Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RhZVDLpYVd3IT1
Ilustracja jest tłem tematu lekcji. Przedstawia grafikę, ukazującą ujętą w perspektywie, pofalowaną sieć linii połączonych punktami na fioletowym tle. Na tle ilustracji znajduje się czarny pasek z tekstem: Przestrzeń na płaszczyźnie, część II.

Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. II

Źródło: online-skills.
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

RKM1LAjHKnHwb1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online skills, cc0.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;

6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych).

Nauczysz się

rozróżniać i nazywać rodzaje perspektyw;

wykazywać dzieła sztuki wykorzystujące daną perspektywę;

charakteryzować na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie perspektywy w sztuce;

podejmować działania twórcze interpretujące obserwowane zjawiska.

Linia horyzontu

Sposoby tworzenia iluzji przestrzeni na płaszczyźnie bezpośrednio odnoszą się do sposobu myślenia i kultury, która go utworzyła. Dlatego przedstawienia rzeczywistości wiążą się z tymi wartościami i treścią, które dana kultura przedstawia w dziełach sztuki. Obok topografii i perspektywy pasowej, prezentowanymi w e‑materiale: Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. I. Perspektywa pasowa i topograficzna, można wyodrębnić inne sposoby sugerowania przestrzeni na płaszczyźnie:

  • linia horyzontu,

  • perspektywa hieratyczna (zwana też perspektywą intencjonalną),

  • perspektywa kulisowa,

  • linie kierunkowe i aksonometria.

Linia horyzontu to miejsce, w którym niebo na pozór łączy się z ziemią. W dwuwymiarowych przedstawieniach każda linia pozioma dzieląca obraz na dwie części spostrzegana jest jako linia horyzontu. Dlatego wszystkie obiekty, znajdujące się nad linią poziomą, będą postrzegane jako znajdujące się dalej, a te pod linią – jako bliższe.

Obejrzyj ilustrację ze schematem ukazującym zasadę spostrzegania linii horyzontu oraz fotografię krajobrazu morskiego z wyrazistą linią horyzontu, która zainspirowała artystę do stworzenia grafiki. Poniższe zdjęcia mają charakter interaktywny – po kliknięciu zapoznasz się z zasadą wykorzystania linii horyzontu dla sugerowania przestrzeni na płaszczyźnie.

R1Al3ElgYZeuc1
Ilustracja interaktywna przedstawia prostokąt przedzielony poziomą linią, która wskazuje horyzont. Część powyżej tej linii jest mniejsza i tworzy drugi plan. Stoją tam dwie postacie. Na pierwszym planie, poniżej linii horyzontu, ustawione są cztery większe postacie. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: plan drugi – dalszy Punkt 2: linia horyzontu Punkt 3: plan pierwszy – bliższy
R1v8jfSX6ULY21
Ilustracja interaktywna przedstawia drzeworyt „Lombok”, autorstwa Michała Rygielskiego oraz zdjęcie morza. Horyzontalna kompozycja grafiki ukazuje niebo i taflę wody podczas deszczu. Deszcz autor oddał za pomocą podłużnych plam i kleksów na tle nieba oraz poziomych, przerywanych linii na tle wody. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: plan drugi – dalszy Punkt 2: Linia horyzontu Punkt 3: plan pierwszy – bliższy Punkt 4: plan drugi – dalszy Punkt 5: Linia horyzontu Punkt 6: plan pierwszy – bliższy
classicmobile
Ćwiczenie 1
Rat9p7jH4JioL1
Wyjaśnij, jaką rolę pełni linia horyzontu w oddaniu przestrzeni.
Źródło: online-skills.
static

Perspektywa hieratyczna

Perspektywa hieratyczna opiera się na zastosowaniu różnych wielkości obiektów prezentowanych na płaszczyźnie. Na obrazie osoby ważne przedstawiane są jako większe od mniej znaczących, które, mimo ukazania ich na jednym planie, przedstawiane są jako mniejsze. Jest to eksponowanie znaczenia człowieka poprzez wielkość. Postacie największe zawsze będą postrzegane jako te będące bliżej. Zasada ta powszechnie stosowana była w średniowieczu, a wcześniej w niektórych kulturach starożytnych, np. w Egipcie.

Obejrzyj poniższą ilustrację i reprodukcję. Po kliknięciu w nie zapoznasz się z zasadą wykorzystania perspektywy hieratycznej.

R1eGux3NdKNyQ1
Ilustracja interaktywna przedstawia pięć konturów postaci o różnej wielkości na białym tle. Wszystkie ukazane są w pozycji stojącej i mają taką samą postawę. Różnią się jedynie wielkościami. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: ta postać jest największa i wydaje się być jak najbliżej. Punkt 2: postacie są różnej wielkości. Punkt 3: wszystkie postacie są na pierwszym planie.
R5qgbw9GsTLXN1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Bartolomea di Tommasa „Koronacja Najświętszej Marii Panny”. W centrum znajduje się ubrana w kwiecisty płaszcz Matka Boska i Chrystus. Siedzą naprzeciw siebie na tronie, zwieńczonym trójkątną tęczą, a ich głowy otaczają złote nimby. Jezus zakłada na głowę Matki Boskiej koronę. Scenę ze wszystkich stron otaczają aniołowie. W dolnej części grają na instrumentach. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: Postaci Jezusa i Maryji są największe, przez co wydają się być najbliżej. Punkt 2: Postaci Jezusa i Maryji są na pierwszym planie. Punkt 3: Te postaci są na pierwszym planie, ale są małe, przez co nie wydają się być najbliżej.

Zapoznaj się ze zdjęciem ukazującym wykorzystanie perspektywy hieratycznej w malarstwie ściennym.

R1GxItYGjWmMP1
Źródło: online-skills.
classicmobile
Ćwiczenie 2
RMEb7VMUAsxfY1
Wyjaśnij, na czym polega perspektywa hieratyczna.
Źródło: online-skills.
static

Perspektywa kulisowa

Artyści nowożytni, odwołując się do dzieł starożytnych, studiowania natury i własnej intuicji coraz częściej wprowadzali sposoby mające sugerować widzenie zgodne z faktycznym spostrzeganiem świata trójwymiarowego. Dlatego odwoływali się do takich sposobów jak, np. zakrywanie przedmiotów dalszych przez te, znajdujące się bliżej. Możemy wyróżnić zakrywani figurami i zakrywanie linią.

Zakrywanie figurami

Obejrzyj poniższe ilustracje i zdjęcie. Są one interaktywne - klikając, zapoznasz się z zasadą wykorzystania perspektywy przez zakrywanie figurami.

RvCvHpDZ0Yz8c1
Ilustracja interaktywna przedstawia kontury mężczyzny, trzymającego arkusz, który częściowo przysłania jego figurę, widoczne są jedynie jego nogi, ramiona i głowa. Kontury arkusza wyrysowane są grubszą linią. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: najbliżej Punkt 2: najbliżej Punkt 3: bliżej Punkt 4: dalej Punkt 5: Człowiek stoi za kwadratem. Część jego ciała jest zakryta figurą. Figura jest bliżej, sylwetka człowieka jest dalej. Najbliżej, bo przed figurą, jest ręka i dłoń człowieka.
RjupaFwEmm9q11
Ilustracja interaktywna przedstawia mężczyznę, wyłaniającego się z okrągłego otworu na białym tle. Widoczna jest jedynie górna część stojącej postaci. Okrąg zaznaczony jest grubszą linią. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: najbliżej. Punkt 2: najbliżej. Punkt 3: bliżej (płaszczyzna). Punkt 4: dalej (schowane części ciała). Punkt 5: Człowiek wychodzi z dziury. Część jego ciała jest zakryta płaszczyzną. Płaszczyzna jest blisko, ale najbliżej jest górna część ciała i ręka. Dolna, niewidoczna część ciała jest dalej.
R97hLtGDmTu9o1
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię „Spotkanie”, autorstwa Piotra Kuligowskiego. Zdjęcie ukazuje ubranego na ciemno mężczyznę, trzymającego przed sobą oburącz duży, okrągły talerz perkusyjny z napisem „Raw Rock”. Przedmiot zasłania głowę i ramiona postaci. Tło stanowi szara ściana. W lewym górnym rogu znajduje się fragment białych płytek oraz zwisające kable. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: najbliżej. Punkt 2: najbliżej. Punkt 3: bliżej. Punkt 4: dalej. Punkt 5: Człowiek trzyma talerz perkusji. Talerz jest blisko, ale ręce chłopaka są najbliżej. Jego tułów jest dalej.

Zapoznaj się z reprodukcją dzieła, w którym zastosowano perspektywę przez zakrywanie figurami. Sposób ten jest szczególnie widoczny na zdjęciu detalu.

Rnv3Jt3HeBDrZ1
Ilustracja interaktywna przedstawia ladę sklepową z chłodnią. Za szybą znajdują się praliny oraz ciasta. Na górze stoi waga i lizaki. Tłem jest szarawa ściana. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Detal obrazu.
classicmobile
Ćwiczenie 3
RrSUyvlv7oETX1
Wyjaśnij, na czym polega perspektywa przez zakrycie figurą.
Źródło: online-skills.
static

Perspektywa przez zakrycie linią

Obejrzyj niżej zamieszczone rysunki. Są one interaktywne - klikając je, zapoznasz się z zasadą wykorzystania perspektywy przez zakrycie linią.

RrOAVoaYGc1mp1
Ilustracja interaktywna przedstawia kontury stojącego na białym tle człowieka, trzymającego kwadratową ramę. Jego lewą nogę i lewą rękę przykrywa krawędź ramy. Prawa ręka i prawa noga znajdują się przed ramą. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: bliżej. Punkt 2: dalej. Punkt 3: bliżej. Punkt 4: dalej. Punkt 5: Człowiek stoi z kwadratową ramą. Część jego ciała jest zakryta linią. Kończyny przed linią są bliżej, kończyny za linią są dalej.
R1W1xclxowpkE1
Ilustracja interaktywna przedstawia kontury stojącego na białym tle człowieka z dwiema obręczami. Jedna znajduje się na tułowiu, druga pomiędzy nogami. Prawa ręka zakrywa obręcz na tułowiu, lewa znajduje się wewnątrz niej. Druga obręcz zakrywa prawą stopę i lewe udo. Lewa stopa i prawe udo znajdują się na zewnątrz koła. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: bliżej. Punkt 2: dalej. Punkt 3: bliżej. Punkt 4: dalej. Punkt 5: Człowiek stoi z obręczami. Część jego ciała zakryta jest linią. Kończyny przed linią są bliżej. Kończyny za linią są dalej.
RweTjiWWtuBWK1
Ilustracja interaktywna przedstawia oświetlone okno, na którym zostały przymocowane arkusze brystolu. Papier zasłania dwie trzecie lewej szyby. Na prawym skrzydle brystol odczepił się i wisi, przyczepiony do ramy okna tylko w jednym punkcie. Lewe skrzydło zasłonięte jest czarną, szeroką taśmą, przyklejoną do ściany na zewnątrz okna. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: bliżej. Punkt 2: dalej. Punkt 3: Wnęka okienna zabezpieczona jest czarną listwą. Listwa jest bliżej. Okno za linią jest dalej.
Polecenie 1

Zapoznaj się z obrazem Julie Mehretu. Przyjrzyj się detalowi i rozwiąż Ćwiczenie interaktywne 4.

RvuDAr1ae5lfa1
Źródło: online-skills.
RZKwzgtoZ2c4R
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij, na czym polega zasada wykorzystania perspektywy przez zakrycie linią.
Polecenie 2

Obejrzyj kolejną reprodukcję dzieła, w którym autor zastosował perspektywę przez zakrycie linią.

R1TuaNGO87yYM1
Źródło: online-skills.
classicmobile
Ćwiczenie 5
Rrzl0rNwdzUIE1
Wyobraź sobie, że za ladą sklepową stoi kobieta. Jaki rodzaj perspektywy prezentuje takie ujęcie?
Źródło: online-skills.
static

Linie kierunkowe

W celu uzyskania głębi artyści stosują również linie, którym nadają określone kierunki. W zależności od rozłożenia światła, kierunku linii i ich grubości, uzyskany efekt może być postrzegany jako przedstawienie wklęsłości lub wypukłości.

Obejrzyj interaktywne ilustracje, rysunek, zdjęcie. Gdy je klikniesz, zapoznasz się z zasadą wykorzystania linii kierunkowych dla uzyskania głębi.

Rw06HZps2SNhq1
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa przykłady uzyskiwania głębi poprzez linie kierunkowe. Na pierwszej ilustracji od pustego środka linie zwężają się na zewnątrz. Na drugiej - przy środku są wąskie i rozszerzają się na zewnątrz. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: głębia. Punkt 2: głębia. Punkt 3: Linie skierowane do środka płaszczyzny sugerują głębię, przypominającą dziurę. Ze względu na grubość linii, na ilustracji po lewej dziura wydaje się być bliżej niż na ilustracji po prawej.

Zobacz pracę ucznia, przedstawiającą, jak linie kierunkowe sugerują usytuowanie kół na płaszczyźnie. Gdy ją klikniesz, pojawi się opis.

RjP75Qts8HXLg1
Ilustracja interaktywna przedstawia dwa małe, różowe kółka oraz czarne linie na białym tle. Od górnego kółka promieniście odchodzą czarne linie, rozszerzając się w kierunku zewnętrznym i załamują się w kierunku pionowym - w górę lub w dół. Drugie kółko znajduje się niżej i zamieszczone jest na pionowych liniach. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: dalej. Punkt 2: bliżej. Punkt 3: Użycie przez ucznia linii kierunkowych powoduje, że jedno koło wydaje się być bliżej niż drugie.

To samo zjawisko przedstawione jest na zdjęciu z fragmentem koszuli w paski. Kliknij w nie, a pojawi się opis.

RuLoVASIqNGIU1
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie fragmentu białej koszuli w niebieskie, cienkie paski. Sposób ułożenia materiału sprawia, że paski skierowane są w różnych kierunkach. Niektóre załamują się. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami: Punkt 1: najbliżej. Punkt 2: bliżej. Punkt 3: Ułożenie pasków na koszuli umożliwia rozpoznanie, który fragment koszuli jest bliżej, a który dalej. Punkt 4: dalej.
classicmobile
Ćwiczenie 6
RHQuzLIUjoO5E
Wyjaśnij, na czym polega zasada wykorzystania linii kierunkowych dla uzyskania głębi.
P‑046‑Z6
Źródło: online-skills.
static

Aksonometria

Linie kierunkowe stosowane są również w rysunkach technicznychRysunek technicznyrysunkach technicznych. Jednak, w tym przypadku, są bardzo precyzyjne i podlegają ściśle określonym zasadom. Jest to tzw. aksonometriaAksonometriaaksonometria, perspektywa równoległa polegająca na wykreśleniu na płaszczyźnie szerokości figury przestrzennej za pomocą linii równoległych. W ten sposób, po naniesieniu na rysunek odpowiednich danych, można dokładnie odczytać wszystkie wymiary: długość, wysokość, szerokość.

Rysunek aksonometryczny wykorzystywany jest przede wszystkim przez architektów – przy projektowaniu budynków, wystroju mieszkań, przedmiotów użytkowych. Zobacz przykłady bryły budynku, narysowane w rzucie aksonometrycznym.

R9sRCyUzh7wNt
Przykład bryły budynku w rzucie aksonometrycznym, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills.
R14QTbheH0pYd
P‑046‑FOTO29
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
RAnYxRtKAjeg7
Przykład bryły budynku w rzucie aksonometrycznym z otoczeniem, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills.
R1R1Gd5QZ3daK1
Ćwiczenie 7
Wymień poznane dotąd sposoby oddania przestrzeni na płaszczyźnie.
Polecenie 3

Za pomocą techniki kolażuKolażkolażu wykonaj pracę plastyczną na temat: Wycieczka do ZOO. Zastanów się, które zwierzę można było oglądać z bliska, a które z daleka, w jaki sposób pokazać ogrodzenie, które ze zwierząt było dla Ciebie szczególnie ważne. Wykorzystaj jeden lub kilka sposobów sugerowania przestrzeni na płaszczyźnie.

Potrzebne materiały: kartka papieru formatu A3, kolorowe gazety, zdjęcia bliskich osób (mogą być czarno‑białe wydruki komputerowe), klej, nożyczki, pisaki, kredki.

Z pozostałymi sposobami sugerującymi przestrzeń na płaszczyźnie zapoznasz się w kolejnych materiałach:

  • Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. III. Perspektywa zbieżna

  • Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. IV. Doskonalenie iluzji przestrzeni

Słownik pojęć

Aksonometria
Aksonometria

zwana też perspektywą równoległą, jest sposobem przedstawiania przedmiotów trójwymiarowych na płaszczyźnie (zwanej rzutnią aksonometryczną). Stosowana jest przede wszystkim w rysunkach technicznych (budowa maszyn, elementy wnętrz, budownictwo itp.). Trzeci wymiar pokazany jest za pomocą ukośnych linii równoległych, w tzw. rzutach geometrycznych. Taka prezentacja obiektów umożliwia odtwarzanie ich rzeczywistych wymiarów.

Kolaż
Kolaż

(z francuskiego collage – „naklejanie”) technika mieszania materiałów poprzez przyklejanie do przygotowanego wcześniej podłoża gotowych elementów wyciętych z prasy, reprodukcji, fotografii, a także innych materiałów, takich jak sznurki, koraliki czy inne drobne przedmioty.

Rysunek techniczny
Rysunek techniczny

rysunek znormalizowany, używany w technice i sztuce użytkowej; służy do przedstawienia kształtów i wymiarów obiektu; wykonywany według ustalonych, jednakowych na całym świecie zasad.

Źróło: www.encyklopedia.pwn.pl

m9d6b9bb1c300be04_0000000000281

Galeria dzieł sztuki