Przymiotniki – przysłówki 2: tworzenie przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym. Utrwalenie wiadomości.
Ważne daty
1758 – rozszerzone (dziesiąte) wydanie pracy szwedzkiego uczonego Karola LinneuszaKarola LinneuszaSystema Natūrae – data uznawana za wprowadzenie obowiązującego ze zmianami do dziś systemu klasyfikacji rodzajowej i gatunkowej (systematyki) zwierząt. Wszystkie nazwy w systemie Linneusza są łacińskie.
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
c) formy fleksyjne przymiotników deklinacji I – III,
f) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III oraz stopniowania nieregularnego następujących przymiotników: bonus, malus, parvus, magnus, multi,
g) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I – III.
tworzyć samodzielnie przysłówki w stopniu wyższym i najwyższym;
rozróżniać formy przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym;
wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim;
konstruować własne proste wypowiedzi w języku łacińskim;
nazywać po łacinie wybrane zwierzęta i niektóre cechy ich zachowania.
Prezentacja tematu - powtórzenie
Lekcja ma charakter powtórzeniowo‑utrwalający. Do tworzenia przysłówków od przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym niezbędna jest znajomość zasad stopniowania przymiotników, przydatna też umiejętność tworzenia przysłówków w stopniu równym.
"Aby odnaleźć nieznany wyraz w słowniku, należy przewidzieć, jak brzmi jego forma podstawowa. Dla regularnie tworzonych przysłówków jest nią przymiotnik w stopniu równym, w rodzaju męskim.
Obok podanych przysłówków w stopniu równym wpisz przewidywane brzmienie hasła słownikowego. Podczas sprawdzania dowiesz się, co znaczy wpisany przymiotnik (jeśli jeszcze go nie znasz).
szczęśliwy, wierny, powolny, lentus, acer
Obok podanych przymiotników w stopniu równym (w różnych przypadkach i rodzajach) wpisz stopień wyższy i najwyższy w tym samym przypadku i rodzaju.
Przysłówki tworzone od przymiotników mają w stopniu wyższym postać identyczną ze stopniem wyższym wyjściowego przymiotnika w rodzaju nijakim, np.:
(brevis –e krótki) > brevius krótsze (Nom. sg. neutri) = krócej (przysłówek)
(longus –a –um długi) > longius dłuższe = dłużej
(ācer –cris –cre ostry) > acrius ostrzejsze = ostrzej.
W stopniu najwyższym przysłówki powstają tak samo, jak w stopniu równym II/I deklinacji, czyli przez zamianę końcówki rodzajowej przymiotnika (–us –a –um) na –ē, np.:
(brevis –e krótki) > brevissimus –a –um najkrótszy –a –e > brevissimē najkrócej
(longus –a –um długi) > longissimus –a –um najdłuższy –a –e > longissimē najdłużej
(ācer –cris –cre ostry) > acerrimus –a –um najostrzejszy –a –e > acerrimē najostrzej.
Prezentacja tematu - powtórzenie (c.d.)
Te same zasady obowiązują niezależnie od tego, czy przymiotnik stopniuje się regularnie, czy nie i czy przysłówek w stopniu równym jest typowy (od przymiotników II/I deklinacji zakończony na –ē), czy nietypowy (np. na –ō), np.:
st. równy | st. wyższy | st. najwyższy |
malus –a –um | pēior, pēius | pessimus –a –um |
bonus –a –um | melior, melius | optimus –a –um |
rārus –a –um | rārior, rārius | rārissimus –a –um |
parvus –a –um | minor, minus | minimus –a –um |
Przysłówki o nietypowym stopniowaniu:
st. równy | st. wyższy | st. najwyższy | uwagi |
multum | plūs | plūrimum | we wszystkich stopniach przysłówek = przymiotnik r. nijakiego |
saepē | saepius | saepissimē | nie istnieje odpowiedni przymiotnik |
diū | diūtius | diūtissimē | nie istnieje odpowiedni przymiotnik |
Zadania
Uzupełnij zdania (według przykładu) przysłówkami zbudowanymi od podanych przymiotników w stopniu wyższym lub najwyższym.
Canis vīta beātior est quam lupī. > Canis beātius vīvit quam lupus.
Culicis vīta brevior est quam testūdinis. > Culex .............. vīvit quam testūdō.
Culicis vīta brevissima est. > Culex .................... vīvit.
Viperae morsūs ācriōres sunt quam culicis. > Vipera ............ mordet quam culex.
Viperae morsūs ācerrimī sunt. > Vipera ................ mordet.
Uzupełnij zdania (według przykładu) przymiotnikami w stopniu wyższym lub najwyższym, od których powstały podane przysłówki. Przymiotniki należy wpisać w nominatiwie singularis odpowiedniego rodzaju.
Canis beātius vīvit quam lupus. > Canis vita beātior est quam lupī.
Testūdō longius vīvit quam mūs. > Testūdinis vīta .............. est quam mūris.
Testūdo longissimē vīvit. > Testūdinis vīta .................... est.
Canis fīdēlissimē domum custōdit. > Canis animal ........................ est.
Canis domum custōdit fīdēlius quam fēlis. > Canis animal ................ est quam fēlis.
W których zdaniach wyraz zakończony na –īus jest przymiotnikiem, a w których przysłówkiem? W pola obok zdań wpisz adj (= adiectivum, przymiotnik) albo adv (= adverbium, przysłówek).
Obok podanych przysłówków w stopniu równym podaj formy stopnia wyższego i najwyższego.
Uzupełnij zdania (według przykładu) przysłówkami w stopniu wyższym.
Elephantus nōn tam diū vīvit quam lupus, sed diūtius.
Testūdō nōn tam lentē ambulat quam vacca, sed ...............
Vipera nōn tam rārō edit quam lupus, sed .............
Culex nōn tam breviter vīvit quam mūs, sed ...............
Uzupełnij zdania (według przykładu) przysłówkami w stopniu najwyższym.
W tym zadaniu nie wiąże się on z porównaniem, lecz ma znaczenie tzw. elatiwu (ēlātīvus).
Vīvitne elephantus diū? Sānē, diūtissimē vīvit.
Abulatne testūdō lentē? Sānē, .................... ambulat.
Editne vipera rārō? Sānē, .................. edit.
Vīvitne culex breviter? Sānē, .................... vīvit.
Obok podanych przysłówków wstaw (przeciągając spośród podanych pod tabelą) ich polskie znaczenia.
wierniej, mniej
Obok przysłówków podanych po polsku wstaw (przeciągając spośród podanych pod tabelą) ich łacińskie odpowiedniki.
saepius, diūtissimē, rārissimē
Uszereguj poniższe kwestie tak, aby powstał sensowny dialog.
- Canis: Dominus meus saepissimē cibum mihi dat.
- Lupus: Vīvisne beātē?
- Lupus: Ō, beātissimē vīvis. Ego rārissimē edō. Unde cibum habēs?
- Canis: Sānē, beātius quam tū, lupe. Plūs et saepius edō.
- Lupus: Dominus tuus? Sī dominum habēs, nōn beātissime vīvis, sed miserrimē.
Praca domowa
Uzupełnij zdania (według przykładu) przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, przeciągając je spośród podanych na końcu zadania.
Vīvuntne elephantī breviter? Nōn, elephantī diūtissimē vīvunt
rārius, beātius, miserrimē, minus, lentissimē, lentius, beātissimē
Ambulatne testūdō citius equō? Nōn, testūdō ........................ ambulat quam equus.
Multumne edunt balaenae? Sānē, balaenae ........................ edunt omnium animālium.
Eduntne viperae saepius mūribus? Nōn, viperae ........................ edunt quam murēs.
Vīvitne fēlis tua miserē? Nōn, fēlis mea omnium animālium ........................ vīvit.
Uzupełnij zdania (według przykładu) wpisując w odpowiednim przypadku i liczbie rzeczowniki podane w postaci słownikowej obok zdań.
Equī citius testūdinibus currunt. (testūdō –dinis f.)
Equus meus citissimē currit omnium ............... (equus –ī m.)
Elephantī plūs edunt ............. (vacca –ae f.)
Vipera minus timet quam ............. (mūs, mūris m.)
Wykorzystując przysłówki i nazwy zwierząt z lekcji, napisz kilka zdań o jednej z tych istot, porównując ją z prawdziwymi zwierzętami: czy je więcej czy mniej, czy żyje dłużej czy krócej, jak szybko się porusza itp.
Słowniki
Słownik pojęć
stopień przymiotnika oznaczający bardzo znaczne natężenie opisywanej cechy, ale bez porównania z jej natężeniem w innych obiektach; w łacinie nie ma odrębnych form, ale jest innym znaczeniem form stopnia najwyższego, np. wyraz maximus można rozumieć jako właściwy stopień najwyższy (superlātīvus): „największy” lub jako elativus: „bardzo wielki, przeogromny”.
ur. 23 V 1707, zm. 10 I 1778, szwedzki przyrodnik i lekarz.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.