Przyczyny i konsekwencje zróżnicowania demograficznego ludności Europy

Wprowadzenie

W Europie poważnym problemem jest niska liczba urodzeń, co ma wpływ na różne sfery naszego życia, a także na gospodarkę. W połączeniu ze wzrastającą długością trwania życia fakt ten powoduje, że nasze społeczeństwo się starzeje. Jednak nie we wszystkich krajach Europy sytuacja demograficzna jest tak niekorzystna.

W latach 2015–2020 w Europie średnioroczna wartość współczynnika urodzeń (liczby urodzeń żywych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców) wynosiła 10,4‰ i była najniższa spośród wszystkich kontynentów.

1. Liczba ludności Europy i jej zmiany

Według danych ONZ w 2020 r. na świecie żyło niemal 7,8 mld ludzi. Europę zamieszkiwało niecałe 10% światowej populacji (ok. 748 mln). Liczba ludności świata nieustannie wzrasta. Najszybszy wzrost ma miejsce w Azji i Afryce. Na naszym kontynencie jest on jednak bardzo powolny – w ostatnich latach wynosił około 1 mln na rok, podczas gdy w Azji – ponad 40 mln na rok. Dlaczego tak się dzieje?

Przedstawiona sytuacja zależy od wielu czynników. W Europie rodzi się mało dzieci, a wysoki odsetek osób starszych powoduje, że co roku odnotowuje się dość dużą liczbę zgonów.

2. Zróżnicowanie demograficzne ludności Europy

Mówiąc o zróżnicowaniu demograficznym, najczęściej bierze się pod uwagę strukturę wieku i strukturę płci ludności. Samą strukturę wieku można przedstawić np. za pomocą diagramu kołowego. Strukturę płci i wieku przedstawia się na piramidzie wieku.

Spośród wszystkich kontynentów Europa odznacza się najwyższym odsetkiem osób starszych (w wieku 65 lat i więcej) i najniższym odsetkiem osób młodych (w wieku do 14 lat).

Korzystając z powyższego diagramu, można m.in. odczytać, że osoby w wieku do 14 lat stanowią około 16% liczby ludności Europy. Jeżeli dodamy informację, że osoby w wieku od 15 do 17 lat stanowią około 3% liczby ludności Europy, to otrzymamy około 19% ludności w tak zwanym wieku przedprodukcyjnym (osoby niepracujące). Osoby w wieku powyżej 65 lat stanowią w Europie również około 19% - jest to tak zwany wiek poprodukcyjny (związany jest on z wiekiem emerytalnym, czyli w Polsce dla kobiet wiek poprodukcyjny wynosi powyżej 60 lat, a dla mężczyzn powyżej 65 lat).

Jeżeli chodzi o strukturę ludności według płci, to na kontynencie europejskim żyje nieco więcej kobiet niż mężczyzn – odpowiednio: 51,7% oraz 48,3% (według danych za 2020 rok). Liczbę kobiet przypadającą na każde 100 mężczyzn na danym obszarze w określonym czasie nazywa się współczynnikiem feminizacjiwspółczynnik feminizacjiwspółczynnikiem feminizacji – w 2020 roku wyniósł on w Europie 107,1 kobiet na 100 mężczyzn.

Poniżej zamieszczono piramidę płci i wiekupiramida płci i wiekupiramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej z 2020 roku. Na diagramie zaznaczono również kontury piramidy z 2005 roku.

1

Polecenie 4

Przeanalizuj podaną piramidę wieku i płci ludności. Opisz zmiany w strukturze demograficznej ludności UE w latach 2005‐2020.

R4Qf6fyfSQsLS

Wykres przedstawia piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej w 2005 roku i w 2020 roku. Mężczyźni zaznaczeni są niebieskim kolorem, a kobiety pomarańczowym. Najpierw zostaną opisani mężczyźni. W 2005 roku chłopców poniżej pięciu lat było około 2 i pół miliona, w wieku pięć do dziewięciu lat też około dwóch i pół miliona, w wieku dziesięć do czternastu lat trzy miliony, w wieku piętnaście do dziewiętnastu lat trzy przecinek jeden miliona, w wieku dwudziestu do dwudziestu czterech lat trzy przecinek dwa miliona, w wieku dwudziestu pięciu do dwudziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku trzydziestu do trzydziestu czterech lat trzy przecinek sześć miliona, w wieku trzydziestu pięciu do trzydziestu dziewięciu lat trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu do czterdziestu czterech trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu pięciu do czterdziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku pięćdziesięciu do pięćdziesięciu czterech trzy przecinek jeden miliona, w wieku pięćdziesięciu pięciu do pięćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek dziewięć miliona, w wieku sześćdziesięciu do sześćdziesięciu czterech dwa miliony, w wieku sześćdziesięciu pięciu do sześćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek cztery miliona, w wieku siedemdziesięciu do siedemdziesięciu czterech lat dwa przecinek siedem miliona, w wieku siedemdziesięciu pięciu do siedemdziesięciu dziewięciu lat jeden przecinek trzy miliona, w wieku osiemdziesięciu do osiemdziesięciu czterech lat osiemset tysięcy, w wieku powyżej osiemdziesięciu pięciu lat trzysta tysięcy. Podobne wartości występowały dla kobiet w 2005 roku, z tym że liczba kobiet w wieku podeszłym była ogólnie wyższa niż mężczyzn. W 2020 roku mężczyzn i kobiet poniżej czterdziestego piątego roku życia jest mniej o kilkaset tysięcy w porównaniu z rokiem 2005. Za to powyżej tego wieku zarówno kobiet, jak i mężczyzn jest więcej niż w 2005 roku. W 2020 roku również kobiet w podeszłym wieku jest więcej o kilkaset tysięcy niż mężczyzn w każdej grupie wiekowej.

RhtlwIYC8VSOr

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Liczba ludności w 2020 roku w grupach wiekowych poniżej 45 roku życia spadła, a grupach wiekowych powyżej 45 roku życia wzrosła.

Pokaż odpowiedź

Porównując piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej, widać znaczącą różnicę pomiędzy 2005 a 2020 rokiem. W 2005 roku grupy wiekowe poniżej 45 roku życia były liczniejsze niż w 2020 roku, a grupy wiekowe powyżej 45 roku życia w 2005 były mniej liczne niż w 2020 roku. Zmiana ta dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W 2020 roku znacznie szersza jest góra piramidy, co świadczy o starzeniu się społeczeństwa Unii Europejskiej.

1

Polecenie 4

Na podstawie poniższego opisu piramidy płci i wieku opisz zmiany w strukturze demograficznej ludności UE w latach 2005‐2020. Następnie podaj grupy wiekowe, w których występuje nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn.

Wykres przedstawia piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej w 2005 roku i w 2020 roku. Mężczyźni zaznaczeni są niebieskim kolorem, a kobiety pomarańczowym. Najpierw zostaną opisani mężczyźni. W 2005 roku chłopców poniżej pięciu lat było około 2 i pół miliona, w wieku pięć do dziewięciu lat też około dwóch i pół miliona, w wieku dziesięć do czternastu lat trzy miliony, w wieku piętnaście do dziewiętnastu lat trzy przecinek jeden miliona, w wieku dwudziestu do dwudziestu czterech lat trzy przecinek dwa miliona, w wieku dwudziestu pięciu do dwudziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku trzydziestu do trzydziestu czterech lat trzy przecinek sześć miliona, w wieku trzydziestu pięciu do trzydziestu dziewięciu lat trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu do czterdziestu czterech trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu pięciu do czterdziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku pięćdziesięciu do pięćdziesięciu czterech trzy przecinek jeden miliona, w wieku pięćdziesięciu pięciu do pięćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek dziewięć miliona, w wieku sześćdziesięciu do sześćdziesięciu czterech dwa miliony, w wieku sześćdziesięciu pięciu do sześćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek cztery miliona, w wieku siedemdziesięciu do siedemdziesięciu czterech lat dwa przecinek siedem miliona, w wieku siedemdziesięciu pięciu do siedemdziesięciu dziewięciu lat jeden przecinek trzy miliona, w wieku osiemdziesięciu do osiemdziesięciu czterech lat osiemset tysięcy, w wieku powyżej osiemdziesięciu pięciu lat trzysta tysięcy. Podobne wartości występowały dla kobiet w 2005 roku,  z tym że liczba kobiet w wieku podeszłym była ogólnie wyższa niż mężczyzn. W 2020 roku mężczyzn i kobiet poniżej czterdziestego piątego roku życia jest mniej o kilkaset tysięcy w porównaniu z rokiem 2005. Za to powyżej tego wieku zarówno kobiet, jak i mężczyzn jest więcej niż w 2005 roku. W 2020 roku również kobiet w podeszłym wieku jest więcej o kilkaset tysięcy niż mężczyzn w każdej grupie wiekowej.

RiPwbvXw7HUFy

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Liczba ludności w 2020 roku w grupach wiekowych poniżej 45 roku życia spadła, a grupach wiekowych powyżej 45 roku życia wzrosła.

Pokaż odpowiedź

Porównując piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej, widać znaczącą różnicę pomiędzy 2005 a 2020 rokiem. W 2005 roku grupy wiekowe poniżej 45 roku życia były liczniejsze niż w 2020 roku, a grupy wiekowe powyżej 45 roku życia w 2005 były mniej liczne niż w 2020 roku. Zmiana ta dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W 2020 roku znacznie szersza jest góra piramidy, co świadczy o starzeniu się społeczeństwa Unii Europejskiej.

Indeks górny Grupy wiekowegrupy wiekoweGrupy wiekowe ludności Europy z 2020 r. Źródło: Eurostat. Indeks górny koniec^{Grupy wiekowegrupy wiekoweGrupy wiekowe ludności Europy z 2020 r. Źródło: Eurostat.}

Indeks górny Współczynnik feminizacji w Europie w 2020 r. Źródło: Eurostat Indeks górny koniec^{Współczynnik feminizacji w Europie w 2020 r. Źródło: Eurostat}

Wiele państw Europy Południowej (np. Włochy, Grecja, Portugalia czy Chorwacja), a także Niemcy i Finlandia, odznaczają się najmniej korzystną strukturą wieku ludności. Występują tam bowiem najmniejsze odsetki osób młodych (do 14 lat) i największe odsetki osób starszych (65 lat i więcej). Z kolei najbardziej korzystną strukturą wieku ludności odznaczają się niektóre wyspiarskie kraje Europy (jak Irlandia i Islandia), dwa kraje położone częściowo w Europie i częściowo w Azji (Turcja i Kazachstan) oraz niektóre kraje leżące w południowej części naszego kontynentu (jak Albania, Macedonia Północna, Czarnogóra czy Mołdawia). Kraje te charakteryzują się największymi w Europie odsetkami osób młodych i najmniejszymi odsetkami osób starszych. W wielu z nich (a także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej) występuje także duży odsetek osób w wieku 15–64 lata.

3. Przyczyny i konsekwencje zróżnicowania demograficznego ludności Europy

Przyczyn zróżnicowania demograficznego Europy należy upatrywać przede wszystkim w zróżnicowaniu przyrostu naturalnego i dużym napływie ludności z innych kontynentów (imigrantówimigrantimigrantów), głównie z Afryki i Azji. Skutki tego zróżnicowania dotyczą zarówno sfery społecznej, jak ekonomicznej i funkcjonalnej.

Prezentacja multimedialna – Sytuacja demograficzna w Europie

Słownik

Podsumowanie

• Wiele państw Europy Południowej (np. Włochy, Grecja, Portugalia czy Chorwacja), a także Niemcy i Finlandia odznaczają się najmniej korzystną strukturą wieku ludności – występują tam bowiem najmniejsze odsetki osób młodych (do 14 lat) i największe odsetki osób starszych (65 lat i więcej). Kraje te borykają się z poważnym problemem starzenia się ludności. Przyczyniają się do tego: mała liczba urodzeń (związana z występowaniem konsumpcyjnego stylu życia, zmianą modelu rodziny, zwlekaniem z decyzją o posiadaniu dziecka) i stosunkowo mała liczba zgonów (wydłużanie się czasu trwania życia). W konsekwencji wielu nauczycieli traci pracę, zamykane są niektóre przedszkola i szkoły, występuje problem z wypłatami świadczeń dla emerytów, a w prognozie długofalowej wystąpi problem ze zbyt małą liczbą rąk do pracy.

• Najbardziej korzystną strukturą wieku ludności odznaczają się niektóre wyspiarskie kraje Europy (Irlandia i Islandia), dwa kraje położone częściowo w Europie i częściowo w Azji (Turcja i Kazachstan) oraz niektóre kraje z południowej części naszego kontynentu (Albania, Macedonia Północna, Czarnogóra czy Mołdawia). Kraje te charakteryzują się największymi w Europie odsetkami osób młodych i najmniejszymi odsetkami osób starszych. W wielu z nich (a także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej) występuje także duży odsetek osób w wieku 15–64 lata. W krajach tych starzenie się społeczeństwa przebiega wolniej i przynosi mniejsze skutki społeczne i gospodarcze. Jednakże w wielu krajach Europy Zachodniej i Północnej, w związku z przyjęciem imigrantów (w celu poprawy struktury demograficznej), dochodzi do konfliktów i napięć społecznych.

• Warto nadmienić, że w krajach o korzystniejszej strukturze wieku występuje większa nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 5

Oceń na podstawie przedstawionych wykresów, kto stanowi większą grupę w wieku poprodukcyjnym: kobiety czy mężczyźni. Zaznacz poprawną odpowiedź.

R1FMHawQASqGc

Ilustracja

RlEVt7nKWEQ9d

R1AfHEWJTGqTv

Ćwiczenie 5

Uzupełnij tekst dotyczący struktury ludności według płci odpowiednimi słowami.

Uzupełnij tekst dotyczący struktury ludności według płci odpowiednimi słowami.

Notatnik

Bibliografia

ec.europa.eu/eurostat

stat.gov.pl