Przewodniki i izolatory prądu elektrycznego. Przepływ prądu w przewodnikach
Dlaczego w domowych instalacjach elektrycznych przewody wykonane są z miedzi lub aluminium, ale nigdy z drewna? Czy prąd elektryczny może płynąć w substancjach nie będących metalami? Co odróżnia przewodnik od izolatora?
![Zdjęcie przedstawia w zbliżeniu ceramiczny izolator łączący dwa elementy metalowe kolejowej sieci trakcyjnej. W tle w obszarze nieostrym zdjęcia można rozpoznać tory kolejowe. Sam izolator ma kolor ciemnoczerwony, a kształtem przypomina ceramiczny pręt z licznymi następującymi po sobie zgrubieniami o kształtach kapeluszy grzybów. Zgrubienia te mają za zadanie zapobiegać przenoszeniu się przez powietrze wyładowań w postaci iskier.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RuGff5AcoJKH0/4/1M8jib16CxJjKWstTmMRyrnqhWfRT2gr.jpg)
udowodnić gromadzenie się na ciałach ładunków elektrycznych;
wujaśnić, dlaczego między stykającymi się ciałami stałymi mogą przemieszczać się elektrony;
wyjaśnić, że ciała można elektryzować przez tarcie, dotyk i indukcję;
opisać budowe jądra atomowego;
opisać jon jako atom, który ma nadmiar lub niedobor elektronów.
podawać przykłady przewodników i izolatorów prądu elektrycznego;
podawać i opisywać przykłady zastosowania przewodników i izolatorów prądu elektrycznego;
opisywać warunki przepływu prądu w przewodnikach.
1. Przewodniki prądu elektrycznego. Przepływ prądu w przewodnikach
Aby domowe urządzenia elektryczne mogły działać, potrzebna jest energia. Dostarczana jest ona za pośrednictwem sieci elektrycznej. Materiały metaliczne (dobrze przewodzące prąd elektryczny), z których zbudowane są przewody elektryczne, określamy w fizyce mianemprzewodników elektronowychprzewodników elektronowych. Prąd elektryczny może tam płynąć dzięki istnieniu elektronów swobodnych (mogących się poruszać). Prąd elektryczny może także płynąć przez niektóre ciecze – nazywamy jeprzewodnikami jonowymiprzewodnikami jonowymi. W takiej cieczy poruszać się mogą jony zarówno dodatnie, jak i ujemne. Z kolei izolatorizolator to materiał, który nie przewodzi prądu elektrycznego.
1.1. Przewodniki metaliczne (elektronowe)
Zastanów się, co znajduje się pod gumową otoczką przewodów doprowadzających prąd elektryczny do komputera, telewizora lub innych urządzeń gospodarstwa domowego. Po jej usunięciu widać złotawy metal – to miedź.
![Zdjęcie przedstawia dwa przewody metalowe umieszczone w otulinie gumowej. Przewody umieszczone są równolegle pionowo do siebie. Przewody oddalają się od siebie w górnej części. Końcówki przewodów są oddalone od siebie najbardziej na około kilka centymetrów. Przewody mają postać kilkudziesięciu drutów skręconych razem. Poszczególne przewody przylegają do siebie bardzo ściśle. Kolor przewodów jest metaliczny złocisto – brązowy. Jest to kolor miedziany. Przewody wykonane są z miedzi. Cały skręcony przewód umieszczony jest w gumowej otulinie. Otulina jest przezroczysta. Przez przeźroczyste ścianki gumowej otuliny widać ściśle przylegające do siebie przewody. Na końcu przewodów otulina jest odcięta. Odcięty kawałek ma około dwa centymetry. Ponad odciętym miejscem widoczne są metalowe przewody ściśle przylegające do siebie](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RlOmYvtMcEdSY/4/1l2YKynIczPywoLOudbjkpbvNEa69IZb.jpg)
![Przekrój przewodu domowej instalacji elektrycznej](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rc7R41AlhfYTw/4/cyEf91PnZr20CcfdyuK4DZiu6jksExjw.png)
Metale oraz ich stopy są dobrymi przewodnikami prądu elektrycznego i ciepła. Do tej grupy zaliczają się m.in. złoto, srebro, platyna, miedź, aluminium, rtęć, stal i żeliwo. Co sprawia, że mają one takie właściwości?
![Ilustracja przedstawia budowę atomu miedzi. Na górze ilustracji tytuł czarnymi literami: budowa atomu miedzi. Na środku schemat atomu miedzi. Schemat to pięć okręgów. Okręgi są umieszczone jeden w drugim. Od najmniejszego do największego. Odstępy między kolejnymi okręgami są jednakowe. W środku okręgu znajduje się różowe koło. Na środku koła litery „ce-u”. To symbol miedzi. Różowe koło to jądro atomowe. Wokół jądra znajdują się cztery okręgi. Okręgi to powłoki elektronowe. Powłoki mają postać cienkich linii. Na każdej powłoce znajdują się szare małe koła. Małe koła to elektrony. Wokół jądra krąży dwadzieścia dziewięć elektronów. Na każdej powłoce znajduje się inna ilość elektronów. Najbliżej jądra krążą dwa elektrony. Elektrony są umieszczone naprzeciw siebie. Jeden nad jądrem, na dwunastej. Drugi poniżej jądra na szóstej. Na drugiej powłoce krąży osiem elektronów. Elektrony są umieszczone w równych odstępach od siebie. Na trzeciej powłoce znajduje się osiemnaście elektronów. Na zewnętrznej czwartej powłoce znajduje się jeden elektron. Jest to elektron walencyjny. Umieszczony nad jądrem, na dwunastej. Elektrony opisane są poprzez czarne strzałki wskazujące umiejscowienie elektronu na powłokach. Nad elektronem walencyjnym napis: elektron walencyjny odpowiadający za przewodzenie prądu. Po prawej, strzałka wskazuje dowolny elektron na trzeciej powłoce. Obok napis: jeden z dwudziestu dziewięciu elektronów. Poniżej dwie strzałki wskazuję przestrzeń między okręgami. Napis obok: powłoki elektronowe. Poniżej ilustracji strzałka wskazuje grotem centrum atomu miedzi. Obok informacja: jądro atomowe z dwudziestoma dziewięcioma protonami i elektronami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R91R43VnAverv/4/2fPuhXZMaEzbCAAWFf92T5ffRpIKANdL.png)
W centrum atomu znajduje się dodatnio naładowane jądro, wokół którego krążą elektrony. W metalach elektrony najdalszych powłok, tzw. elektrony walencyjne, mogą się łatwo odłączyć (działanie jądra na taki elektron jest bardzo słabe). Po odłączeniu stają się one elektronami swobodnymi, które mogą przemieszczać się w objętości przewodnika, tak jak można to było zaobserwować w doświadczeniu z „tresowaniem puszki”.
![Elektrony swobodne w przewodniku miedzianym](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rjodn8t3sYua0/4/2cH7K5S93SLPV8yzsjT2Rp4HDoJEok5u.png)
Piorunochron to instalacja, która ma chronić obiekty przed skutkami wyładowań atmosferycznych. Gdyby twoim zadaniem było zabezpieczenie domu przed uderzeniem pioruna, to z jakiego materiału byłby wykonany twój piorunochron: dobrego przewodnika czy izolatora? Odpowiedź uzasadnij. Spróbuj sporządzić projekt takiej instalacji.
– ciało, w którym przenoszenie ładunku elektrycznego realizowane jest przez elektrony. Przewodnikami są głównie metale, m.in. miedź, aluminium, żelazo i złoto.
Typowy kabel (przewód instalacyjny) domowej instalacji elektrycznej składa się zwykle z trzech żył miedzianych (w starszych instalacjach – z żył aluminiowych) izolowanych od siebie, umieszczonych w zewnętrznej powłoce ochronnej. Każda z żył pełni określoną funkcję. Brązowy kolor izolacji oznacza żyłę, która podczas pracy znajduje się pod napięciem elektrycznym. Jest to tzw. przewód fazowy. Jego dotknięcie grozi śmiercią! Przewód, który zawsze jest koloru żółto‑zielonego, nazywany jest przewodem ochronnym. Jego rolą jest zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym (uziemienie). Kolorem niebieskim oznacza się przewód neutralny (tzw. zero robocze).
![Fotografia przedstawia kabel elektryczny. Kabel biały. Tło ciemne, prawie czarne. Kabel został przecięty. Widać 3 przewody, które znajdują się wewnątrz. W środku każdego znajduje się miedziany drut. Przewody mają różne kolory: brązowy, niebieski i żółty.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1FvZjaK95t6B/8/1DGaFxhgHwos0dbgzTpcA9LGU851l16m.jpg)
1.2. Przewodniki jonowe
Przewodnictwo jonowe możliwe jest również w niektórych ciałach stałych, np. w szkle. Szkło w normalnych warunkach jest izolatorem, jednak wraz ze wzrostem temperatury staje się przewodnikiem jonowym.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1O9SvDFcqLma/4/2RlYCaiLInwTZWNVH7dxkvjj88Kwa9ji.jpg)
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film pokazujący przewodnictwo jonowe. Po umieszczeniu w obwodzie szklanej rurki żarówka nie zapala się. Po ogrzaniu rurki żarówka zapala się
Przewodnictwo w gazach właściwie niczym się nie różni od przewodnictwa w cieczach: gaz (lub mieszanina gazów) może przewodzić prąd elektryczny, jeśli ma swobodne nośniki ładunków – jony lub elektrony. Cząsteczki te powstają w wyniku zjawiska jonizacji, które zachodzi pod wpływem wysokiej temperatury lub obecności pola elektrycznego.
– zjawisko przekształcania atomów (cząsteczek) gazu w jony pod wpływem czynników zewnętrznych: temperatury, promieniowania lub pola elektrycznego.
Przykładami zjonizowanej mieszaniny gazów są płomień świecy lub korona słoneczna.
![Zdjęcie przedstawia koronę słoneczną. Całe tło zdjęcia jest czarne. W centralnej części zdjęcia znajduje się czarne koło. Obręcz koła jest widoczna. Wokół krawędzi koła rozchodzą się świecące gazy. Gazy tworzą świetlisty obłok wokół koła. Obłok jest półprzeźroczysty. Gdzieniegdzie wokół krawędzi koła znajdują się czerwone plamy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RNsQhirh9khfv/4/1Rpm1iHRFWtVNTiCkeCGFXVOimSb69wX.jpg)
Przewodnictwo jonowe możliwe jest również w gazach i ich mieszaninach.
Stan skupienia przewodnika | Nośniki ładunku elektrycznego |
ciała stałe | elektrony |
ciecze (elektrolity) | jony dodatnie i ujemne |
gazy (zjonizowane) | jony dodatnie i ujemne, elektrony |
Budowa akumulatora.
Pod maską samochodu znajduje się akumulator (najczęściej ołowiowy). Pod jego zewnętrzną obudową mieszczą się dwa rodzaje płyt – jedne są pokryte grubą warstwą dwutlenku ołowiu (PbOIndeks dolny 22), a drugie są wykonane z metalicznego ołowiu. W naładowanym akumulatorze płyty ołowiane są zanurzone w wodnym roztworze kwasu siarkowego (o stężeniu 37%). Płyty pokryte dwutlenkiem ołowiupełnią funkcję elektrod dodatnich, a płyty pokryte ołowiem (Pb) – elektrod ujemnych.
![Ilustracja przedstawia budowę akumulatora. Schemat budowy akumulatora to symboliczne przedstawienie poszczególnych elementów. Akumulator to zewnętrzna obudowa. Obudowa ma kształt prostokąta. Prostokąt w dwóch trzecich wypełniony jest elektrolitem. Na prawo od obudowy napis: elektrolit. W nawiasie okrągłym trzydzieści siedem procent „ha-dwa-es-o-cztery”. Wzór to kwas siarkowy. W roztworze kwasu siarkowego zanurzone są dwie płyty pokryte ołowiem. Końce płyt widoczne są na górnej pokrywie akumulatora. Elektrody to długie prostokątne płaskie płyty. Każda elektroda rozgałęzia się na trzy mniejsze prostokąty. Trzy prostokąty połączone są poziomym łącznikiem. Powyżej elektrody po lewej stronie znajduje się czerwone koło ze znakiem plus wewnątrz. Po prawej stronie, nad elektrodą, znajduje się niebieskie koło ze znakiem minus wewnątrz. Dodatnio naładowana elektroda pokryta jest dwutlenkiem ołowiu. Na prawo od obudowy akumulatora informacja: „pe-be-o-dwa”. Elektroda naładowana ujemnie pokryta jest metalicznym ołowiem. Prostokątne płyty nie są zanurzone całkowicie w kwasie siarkowym. Górny koniec wychodzi ponad powierzchnię elektrolitu. Widoczny jest jeden centymetr każdej płyty.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R8ey9OTb7BjYd/4/16B8I6sDhBbsgPvQnBPH81N08ROAaFBl.png)
Podczas rozładowywania akumulatora na obu elektrodach gromadzi się siarczan ołowiu (II). W efekcie maleje stężenie kwasu siarkowego w roztworze. Napięcie naładowanego ogniwa ołowiowego jest równe ok. 2,2 V. W trakcie rozładowywania napięcie maleje do 2 V i wartość ta jest utrzymywana prawie do całkowitego rozładowania akumulatora. Napięcie elektryczne wytwarzane przez jedno ogniwo wynosi jedynie 2 V. Dlatego w akumulatorach samochodowych łączy się szeregowo sześć takich ogniw, dzięki czemu łączne napięcie wyjściowe wynosi 12 V.
Plazma.
Zjonizowany gaz określa się mianem czwartego stanu skupienia materii –plazmyplazmy.
Oceń prawdziwość zdań.
Prawda | Fałsz | |
Do przewodników jonowych zaliczają się ciecze i gazy. | □ | □ |
Elektrony swobodne są nośnikami prądu w metalach. | □ | □ |
Przewodnikami prądu elektrycznego są tylko metale. | □ | □ |
2. Izolatory prądu elektrycznego
W przeciwieństwie do przewodników izolatory (dielektryki) nie mają swobodnych nośników ładunku elektrycznego (elektronów lub jonów), które mogłyby się swobodnie w nich przemieszczać. Dzieje się tak, ponieważ jądro atomowe i elektronypowłok walencyjnychpowłok walencyjnych silnie na siebie oddziałują. Izolatorami mogą być ciała stałe, ciecze oraz gazy.
Stan skupienia izolatora | Przykłady |
ciała stałe | tworzywa sztuczne – plastik, guma, szkło, papier, drewno |
ciecze | woda destylowana |
gazy | suche powietrze |
– substancja bardzo słabo przewodząca prąd elektryczny, charakteryzująca się w szerokim zakresie temperatur brakiem swobodnych nośników ładunku elektrycznego.
Półprzewodnik.
Półprzewodniki są materiałami, które przewodzą prąd gorzej niż przewodniki, ale lepiej niż izolatory. Najważniejszą cechą półprzewodników jest to, że możemy zmieniać ich właściwości przez wprowadzenie domieszek (atomów pierwiastkówz 3. lub 5. grupy układu okresowego). W ten sposób możemy otrzymać materiały, z których buduje się diody (również świecące), tranzystory, układy scalone, elementy pamięci do komputerów lub baterie fotowoltaiczne (za ich pomocą możemy zamieniać energię słoneczną na energię elektryczną). We wszystkich półprzewodnikach opór maleje ze wzrostem temperatury (odwrotnie niż w przewodnikach). Wynika to z tego, że wraz ze wzrostem temperatury rośnie liczba swobodnych nośników ładunku.
Najpowszechniej wykorzystywanym półprzewodnikiem jest krzem.
![Ilustracja przedstawia półprzewodnik wchodzący w skład pamięci. Półprzewodnik jest w bardzo dużym powiększeniu. Cała pamięć ma kształt prostokąta. Jest to poziomo ustawiony prostokąt. Dolny prawy koniec jest ścięty pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Jedna trzecia prawej strony prostokąta jest w jasno szarym kolorze. Szara prawa część prostokąta pokryta jest czterema rzędami jedynek. Jedynki ustawione są pionowo. Pięć jedynek znajduje się w jednej pionowej kolumnie. Każda kolumna pięciu jedynek ustawiona jest równolegle do następnej. W sumie po prawej stronie występują cztery kolumny jedynek. W pierwszej kolumnie po lewej stronie zamiast jedynki występuje litera „te”. Dwie trzecie prawej części prostokąta pokrywa ciemno szary kolor. W centrum prawej części mieści się metaliczny prostokąt. Każdy róg metalicznego żółtawego prostokąta jest mocno zaokrąglony. Powierzchnia metalicznego prostokąta pokryta jest licznymi czarnymi liniami. Linie biegną w poziomie równolegle do siebie. Tworzą małe prostokąty. Po prawej i lewej stronie widoczne są zaokrąglone przerywane linie. Zaokrąglone linie umieszczone są równolegle do krawędzi zaokrąglonego brzegu metalicznego prostokąta.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rd9n8KTdTTAuv/4/i3SsXW2zLGWyYohbVciZVHsDhdKLHqVC.jpg)
Przyporządkuj wypisane substancje (przedmioty) do odpowiedniej kategorii.
wodny roztwór kwasu siarkowego, plastikowa rurka, szklanka, złoty pierścionek, kawałek papieru, miedź, aluminiowy drucik, grafit, styropianowy kubek, drewniany blat stołu
Przewodniki | |
---|---|
Izolatory |
Rozwiąż krzyżówkę.
- O właściwościach elektrycznych ciał stałych decyduje _____________ wewnętrzna.
- Nie przewodzi prądu elektrycznego.
- Jest nim m.in. miedź, aluminium, złoto itp.
- Jeden z metali szlachetnych.
- Reklama, gaz.
- Półprzewodnik, ma zastosowanie w przyrządach elektronicznych.
- Wodny roztwór kwasu lub zasady przewodzący prąd.
- Jeden ze sposobów elektryzowania ciał.
- Jeden z gazów szlachetnych.
- Źródło prądu elektrycznego w samochodzie.
1 | |||||||||||||
2 | |||||||||||||
3 | |||||||||||||
4 | |||||||||||||
5 | |||||||||||||
6 | |||||||||||||
7 | |||||||||||||
8 | |||||||||||||
9 | |||||||||||||
10 |
Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.
przewodnikach, jony dodatnie i ujemne, jony dodatnie i ujemne, elektryczne, tylko jony ujemne, mechaniczne, dielektrykach, tylko jony dodatnie, magnetyczne, tylko jony dodatnie, tylko jony ujemne, elektrony, elektrony swobodne
Ciała dzieli się na przewodniki i izolatory ze względu na ich właściwości ............................................... W .............................................. występują nośniki ładunku elektrycznego. W ciałach stałych swobodnymi nośnikami ładunku są .............................................. natomiast w cieczach ...............................................
Oceń prawdziwość zdań.
Prawda | Fałsz | |
Aby zobojętnić metalową kulę, wystarczy ją dotknąć w jednym punkcie. | □ | □ |
Aby zobojętnić gumową piłkę, wystarczy ją dotknąć w jednym punkcie. | □ | □ |
Pocieranie jednego końca rurki wykonanej z izolatora spowoduje, że drugi koniec również się naelektryzuje. | □ | □ |
Podsumowanie
Ze względu na łatwość, z jaką ciała przewodzą prąd elektryczny, dzielimy je na przewodniki i izolatory.
O właściwościach elektrycznych ciał decyduje ich budowa wewnętrzna. Ważną rolę odgrywają elektrony walencyjne.
Elektron walencyjny to elektron znajdujący się na ostatniej (najbardziej zewnętrznej) powłoce atomu. Liczba elektronów walencyjnych oraz to, jak mocno są one związane z rdzeniem atomu, wpływają na wiele własności fizycznych pierwiastka, m.in. na przewodnictwo cieplne i elektryczne.
Przewodnictwo może być elektronowe lub jonowe.
Przewodnik elektronowy to ciało, w którym ładunek elektryczny przenoszą elektrony walencyjne. Do przewodników elektronowych zaliczamy głównie metale, m.in.: miedź, aluminium, żelazo i złoto.
W przewodniku jonowym nośnikami ładunku są jony dodatnie lub ujemne. Przepływowi prądu elektrycznego towarzyszy widoczny transport masy. Przewodnictwo jonowe zachodzi w cieczach, ciałach stałych i gazach.
Ciecze, które przewodzą prąd elektryczny, to elektrolity.
Elektrolity zapewniają przepływ prądu elektrycznego w ogniwach i bateriach elektrycznych oraz akumulatorach samochodowych.
Aby gaz mógł być przewodnikiem prądu elektrycznego, musi zostać wcześniej zjonizowany.
Jonizacja gazu to zjawisko przekształcania atomów (cząsteczek) gazu w jony; zachodzi pod wpływem czynników zewnętrznych – temperatury, promieniowania lub pola elektrycznego.
Przewodnictwo jonowe gazów znalazło zastosowanie w technice oświetleniowej (świetlówki, lampy neonowe).
Izolator to substancja, która nie przewodzi prądu elektrycznego i charakteryzuje się niską koncentracją nośników ładunku. Do izolatorów zalicza się m.in.: gumę, styropian, suche drewno, wodę destylowaną i suche powietrze.
Izolatory znajdują szerokie zastosowanie jako materiały zabezpieczające przed porażeniem prądem elektrycznym. Należą do nich: guma, szkło, suche drewno, tworzywa sztuczne.
Istnieje jeszcze jedna klasa materiałów – tzw. półprzewodniki. Półprzewodnik to materiał, który przewodzi prąd elektryczny gorzej niż przewodnik, ale lepiej niż izolator. Najważniejszą cechą półprzewodników jest to, że możemy zmieniać te właściwości przez wprowadzenie pewnej liczby domieszek. Półprzewodniki (krzem, german) znalazły zastosowanie głównie w produkcji elementów elektronicznych, takich jak tranzystory, diody, układy scalone i elementy pamięci. Istotną cechą wszystkich półprzewodników ich zdolność przewodzenia prądu, która rośnie wraz ze wzrostem temperatury (odwrotnie niż w przewodnikach). Wynika to z tego, że im wyższa temperatura, tym większa liczba swobodnych nośników ładunku.
Substancje chemiczne mogą występować w różnych odmianach alotropowych. Jedną z takich substancji jest węgiel. Znajdź informacje dotyczące budowy wewnętrznej i właściwości elektrycznych dwóch odmian tego pierwiastka – diamentu i grafitu. Określ, czy stwierdzenie: „Węgiel jest dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego” jest prawdziwe, czy – fałszywe. Uzasadnij odpowiedź w maksymalnie 5 zdaniach.
Aby zobojętnić metalową kulę, wystarczy dotknąć ją w jednym miejscu. Czy aby zobojętnić balon, można postąpić tak samo? Uzasadnij swoją odpowiedź w 2–3 zdaniach.
Słowniczek
– gaz szlachetny, w 1895 r. został skroplony przez polskiego fizyka i chemika Karola Olszewskiego. Wykorzystywany jest w przemyśle elektronicznym (dyski twarde komputerów) oraz w technice oświetleniowej.
– wodny roztwór kwasu, zasady lub soli dobrze przewodzący prąd elektryczny, np. wodny roztwór kwasu siarkowego.
– elektrony niezwiązane lub słabo związane z atomami w metalach. Mogą poruszać się swobodnie w całej objętości substancji; odpowiadają za jej dobre właściwości cieplne i elektryczne.
– elektrony znajdujące się na ostatniej (najbardziej zewnętrznej) powłoce atomu. Liczba elektronów walencyjnych oraz to, jak mocno są one związane z rdzeniem atomu, wpływają na wiele właściwości fizycznych pierwiastka, m.in. na przewodnictwo cieplne i elektryczne.
– bezbarwne i bezwonne gazy, które są słabo rozpuszczalne w wodzie. Zaliczamy do nich: hel, neon, argon, krypton, ksenon i radon. Charakteryzują się niezwykle niską aktywnością chemiczną; nie tworzą trwałych związków chemicznych.
– gaz szlachetny stosowany jako wypełniacz w żarówkach i szybach zespolonych.
– gaz szlachetny wykorzystywany do produkcji jarzeniówek, lamp błyskowych i żarówek o dużej mocy.
– bezbarwny i bezwonny gaz szlachetny. Stosowany do wypełniania lamp neonowych oraz jako substancja robocza w laserach helowo‑neonowych.
![Zdjęcie przedstawia Karola Olszewskiego. Zdjęcie czarno białe. Mężczyzna w wieku około pięćdziesięciu lat. Mężczyzna zwrócony przodem do obserwatora. Twarz blada, gładko ogolona. Czoło gładkie, wysokie. Widoczne duże zakola. Czarne proste włosy zaczesane do tyłu. Nos wyrazisty duży. Oczy ciemne. Długi wąs zakończony skrętnie na końcach. Krótka bródka poniżej dolnej wargi. Bródka ma kształt pionowego prostokąta. Mężczyzna ubrany w białą koszulę i ciemną marynarkę.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R16HaLRhYVy3Q/4/25fyvRX5D7yxCeMhDJy1dY7Tjklcw4Tv.jpg)
Karol Olszewski
Polski fizyk i chemik, prekursor badań dotyczących niskich temperatur. Jako pierwszy skroplił tlen, azot i argon.
– zjonizowana materia będąca gazem zawierającym jednakową liczbę jonów dodatnich i elektronów swobodnych. Uznawana za czwarty stan skupienia materii.
– powłoka najbardziej oddalona od jądra atomu, na której znajdują się elektrony.
– ciało stałe, które jest gorszym przewodnikiem prądu elektrycznego niż metal, ale nie jest izolatorem. Domieszkowanie określonymi pierwiastkami pozwala poprawić właściwości elektryczne półprzewodnika. Przewodnictwo elektryczne półprzewodników zależy również od temperatury: im jest ona wyższa, tym lepsze jest przewodnictwo półprzewodnika.
– przewodnik, w którym dominującymi nośnikami ładunku elektrycznego są jony. Przewodniki jonowe mogą być cieczami, ciałami stałymi lub gazami.