraz z akompaniamentem. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe.
RLway6493yisG
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, natomiast zamieszczona aranżacja jest wyłącznie instrumentalna, przeznaczona na gitarę akustyczną wykonującą akompaniament. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe.
R18fo4gOjZBIG
Partytura do utworu „Do re mi”, autorzy: Richard RogersOskar Hammerstein, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Oskar Hammerstein, Richard Rogers, Partytura do utworu „Do re mi”, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
R4Drb9vpXAlpE
Partytura do utworu „Do re mi”, autorzy: Richard RogersOskar Hammerstein, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Oskar Hammerstein, Richard Rogers, Partytura do utworu „Do re mi”, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
RS8pUaCwl11PP
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, a zamieszczona aranżacja przeznaczona na głos żeński w dwugłosie w akompaniamencie gitary akustycznej. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe. Tekst jest wykonywany w języku polskim.
RpEmG4Vrj80gj
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, a zamieszczona aranżacja przeznaczona na głos żeński realizujący drugi głos w akompaniamencie gitary akustycznej. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe. Tekst jest wykonywany w języku polskim.
R19Q6xKm3oGNq
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, natomiast zamieszczona aranżacja jest wyłącznie instrumentalna, przeznaczona na gitarę akustyczną wykonującą melodię w dwugłosie wraz z akompaniamentem. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe.
Rk4POFfOp06iD
Utwór pod tytułem „Do‑Re‑Mi” z muzyką autorstwa Oscara Hammersteina II oraz słowami autorstwa Richarda Rodgersa. Utwór trwający 2 minuty i 27 sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, natomiast zamieszczona aranżacja jest wyłącznie instrumentalna, przeznaczona na gitarę akustyczną wykonującą akompaniament. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, a jego brzmienie jest bardzo wesołe, dynamiczne oraz żywe.
Rgjue95ACQ0jF1
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj nazwy solmizacyjne do nazw literowych tych samych dźwięków. 1. mi Nazwy literowe do wyboru f, e, a, d. 2. re Nazwy literowe do wyboru f, e, a, d. 3. la Nazwy literowe do wyboru f, e, a, d. 4. fa Nazwy literowe do wyboru f, e, a, d.

Wysłuchaj piosenki Alfabet muzyczny i zaśpiewaj razem z nagraniem – utrwalaj czytanie nut solmizacją i literowo na przykładzie gamy C‑dur.

RmiKmJJPzVtVZ
Nagranie piosenki z musicalu "Dźwięki muzyki" w polskim tłumaczeniu. Zadaniem piosenki jest przybliżenie nazw solmizacyjnych dźwięków. Piosenkę wykonuje kobieta z towarzyszeniem fortepianu.

DO – jak śliczny domek z kart,
RE – jak rechot w stawie żab,
MI – jak migdał albo miś,
FA – jesteście fajni dziś,
SOL – jak solone paluszki,
LA – jak lala do poduszki,
SI – sikorek choćby sto
i wracamy już do DO.
C – jak cegła w domu twym,
D – jak dekolt jednej z dam,
E - jak ekran w każdym z kin,
F - jak efektowny film,
G - jak Giewont, góra w Tatrach,
A - anatomiczny atlas,
H - jak hamak pośród drzew
I kończymy śpiew na C.

RVSOZnTtDWP321
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytania: 1. Gdzie na pięciolinii znajduje się dźwięk h? 2. Gdzie na pięciolinii znajduje się dźwięk f? 3. Gdzie na pięciolinii znajduje się dźwięk d?
R1V9YA5r9gwkm1
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytania: 1. Gdzie na pięciolinii znajduje się dźwięk h? 2. Jaka jest nazwa solmizacyjna dźwięku h? 3. Gdzie na pięciolinii położony jest dźwięk e? 4. Jaka jest nazwa solmizacyjna dźwięku e?
Polecenie 1

Stwórz własny, oryginalny tekst do utworu „Śpiewanka do‑re‑mi‑fanka”.

R9V427vQ2GW1x
Aplikacja „Muzyczni twórcy” umożliwia ułożenie nowego tekstu do poznanej piosenki. Zamiast tekstu piosenki pod zapisem nutowym są wolne miejsca: pod każdą wartością rytmiczną jedna kratka do uzupełnienia. Aplikacja zawiera funkcję karaoke i pozwala na uruchomienie podkładu muzycznego, aby można było zaśpiewać piosenkę z nowym tekstem. Dodatkowo w aplikacji można układać nuty do melodii.
Muzyczni twórcy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Muzyczni twórcy, licencja: CC BY 3.0.
RVUFxtyhKa6uV
Ćwiczenie 5
Dobierz nazwę solmizacyjną dźwięku do opisu jego położenia na pięciolinii w kluczu wiolinowym. 1. Dźwięk położony na pierwszym polu. Możliwe odpowiedzi: fa, si, do. la. 2. Dźwięk położony na trzeciej linii. Możliwe odpowiedzi: fa, si, do. la. 3. Dźwięk położony na pierwszej linii dodanej dolnej. Możliwe odpowiedzi: fa, si, do. la. 4. Dźwięk położony na drugim polu. Możliwe odpowiedzi: fa, si, do. la.
R8Exq4XiSHjSw
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytania; 1. Jaka jest nazwa literowa dźwięku si? 2. Jaka jest nazwa literowa dźwięku mi? 3. Jaka jest nazwa literowa dźwięku sol?
Polecenie 2

Zaśpiewaj wspólnie z innymi uczniami gamę C‑dur w górę i w dół nazwami solmizacyjnymi.

Polecenie 2
R1AKL3SPG6TXT
Wymień dźwięki gamy C-dur

Słownik pojęć

Gama
Gama

następstwo dźwięków uporządkowanych. wg stosunków interwałowych właściwych dla określonej skali w systemie dur‑moll.

Interwał
Interwał

różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie.

Klucz muzyczny
Klucz muzyczny

symbol muzyczny, od którego rozpoczynamy zapis nutowy; klucz to znak mówiący o sposobie odczytywania dźwięków na pięciolinii; najpopularniejsze klucze to: klucz wiolinowy (wyznaczający dźwięk g1) i basowy (wyznaczający dźwięk f); na przestrzeni lat w muzyce pojawiły się różne rodzaje kluczy muzycznych, np.: altowy i tenorowy.

Pięciolinia
Pięciolinia

zespół 5 równoległych poziomych linii, liczonych od najniższej, na których lub między którymi, są stawiane znaki notacji muzycznej (nuty, pauzy).

Oktawa
Oktawa

interwał muzyczny, odległość ośmiu dźwięków.

Skala
Skala

układ dźwięków, uszeregowanych według wysokości, o ustalonych odległościach, między poszczególnymi stopniami.

Solmizacja
Solmizacja

posługiwanie się sylabowymi nazwami dźwięków podczas śpiewu; twórcą solmizacji był Guido d’Arezzo, który z hymnu na cześć św. Jana wybrał początkowe sylaby (ut, re, mi, fa, sol, la). W późniejszym czasie dodano sylabę si, a ut zastąpiono sylabą do.

System dur‑moll
System dur‑moll

system organizacji materiału dźwiękowego, panujący w muzyce europejskiej od ok. poł. XVII wieku do początku XX wieku; nazwa pochodzi od dwóch odmian, w jakich występują tworzone w nim konstrukcje dźwiękowe, tzw. trybów – durowego i molowego lub inaczej – majorowego i minorowego.

Tonacja
Tonacja

cecha utworu, określająca lokalizację toniki i rodzaj tonalności (dur, moll).