Przyczyny i skutki niedożywienia ludności Afryki na przykładzie Etiopii

Etiopia jest państwem położonym w Afryce Wschodniej. To jedno z najbiedniejszych państw świata, w którym jednym z najważniejszych problemów społeczno‑gospodarczych jest niedożywienie. Z tego materiału dowiesz się, jakie są jego przyczyny i skutki.

Pojęcie głodu i niedożywienia

Niedożywienie i będący jego następstwem głód są wywołane niedostatkiem środków żywnościowych, wynikającym z ich braku lub niemożności dysponowania nimi w ilości niezbędnej do utrzymania normalnego, aktywnego i zdrowego trybu życia.

Niedożywienie to stan organizmu wywołany długotrwałym obniżeniem wartości kalorycznej spożywanych pokarmów i niedoborem składników pokarmowych (białka, tłuszczów, węglowodanów, soli mineralnych, witamin i in.). Skutkami niedożywienia są zazwyczaj obniżenie masy ciała i wychudzenie, znaczne osłabienie organizmu i utrata sił witalnych oraz liczne choroby. Nie prowadzi ono jednak bezpośrednio do śmierci. Natomiast głód to stan organizmu spowodowany czasowym brakiem pożywienia, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do całkowitego wycieńczenia, a nawet do śmierci. W skrajnej formie głód może doprowadzić do wyniszczenia znacznej części ludności.

Miarą niedożywienia jest stopień zaspokojenia zapotrzebowania energetycznegozapotrzebowanie energetyczne człowiekazapotrzebowania energetycznego, czyli ilości energii, którą każdego dnia należy dostarczyć organizmowi z pożywieniem, aby wszystkie procesy życiowe przebiegały prawidłowo. Każdy człowiek ma odmienne potrzeby energetyczne. Zależą one m.in. od jego wieku, warunków klimatycznych, w których żyje, rodzaju wykonywanej przez niego pracy i stanu zdrowia. Dorośli, zwłaszcza wykonujący ciężką pracę fizyczną, mają dużo większe zapotrzebowanie na kalorie niż dzieci, mężczyźni zwykle większe niż kobiety, mieszkańcy obszarów o klimacie gorącym mniejsze niż żyjący w strefach zimnego klimatu itp. Przyjmuje się, że dorosły człowiek powinien zjadać codziennie pokarmy o łącznej wartości energetycznej 2 400‑2 700 kilokalorii (kcal), natomiast minimalne dzienne zapotrzebowanie na energię, której źródłem jest pokarm, waha się od 1 500 do 2 500 kcal.

RJ51teDr29zwQ

Grafika przedstawia schemat żywieniowy. Od dołu schematu do wartości 2000 kilokalorii wartości energetycznej na dobę oraz do wartości 50 gramów białka na dobę występuje system głodowy. Dotyczy on na przykład Namibii, Zambii, Republiki Środkowoafrykańskiej. Jest ikona miski stanowiącej połowę kuli ziemskiej. Do miski włożona jest jedna marchewka. Od 2000 do 2400 kilokalorii wartości energetycznej na dobę oraz od 50 do 60 gramów białka na dobę występuje system niedostateczny. Jest on na przykład w Tanzanii, Mozambiku, w Zimbabwe. Jest ikona miski w postaci połowy kuli ziemskiej. Do miski włożone są warzywa i owoce. Miska nie jest pełna. Od 2400 do 2800 kilokalorii wartości energetycznej na dobę oraz od 60 do 80 gramów białka na dobę występuje system normalny. Przykłady: Indie, Pakistan, Nigeria. Są ikony dwóch misek w postaci połowy kuli ziemskiej. Do misek włożone są warzywa i owoce. Miski są pełne. Powyżej 2800 kilokalorii wartości energetycznej na dobę oraz powyżej 80 gramów białka na dobę występuje system obfity. Wymieniono na przykład USA, Polskę, Brazylię. Są ikony czterech misek w postaci połowy kuli ziemskiej. Do misek włożone są warzywa i owoce. Miski są pełne.

Dla zachowania zdrowia ważne jest nie tylko zaspokojenie potrzeb energetycznych, ale także zapewnienie odpowiednich proporcji spożywanych składników pokarmowych. Jeżeli w codziennej diecie brakuje określonych składników odżywczych, występuje zjawisko głodu utajonego.

RAB8t8EZGU5r3

Ilustracja przedstawia zalecenia zdrowego żywienia. U góry znajduje się tytuł: "Zalecenia zdrowego żywienia jedz różnorodne produkty każdego dania" Na środku ilustracji znajduje się talerz podzielony na połowę, a jedna połowa na dwie ćwiartki. W połowie talerza, po lewej jego stronie znajdują się obrazki warzyw i owoców. Po prawej stronie w górnej ćwiartce znajdują się produkty zbożowe, makarony, kasze i chleb. W dolnej ćwiartce znajdują się obrazki ryb, nabiały i mięsa. Obok talerza tekstowe informacje: po lewej stronie: "Jedz więcej produktów zbożowych z pełnego ziarna na przykład płatki owsiane, pieczywo razowe, makaron razowy, kasze. Różnokolorowych warzyw i owoców z czego więcej warzyw niż owoców. Nasion roślin strączkowych na przykład fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, bób. Ryb zwłaszcza tłustych morskich. Produktów mlecznych niskotłuszczowych zwłaszcza fermentowanych. Orzechów i nasion na przykład orzechów włoskich, pestek dyni, nasion słonecznika." Po prawej stornie talerza informacja: "Jedz mniej soli. Mięsa czerwonego i przetworów mięsnych między innymi kiełbas, wędlin, boczku. Cukru i słodzonych napojów. Produktów przetworzonych takich jak fast food, słone przekąski, herbatniki, batony, wafelki z dużą zawartością soli, cukrów i tłuszczów". Pod talerzem informacja: "Zamieniaj przetworzone produkty zbożowe na przykład jasne pieczywo, słodkie płatki śniadaniowe na pełnoziarniste. Mięso czerwone i przetwory mięsne na ryby, drób, jaja, nasiona roślin strączkowych i orzechy. Słodkie napoje na wodę. Tłuszcze zwierzęce na tłuszcze roślinne oleje na przykład rzepakowy, oliwa z oliwek. Produkty mleczne pełnotłuste na niskotłuszczowe mleko, jogurt, kefir, maślanka, biały ser. Smażenie, grillowanie na gotowanie w tym na parze, duszenie lub pieczenie.: Na dole grafiki informacja: "Bądź aktywny fizycznie, utrzymuj masę ciała w normie".

Skutki niedożywienia i głodu przejawiają się w wielu dziedzinach życia. Niedożywienie i głód powodują nie tylko fizyczne i psychiczne wyczerpanie ludności. Zwykle towarzyszy im także zjawisko ubóstwa i nędzy, występowanie masowych zgonów, wzrost przestępczości, niekiedy następuje również masowa migracja ludności z obszarów objętych głodem.

Przyczyny niedożywienia i głodu dzieli się najczęściej na naturalne (będące wynikiem oddziaływania czynników przyrodniczych) oraz spowodowane działalnością człowieka. Do przyczyn naturalnych zaliczyć można nieurodzaj wywoływany m.in. niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, inwazją owadów lub chorobami roślin. Natomiast do przyczyn antropogenicznych zalicza się np. wydarzenia polityczne zakłócające funkcjonowanie gospodarki i dystrybucję żywności (wojny, niepokoje społeczne, rewolucje, terroryzm itp.). Niekiedy także ograniczenie w dostępie do żywności może być stosowane jako narzędzie służące do wyniszczenia ludności – tak dzieje się dziś np. w północnych regionach Etiopii. Najbardziej katastrofalne skutki występują jednak w sytuacji nałożenia się czynników przyrodniczych i antropogenicznych – na przykład klęska suszy wywołuje głód, który prowadzi do napięć społecznych i konfliktów zbrojnych dodatkowo ograniczających dostęp do pożywienia.

Problem niedożywienia i głodu na świecie

Niedożywienie i głód towarzyszą ludziom od zarania dziejów. Klęski głodu występowały już w starożytności – w IV w. p.n.e. dotknęły Egipt i Bliski Wschód. Pojawiały się w starożytnym Rzymie, gdy następowały przerwy w dostawach zboża z Sycylii i Egiptu, w Indiach i Chinach, gdzie najczęściej związane były z przeludnieniem. Często nawiedzały średniowieczną Europę, gdzie były konsekwencją feudalnej struktury gospodarki rolnej i niewydajnych metod uprawy ziemi. Powodowały niedożywienie dużych grup społecznych, a w połączeniu z toczącymi się wojnami, podczas których przeciwnik niszczył zapasy żywności, prowadziły do wybuchu epidemii chorób (m.in. dżumy, tzw. czarnej śmierci). Klęska głodu towarzyszyła wojnie trzydziestoletniej (1618–1648), w XIX w. wystąpił wielki głód we Włoszech (1816–1817) i w Irlandii, gdzie liczbę śmiertelnych ofiar (łącznie z tymi spowodowanymi epidemią) szacowano na przeszło 1 mln osób. Szczególnie katastrofalne klęski głodu występowały także na Ukrainie w latach 30. XX w. W XX w. klęski głodu spowodowane m.in. długotrwałymi okresami suszy najsilniej dotykały kraje afrykańskie, m.in. Etiopię, gdzie w latach 1971–1973 śmierć poniosło ok. 1,3 mln osób. Obecnie z problemem głodu i niedożywienia zmaga się ok. 30% krajów świata, przy czym większość z nich leży w Afryce, zwłaszcza środkowej i wschodniej (Somalia, Demokratyczna Republika Konga, Czad). W Azji głód dotyka np. mieszkańców Korei Północnej, Indii, Afganistanu, Iraku, Jemenu i Tadżykistanu.

Co roku europejskie organizacje pozarządowe Concern Worldwide (czyt. kon‑sern łorl‑dłaid) i Welthungerhilfe (czyt. welt‑hunger‑hilfa) opracowują tzw. Globalny Indeks Głodu przedstawiający aktualny poziom głodu w poszczególnych krajach świata. Jest on wyznaczany na podstawie wielu różnych zjawisk, np. udziału ludności z niewystarczającym spożyciem kalorii, umieralności dzieci, udziału dzieci, które mają zbyt małą wagę w stosunku do wzrostu albo cierpią na zahamowanie wzrostu i in.

Głód na świecie – galeria

Rtd6HRXbqkWaY

Ilustracja przedstawia mapę świata, prezentującą dzienne zapotrzebowanie na kalorie niezbędne dla utrzymania minimalnej wagi koniecznej dla zachowania zdrowia (w kcal/os./dobę), 2021 rok. Za pomocą kartogramu dla poszczególnych państw świata oznaczono dzienne zapotrzebowanie na kalorie, które oznaczono dla poszczególnych przedziałów kolorami od żółtego do ciemnoczerwonego. Przedziały: od 1600 do 1700 (Demokratyczna Republika Konga, Angola, Mozambik, Kenia, Madagaskar, Afganistan); Od 1700 do 1800 (pozostałe kraje Afryki z wyłączeniem Maroko, Tunezji, Libii, Egiptu, RPA, Botswany – które należą do kolejnego przedziału; Jemen, Irak, Mongolia, Indie, Nepal, Pakistan, Birma, Bangladesz, Sri Lanka, Wietnam, Kambodża, Indonezja, Papua‑Nowa Gwinea, Filipiny, Boliwia, Peru, Ekwador, Gwatemala, Honduras, Nikaragua, Belize, Salwador); Od 1800 do 1900 (pozostałe kraje Azji, Litwa, Łotwa, Białoruś, Meksyk Kuba i pozostałe kraje Ameryk, z wyłączeniem USA i Kanady, które należą do kolejnego przedziału.); Od 1900 do 2000 (pozostałe kraje z wyłączeniem Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Kataru i Bahrajnu, które należą do kolejnego przedziału od 2000 do 2500 kilokalorii.

RijcZ6kyTZWLo

Ilustracja przedstawia polityczną mapę świata prezentującą dzienną dostępność kalorii na mieszkańca. Dane podane w kilokaloriach na osobę na dobę, dane dla dwa tysiące osiemnastego roku. U dołu legenda z kolorami przypisanymi do danych przedziałów na mapie, od żółtego do ciemnoczerwonego. Przedział od 1750 do 2000 (Republika Środkowoafrykańska, Uganda); Przedział od 2000 do 2250 (Wenezuela, Liberia, Gwinea Bissau, Czad, Kenia, Mozambik, Zambia, Jemen, Afganistan, Korea Północna); Przedział od 2250 do 2500 (Pakistan, Etiopia, Kongo, Angola, Namibia, Botswana, Tanzania, Kambodża, Boliwia); Przedział od 2500 do 3000 (Japonia, Kazachstan, Indie i kraje na południu Azji do Laosu i Tajlandii włącznie, Indonezja i kraje położone wokół, Kirgistan, Turkmenistan, Gruzja, Armenia, Irak, Jordania, Oman, Mołdawia, Słowacja, Serbia, Bułgaria, RPA, Sudan, Niger i kraje położone na zachód z Mauretanią włącznie i na południe z Gabonem włącznie (wyłączając Liberię i Gwineę Bissau, oraz Ghanę, która należy do kolejnego przedziału), kraje Ameryki Środkowej od Gwatemali do Nikaragui, Panama, Gujana, Surinam, Ekwador, Peru, Chile, Paragwaj); Przedział od 3000 do 3250 (Urugwaj, Kolumbia, Meksyk, Portoryko, Ghana, Szwecja, Łotwa, Estonia, Ukraina, Słowenia, Chorwacja, Iran, Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, Tadżykistan, Chiny, Wietnam); Przedział od 3250 do 3500 (Brazylia, Argentyna, Maroko, Algieria, Egipt, Arabia Saudyjska, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Kosowo, Węgry, Czechy, Szwajcaria, Wielka Brytania, Portugalia, Hiszpania, Norwegia, Finlandia, Rosja, Australia); Przedział od 3500 – pozostałe kraje.

R19ROBk4OYM6g

Ilustracja przedstawia polityczną mapę świata prezentującą odsetek ludności na świecie cierpiącej głód. Dane dla dwa tysiące dwudziestego pierwszego roku. U dołu mapy legenda z przypisanymi kolorami do wyznaczonych przedziałów. Powyżej 50%: Korea Północna, Somalia; Od 40% do 50%: Madagaskar, Demokratyczna Republika Konga, Republika Środkowoafrykańska, Liberia, Jemen; Od 30% do 40%: Irak, Afganistan, Czad, Togo, Sierra Leone, Kongo, Mozambik; Od 20% do 30%: Wenezuela, Papua‑Nowa Gwinea, Botswana, Kenia, Tanzania; Od 10% do 20%: Gwatemala, Belize, Honduras, Nikaragua, Ekwador, Boliwia, Indie, Pakistan, Namibia, Angola, Etiopia, Sudan, Nigeria, Mali, Burkina Faso, Ghana; Od 5% do 10%: Meksyk, Kolumbia, Peru, Gujana, Surinam, Paragwaj, Mauretania, Senegal, Ghana, Benin, Egipt, RPA, Oman, Iran, Sri Lanka, kraje Azji południowo‑wschodniej z wyjątkiem Malezji, która należy do następnego przedziału); Od 2,5% do 5%: Chile, Argentyna, Maroko, Tunezja, Słowacja, Serbia, Albania, Kosowo, Bułgaria, Gruzja, Armenia, Arabia Saudyjska, Turkmenistan, Mongolia; Poniżej 2,5%: pozostałe kraje.

Szacuje się, że z problemem głodu i niedożywienia zmaga się ok. 30% krajów świata i nawet 800 mln ludzi. Ze wszystkich regionów świata najwyższy wskaźnik niedożywienia, zahamowania wzrostu i śmiertelności wśród dzieci ma Afryka. Raporty niektórych organizacji humanitarnych mówią, że z głodu umiera do 20 milionów osób rocznie.

Podstawowe informacje o Etiopii

Etiopia oraz region środkowo‑wschodniej Afryki są obszarami największego występowania problemu głodu i niedożywienia na świecie.

Etiopia jest położona we wschodniej Afryce, w tak zwanym „rogu Afryki”, na północ od równika. W całym państwie o powierzchni ponad 1 127 tys. kmIndeks górny 2² mieszka ponad 123,4 mln obywateli. Stolicą kraju jest Addis Abeba licząca ponad 3,8 mln mieszkańców. Etiopia od południa graniczy z Kenią, na zachodzie z Sudanem i Sudanem Południowym, na wschodzie z Dżibuti i Somalią, a na północnym wschodzie z Erytreą.

Etiopia – mapa interaktywna

Ponad połowa kraju leży na wysokości powyżej 1 200 m n.p.m. – zachodnia część na Wyżynie Abisyńskiej, południowo‑wschodnia na Wyżynie Somalijskiej. Wyżyny są rozdzielone Rowem Abisyńskim należącym do systemu Wielkich Rowów Afrykańskich.

Na obszarze kraju panuje klimat podrównikowy, na Wyżynie Abisyńskiej wilgotny, na południowym wschodzie suchy. W północno‑wschodniej części Etiopii panuje klimat zwrotnikowy skrajnie suchy (pustynny). Rozkład opadów atmosferycznych w roku jest nierównomierny – około 80% przypada na porę deszczową (czerwiec–wrzesień). Roczna suma opadów wynosi 1 500–1 800 mm w środkowej części kraju, 150–500 mm na południowym wschodzie, a w strefie przybrzeżnej lokalnie nawet poniżej 50 mm. Opady rosną wraz ze wzrostem wysokości, od 100 mm w najniżej położonych obszarach do 1 500 mm wysoko w górach. Dowietrzne, południowo‑zachodnie stoki Wyżyny Abisyńskiej otrzymują 80% opadów rocznych. Do najgorętszych obszarów należy zapadlisko Kotliny Danakilskiej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu 25–35°C. Pośrodku kotliny leży Pustynia Danakilska.

Etiopia to jedno z najsłabiej rozwiniętych i najbiedniejszych państw świata. PKB Etiopii wynosi zaledwie 925 USD na 1 mieszkańca – dla porównania w Polsce wynosi ono 18 000 USD (dane Banku Światowego, 2021). Gospodarka Etiopii opiera się w przeważającej części na rolnictwie, którego udział w PKB wynosi ok. 40%. Pracuje w nim około 75% ludności zawodowo czynnej, a płody rolne stanowią 90% eksportowanych towarów.

Rolnictwo rozwija się do wysokości 2 500 m n.p.m. Najważniejszym produktem eksportowym jest kawa, której ojczyzną jest właśnie Etiopia. Uprawia się ją głównie w południowo‑zachodniej części kraju. Około 15 mln mieszkańców kraju żyje z produkcji kawy. Oprócz niej najważniejszymi uprawami żywieniowymi są: teff (miłka abisyńska), kukurydza, jęczmień, pszenica, trzcina cukrowa, ponadto rośliny strączkowe, warzywa, sezam, orzeszki ziemne. W latach bogatych w opady można w ciągu roku uzyskać 2–3 zbiorów. Hoduje się również bydło, kozy, owce, muły, osły i wielbłądy. Wielkość produkcji rolniczej jest jednak zależna od wahań wielkości opadów.

Rolnictwo w Etiopii – galeria zdjęć

RUdJCoRaPkL1o

Fotografia wykonana z lotu ptaka przedstawiająca rozległy, pofałdowany teren, w tle masywne pasma wzniesień. Skąpa roślinność, gdzieniegdzie drobne krzewy lub małe drzewa. Pośrodku kilka sztuk bydła.

Rc5a7KGSN1CZh

Fotografia przedstawiająca wyschnięte koryto rzeki, pośrodku którego prowadzone jest kilkadziesiąt sztuk bydła. Dookoła pojedyncze drzewa, jałowa gleba.

R1PLBKvNoS9gi

Zdjęcie prezentujące zbliżenie na owoce kawy rosnące na cienkich gałązkach kawowca. Owoce wyrastają w gronach, po kilkanaście sztuk. Są czerwone lub zielone, o wielkości i kształcie przypominającym nieco jarzębinę.

Przyczyny i skutki głodu i niedożywienia w Etiopii

Występowanie klęsk głodu w Etiopii jest związane z różnorodnymi czynnikami przyrodniczymi i antropogenicznymi.

Warunki geograficzne nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa, a jego efektywność jest mała. Pora deszczowa trwa bowiem w Etiopii krótko. W dodatku gdy rozpoczyna się z dużym opóźnieniem lub gdy przynosi znacznie niższe opady niż zazwyczaj, występują katastrofalne, długotrwałe susze, które doprowadzały wielokrotnie do klęski głodu.

Znaczną część kraju, zwłaszcza w północnej i wschodniej jego części, pokrywają pustynie i półpustynie. Gleby na pozostałym obszarze charakteryzują się na ogół małą żyznością, a znaczna ich część w wyniku nieumiejętnie prowadzonego rolnictwa została dodatkowo wyjałowiona. Podlegają także intensywnemu pustynnieniupustynnieniepustynnieniu. Istotnym problemem są także częste klęski żywiołowe, zwłaszcza susze i plagi szkodników, głównie szarańczy, które jeszcze bardziej ograniczają produkcję rolną.

Przyrodnicze warunki występowania klęsk głodu w Etiopii – galeria zdjęć

R1dBUlQH69T5j

Fotografia przedstawiająca rozległy, półpustynny teren. Roślinność ograniczona, gdzieniegdzie jedynie niewielkie krzewy lub drzewa, poza tym jałowa gleba. Co kilkadziesiąt metrów pojedyncze, niewielkie zabudowania. Na drugim planie wysokie wzniesienia.

RZVB35KtMiKcS

Na pierwszym planie zdjęcia płaski teren bez roślinności, pokryty jałową glebą i kamieniami. Na drugim planie krzewy, a dalej wzniesienia niepokryte roślinnością.

RVmvj2xZQWoOC

Zdjęcie przedstawia pustynny teren, pomarańczowa, jałowa gleba. Gdzieniegdzie pojedyncze, drobne krzewy. Na pierwszym planie fotografii padłe zwierzęta z głodu i suszy.

RZ0gp2umO0a2v

Zdjęcie przedstawiające samochody poruszające się po asfaltowej drodze na pustyni w trakcie plagi szarańczy. Ogromna ilość małych, pomarańczowych owadów, przypominająca pomarańczową chmurę i ograniczająca widoczność.

Poza niekorzystnymi warunkami naturalnymi także działalność człowieka w istotny sposób przyczynia się do występowania głodu i niedożywienia w Etiopii. Do przyczyn społeczno‑ekonomicznych należy m.in. bardzo duży przyrost naturalny, który wynosi 29‰ i jest jednym z największych na świecie. Co roku liczba mieszkańców Etiopii zwiększa się o około 3 miliony. Oznacza to, że liczba ludności rośnie szybciej niż gospodarka i infrastruktura, która by ich obsłużyła. Niski poziom rozwoju rolnictwa powoduje, że ilość produkowanej żywności nie jest w stanie zaspokoić potrzeb żywnościowych mieszkańców kraju. Poza tym kraj jest bardzo słabo rozwinięty gospodarczo, a 80% ludności pracuje w rodzinnych gospodarstwach rolnych i jest to ludność bardzo uboga, przez co zakup żywności z innych źródeł (np. z zagranicy) nie jest możliwy. W Etiopii z powodu głodu i niedożywienia co czwarte dziecko poniżej 5 roku życia cierpi na niedowagę, a ponad 40% wszystkich dzieci na zaburzenia wzrostu. Ponadto wybuchające na obszarze kraju oraz w sąsiedniej Somalii konflikty zbrojne powodują napływ wewnętrznych i zewnętrznych uchodźców, pogarszający i tak złe warunki zaopatrzenia w żywność.

Etiopię kilkakrotnie nawiedzały klęski głodu. Jedne z największych wystąpiły w latach 1971–1973 i 1983–1985. Po niemal całkowitym zaniku produkcji rolnej w 1984 roku głód dotknął prawie 8 milionów osób w ogarniętych susząsuszasuszą regionach, głównie mieszkańców północnej części kraju, i spowodował śmierć około 1,2 mln osób, głównie z regionów północnej Etiopii. Około 5,8 miliona osób było całkowicie zależnych od pomocy humanitarnej. Wielu głodujących uciekło do miast. W następstwie utworzyły się tam „obozy głodu”. 400 tys. ludzi wyemigrowało z kraju.

ReQlDfa8PwwNQ

Fotografia przedstawiająca dzieci siedzące na jałowej ziemi. Są drobne, wychudzone, ich skóra pokryta jest pyłem i brudem. W tle przechodzący dorośli i inne dzieci.

Klęskę głodu wywołała zarówno susza dotykająca wiele państw regionu, jak i sytuacja polityczna, a zwłaszcza nieustająca wojna domowa i rządy wojska. Rządząca dyktatura wojskowa, prowadząca przez lata walkę przeciw rebeliantom, sprawiła, że zyski z eksportu wykorzystywane były na zakup broni i działania wojenne, a nie na rozwój gospodarki. Działania zbrojne zbiegły się w czasie z dotkliwą suszą i plagą szarańczy. Klęska głodu z lat 1983–1985 utrwaliła w opinii publicznej wizerunek Etiopii jako „kraju głodu”.

Rząd Etiopii nie był w stanie podjąć skutecznej walki z głodem. Podejmowane inicjatywy nie przynosiły pożądanych skutków. Na przykład około 2,5 mln rolników i ich rodzin zostało przesiedlonych, częściowo przymusowo, z dotkniętych suszą regionów na północy kraju na południe, gdzie susza nie była tak dotkliwa. Nie otrzymali oni jednak żadnej dalszej pomocy. Według organizacji ochrony praw człowieka w wyniku przesiedleń zmarło kilkadziesiąt tysięcy osób.

RHAuKH5Qf4fEB

Na zdjęciu pustynny teren, na którym znajduje się kilkanaście grobów. Podłużne kopce z piasku, bez żadnych dodatkowych elementów. Na pierwszym planie dziecko wznoszące ręce.

RX2xpVdh9m6pM

Zdjęcie przedstawiające kilkaset osób przechadzających się po półpustynnym terenie, na którym rozstawiono dziesiątki podłużnych obozowych namiotów.

Międzynarodowa społeczność poruszona doniesieniami dotyczącymi klęski głodu w Etiopii podjęła działania służące zebraniu środków na pomoc żywnościową. Jedną z takich inicjatyw były koncerty Live Aid, podczas których wystąpiły największe wówczas zachodnie gwiazdy muzyki rockowej i popowej. Dochód przeznaczono dla ofiar głodu w Afryce. Dzięki tej akcji zebrano ponad 100 milionów dolarów. Pomoc zaoferowały także rządy licznych państw i międzynarodowe organizacje humanitarne, w tym m.in. medyczna organizacja humanitarna Lekarze bez Granic i agenda ONZ Światowy Program Żywnościowy (ang. World Food Programme, WFP), największa organizacja humanitarna na świecie powołana do zwalczania globalnego głodu. Dostarczanie pomocy znacznie utrudniały walki toczące się na części dotkniętych głodem obszarów oraz uboga infrastruktura.

Pomoc dla Etiopii – galeria zdjęć

Rkx8YcKrLKrEK

Na zdjęciu worki ze zbożem. Drugi plan zajmuje ciężarówka, z której worki są rozładowywane.

R18yJQSqK4J1h

Zdjęcie przedstawia mężczyznę trzymającego w rękach wychudzone, niedożywione małe dziecko.

W czasie ostatnich 30 lat problem głodu i niedożywienia mieszkańców Etiopii uległ zmniejszeniu. Jeszcze w latach 90. XX wieku 75% mieszkańców Etiopii było niedożywionych (najwięcej, obok sąsiedniego Dżibuti, na świecie), obecnie jest ich niespełna 30%. Przyczyn tego zjawiska należy szukać w postępującym rozwoju gospodarki Etiopii. W ostatnich kilkunastu latach poprawie uległa zdolność produkcji żywności i wzrosło zmechanizowanie rolnictwa. Coraz więcej etiopskich rolników stosuje bardziej odporne na choroby i suszę gatunki roślin uprawnych, np. taro, dające wyższe plony.

W Etiopii nastąpiło także znaczące zwiększenie nakładów na inwestycje rządowe, m.in. na infrastrukturę drogową, rolnictwo, edukację i ochronę zdrowia. To z kolei spowodowało powstanie nowych miejsc pracy, zwiększenie dochodów części społeczeństwa, a tym samym obniżenie poziomu ubóstwa. Pomimo tych działań Etiopia nadal należy do państw, w których aktualny jest problem niedożywienia i głodu. Wynika to m.in. z faktu, że gospodarka kraju jest silnie uzależniona od rolnictwa, w którym zatrudnionych jest 75% ogółu pracujących.

Indeks górny Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0}

Walka z głodem

W warunkach wystąpienia klęski głodu konieczna jest pomoc humanitarna, która polega głównie na dostarczaniu żywności. Nie jest to jednak rozwiązanie idealne, które powinno być stosowane przez dłuższy czas. Ciągłe przekazywanie żywności na pewien czas oczywiście zlikwidowałoby problem głodu, ale przyczyniłoby się do jeszcze większego przyrostu ludności, obniżyło aktywność zawodową społeczeństwa oraz zniechęciło rządy krajów zagrożonych głodem do podejmowania działań służących jego ograniczeniu. Zwiększająca się liczba mieszkańców wymuszałaby przekazywanie coraz więcej żywności w ramach pomocy humanitarnej, co w praktyce pozbawia te kraje suwerenności i uzależnia je od innych krajów. Dlatego lepszym rozwiązaniem jest podejmowanie różnorodnych metod walki z głodem poprzez zwiększanie powierzchni ziem uprawnych, np. przez nawadnianie lub rekultywację gleb, wprowadzanie nowych metod uprawy i nowych odmian roślin uprawnych, bardziej odpornych na niekorzystne warunki klimatyczne, zwiększenie mechanizacji rolnictwa czy usprawnianie dystrybucji żywności. Rozwiązania te, choć znacznie bardziej kosztowne, mogą przynieść długotrwały efekt. Istotne jest także podejmowanie działań na rzecz stabilizacji politycznej i pokoju, bowiem konflikty zbrojne są jedną z przyczyn niedoboru żywności.

W 2021 roku państwa Rogu Afryki, w tym Etiopię, dotknęła kolejna katastrofalna susza. Według danych Światowego Programu Żywnościowego w Etiopii już 7,4 mln osób cierpi na brak bezpieczeństwa żywnościowego, a 20,4 mln potrzebuje pilnej pomocy żywnościowej. Ponad 4,7 mln dzieci wykazuje objawy ostrego niedożywienia. Szacuje się, że od końca 2021 roku do połowy maja 2022 roku zginęło około 3,5 miliona zwierząt gospodarskich w południowej i północno‑wschodniej części kraju, w wyniku czego milionom ludzi brakuje żywności. Mieszkańcy, uzależnieni od zwierząt hodowlanych, walczą o przetrwanie. Problemy pogłębia trwająca od ponad roku wojna domowa w północnym regionie Etiopii. Szacuje się, że obecna susza może przynieść bardziej katastrofalne skutki dla społeczeństwa i gospodarki Etiopii i pochłonąć więcej ofiar niż jakakolwiek z dotychczasowych klęsk głodu.

Podsumowanie

1. Niedożywienie to stan organizmu wywołany długotrwałym obniżeniem wartości kalorycznej spożywanych pokarmów i niedoborem składników pokarmowych, natomiast głód to stan organizmu spowodowany czasowym brakiem pożywienia.

2. Przyczyny niedożywienia i głodu dzieli się na naturalne i antropogeniczne.

3. Z problemem głodu i niedożywienia zmaga się ok. 30% krajów świata, przy czym większość z nich leży w Afryce, zwłaszcza środkowej i wschodniej.

4. Etiopię kilkakrotnie nawiedzały klęski głodu. Jedne z największych wystąpiły w latach 1971–1973 i 1983–1985; katastrofalna susza zapowiadająca kolejną klęskę głodu rozpoczęła się w 2021 roku.

5. Do przyczyn naturalnych głodu i niedożywienia w Etiopii zalicza się m.in. niekorzystne warunki atmosferyczne, zwłaszcza deficyt opadów, inwazje owadów i choroby roślin.

6. Do przyczyn antropogenicznych zalicza się m.in. konflikty zbrojne powodujące napływ wewnętrznych i zewnętrznych uchodźców, zakłócające funkcjonowanie gospodarki i dystrybucję żywności, bardzo duży przyrost naturalny, niski poziom rozwoju rolnictwa.

7. Pomoc humanitarna dla Etiopii polega głównie na dostarczaniu żywności.

8. Niezbędnymi działaniami w celu ograniczenia głodu i niedożywienia w Etiopii są m.in. budowa infrastruktury, rozwój służby zdrowia, modernizacja rolnictwa, ograniczenie przyrostu naturalnego, zaprzestanie działań zbrojnych.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik

Bibliografia

Trzciński T., (2019), Zapomniany świat. Klęska głodu w świecie konsumpcjonizmu. Czy jesteśmy skazani na bezradność?, Wydawnictwo Naukowe PWN.