Przymiotniki III deklinacji
Ważne daty
264 p.n.e. – początek pierwszej wojny punickiej
260 p.n.e. – bitwa pod Myle
256 p.n.e. – Regulus ląduje w Afryce
241 p.n.e. – zwycięstwo koło Wysp Egackich. Koniec pierwszej wojny z Kartaginą
218–201 p.n.e. – druga wojna punicka
149–146 p.n.e. – trzecia wojna punicka
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
c) formy fleksyjne przymiotników deklinacji I – III,
f) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III oraz stopniowania nieregularnego następujących przymiotników: bonus, malus, parvus, magnus, multi.
8) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
c) odmienia przymiotniki deklinacji I–III,
f) stopniuje przymiotniki: regularnie – przymiotniki deklinacji I–III oraz nieregularnie – następujące przymiotniki: bonus, malus, parvus, magnus, multi.
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
h) mity o powstaniu Rzymu;
2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
b) historia Rzymu:
- wojny punickie – Kartagina, postacie Hannibala, Scypiona Afrykańskiego i Katona Starszego,
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
h) mity o powstaniu Rzymu;
9. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii starożytnej:
b) historia Rzymu:
- wojny punickie – Kartagina, postacie Hannibala, Scypiona Afrykańskiego i Katona Starszego.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy.
rozpoznawać i odmieniać przymiotniki deklinacji 3;
tłumaczyć prosty tekst łaciński Romani primam victoriam maritimam deportant.
określać przebieg pierwszej wojny punickiej;
wymieniać sławnych wodzów, którzy stali na czele wojsk lądowych i floty rzymskiej;
określać wzory obywatela i wodza („exempla”).
Podział przymiotników deklinacji 3.
Przymiotniki deklinacji 3 dzielimy na trzy grupy. O przynależności do nich decyduje liczba zakończeń rodzajowych.
Grupa 1. Każdy rodzaj ma w nominatiwie singularis inną końcówkę: -er (m), -is (f), -e (n), np. orator celeber, navis celebris, animal celebre.
Uwaga! Formy podstawowe tych przymiotników to formy nominatiwu singularis w trzech rodzajach, np. celeber, celebris, celebre.
Grupa 2. W nominatiwie singularis rodzaje męski i żeński mają tę samą końcówkę: -is. W rodzaju nijakim występuje końcówka -e, np. labor difficilis, navis brevis, tempus breve.
Uwaga! Formy podstawowe tych przymiotników to dwie formy nominatiwu singularis, np. facilis, facile.
Grupa 3. W nominatiwie singularis wszystkie rodzaje mają tę samą końcówkę, np. vir felix, femina felix, forum ingens.
Uwaga! Formy podstawowe tych przymiotników to nominativus i genetivus singularis, np. ingens, ingentis.
Przymiotniki deklinacji 3 odmieniają się według typu samogłoskowego.
Kilka przymiotników odmienia się w typie spółgłoskowym. Są to:
vetus, veteris (stary),
pauper, pauperis (ubogi),
dives, divitis (bogaty),
princeps, principis (pierwszy).
Połącz z każdym rzeczownikiem przymiotnik deklinacji 3.
brevia, prudens, graves, illustri, viridem, illustribus, brevis, brevium
| viarum | |
| medicis | |
| itinera | |
| portui | |
| tunicam | |
| libros | |
| dies | |
| domine |
Uzupełnij zdania, wybierając formy spośród podanych.
felices, felici, felicem, felix, felicium, felicibus
Solos amicos .................. habeo.
Puellis .................. rosas dare mihi placet.
O, puer ..................!
Libenter hanc puellam .................. specto.
Hominum .................. liberos docere amo.
Cum hoc amico .................. Athenas petere cupio.
Uzupełnij zdania, wybierając spośród trzech form przymiotników.
ingentem, brevis, Omnibus, celeber, felices, ingentes, ferocem, Omni, ferocium, veteris, celebris, veterem, brevem, Omne, breve, ferox, inginitum, felicium, celebre, felicis, veteribus, vetus, veteres, veterem, brevi
Vita .................. est. [brevis, breve, brevi]
Cave hanc canem .................. [ferox, ferocem, ferocium]
Syrus gladiator .................. erit. [celebris, celeber, celebre]
Athenas, hanc urbem .................., visitare mihi in animo est. [veterem, veterum, vetus]
Homines .................. saepe agricolae sunt. [felicis, felices, felicium]
In triumphis imperatores .................. videre possumus. [ingentes, ingentem, ingentium]
De moribus .................. nil nisi bene. [veteris, veteribus, veteres]
Nunc otium .................. agere possum. [brevis, brevem, breve]
Orationem .................. scribere debebam. [breve, brevem, brevium]
.................. homini spectacula in amphitheatro placent. [Omnibus, Omne, Omni]
Pierwsza wojna punicka
W III w. p.n.e. po zakończeniu podboju Półwyspu Apenińskiego republika rzymska stoczyła wojny z Kartaginą, które Rzymianie nazywali punickimi (od łac. Poenus – Fenicjanin). Był to największy konflikt zbrojny starożytności. Pierwsza wojna toczyła się w latach 264–241 p.n.e., druga w latach 218–201 p.n.e., a trzecia od 149 do 146 r. p.n.e. Wszystkie trzy wojny zakończyły się zwycięstwem Rzymu. Kartagina, która w III w. p.n.e. była drugą wielką potęgą w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, silnym państwem o rozbudowanej sieci kolonii, została zburzona i całkowicie zniszczona. Rzym stał się najważniejszym państwem w tej części świata.
Pierwsza wojna punicka toczyła się głównie na terenie Sycylii i Afryki oraz na morzu. Gdy w 264 r. p.n.e. Rzymianie przeprawili się na Sycylię, w większości kontrolowaną przez Kartaginę, od razu uzyskali przewagę na lądzie. Trudno im było jednak ją wykorzystać, ponieważ Kartagina dążyła do przeniesienia walk na morze. W tych czasach nie budowano już trier, jak w epoce wojen grecko‑perskich, lecz znacznie większe statki – penterypentery, które wymagały 250 wioślarzy. Rzymianom, którzy nie posiadali floty i niezbędnego doświadczenia walki na morzu, jako wzór posłużył wyrzucony na brzeg szkielet kartagińskiej pentery wojennej. Statki rzymskie były tak pojemne, że mogły zabierać na pokład po 120 żołnierzy. Rzymska pentera była także wyposażona w ruchome pomosty oraz haki (łac. corvi). Dzięki temu żołnierze przedostawali się na statki wrogów i walczyli jak na lądzie. Taka taktyka zapewniła im przewagę, a Kartagina szybko zaczęła naśladować tę strategię.
Flota rzymska odniosła swoje pierwsze zwycięstwo pod wodzą Gajusza Diuliusza w pobliżu miasta Myle (260 r.p.n.e.). Kolejnym celem Rzymian było pokonanie wroga na jego własnym terenie. Cztery lata po bitwie pod Myle, w 256 r. p.n.e., Marek Atyliusz Regulus pokonał eskadrę kartagińską i wylądował na terenie Afryki. Trafił on jednak na lepszego niż sam wodza. Był to pochodzący ze Sparty Ksantipposs, który zadał Rzymianom wielką klęskę: wódz i część legionów dostali się do niewoli, części jednak udało się uciec i ocalić dzięki flocie. Regulus wrócił później na krótko do Rzymu, by przekonać senat do wymiany jeńców. Gdy jednak znalazł się przed obliczem senatu, przekonywał, by tego nie robić. Senat postanowił zatrzymać jeńców kartagińskich i poświęcić swoich żołnierzy, sam Regulus wrócił do Kartaginy i poniósł tam śmierć, zamknięty w klatce dla zwierząt i torturowany.
Kolejne lata wojny nie były pomyślne dla Rzymu – ani na morzu, ani na lądzie, zwłaszcza od momentu, gdy dowódcą na Sycylii został Hamilkar Barkas (Piorun). Wreszcie grupa zamożnych obywateli sfinansowała budowę nowej floty, która odniosła zwycięstwo koło Wysp Egackich, na zachód od Sycylii, w 241 r. p.n.e. W końcu na niekorzyść Kartaginy zaczęło działać to, że dysponowała wojskami najemnymi, a wydatki opróżniły skarb państwa. Wojna kończyła się zwycięstwem Rzymu, który postawił następujące warunki: Kartagina musi oddać Rzymowi Sycylię z wyjątkiem Syrakuz, zapłacić kontrybucję i wznowić przymierze z Rzymem. Zaraz potem, w 240 r. p.n.e., Rzym utworzył swoją pierwszą prowincję, Sycylię.
Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Każdemu z nich przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Pierwsza wojna punicka rozpoczęła się w 241 r. p.n.e., Sycylia stała się pierwszą rzymską prowincją., Wśród najemników po stronie punickiej znalazł się pochodzący ze Sparty wódz Ksantippos., Pierwsze zwycięstwo na morzu Rzymianie odnieśli koło Wysp Egackich., Kartagina została zburzona i zniszczona w 146 r. p.n.e., Pokój z Kartaginą podpisywał Marek Atyliusz Regulus.
| VERSUM | |
|---|---|
| FALSUM |
Czyją śmierć przedstawia rycina? Zaznacz właściwe imię.
- Ksantippos
- Duiliusz
- Regulus
- Hamilkar
Czytanie tekstu łacińskiego
Romani primam victoriam maritimam deportant
Romani multa cum Poenis proelia navalia commiserunt. Initio classis Romana Punicae cedebat, nam Romanorum naves magnae et graves erant, Poenorum parvae et veloces. Sed iam in secundo proelio navali, apud Mylam commisso, naves Romanae, pontibus mobilibus atque manibus ferreis, quos Romani corvos vocabant, armatae, victoriam paraverunt. Pontibus milites Romani in navem hostilem, quam manus ferreae continebant, invadebant ibique, ut in proelio terrestri, cum hostibus pugnabant. Victoria Romanis, qui bellorum terrestrium periti erant, facilis fuit. C. Duilius, Marci filius, Romanorum consul, qui tum classi praeerat, Poenos navali proelio primus devicit. Victor igitur dux etiam primum navalem triumphum egit. In Foro Romano columnam navium hostilium reliquiis ornatam posuerunt. Inde a victoria apud Mylas reportata Romani iam non solum, ut antea, in terra invicti erant, sed etiam in mari multum valebant.
Źródło: Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959
Tłumaczenie:Tłumaczenie:
Wskaż właściwe znaczenie łacińskich wyrażeń...
odbyć triumf, dowodzić flotą, odnieść zwycięstwo, wiele znaczyć, odnieść zwycięstwo, stoczyć bitwę
| proelium committere | |
| victoriam parare | |
| classi praeesse | |
| triumphum agere | |
| victoriam reportare | |
| multum valere |
Zaznacz właściwy łaciński opis ilustracji.
- Romanorum navis magna et gravis
- columna navium hostilium reliquiis ornata
- mobilis pons ferreis manibus armatus
Wskaż rok, w którym rozegrała się bitwa pod Myle.
- 264 r. p.n.e.
- 260 r. p.n.e.
- 256 r. p.n.e.
- 241 r. p.n.e.
- 240 r. p.n.e.
Wielcy wodzowie pierwszej wojny punickiej: Duiliusz, Regulus i Katulus
1. Dzieje wojen prowadzonych przez Rzym pełne są przykładów wielkiego męstwa jego obywateli. Chętnie ich nagradzano, np. przyznając im prawo do odbycia triumfu lub inne nagrody.
2. Zwycięzca bitwy pod Myle Gajusz Duiliusz odbył pierwszy triumf morski, został uhonorowany specjalną kolumną, a ilekroć wracał z uczty, niesiono przed nim przy dźwiękach muzyki woskową pochodnię. Lalupa (fot.), Rekonstrukcja kolumny rostraty Gajusza Diuliusza, Muzeum Cywilizacji Rzymskiej, Rzym, wikimedia.org, CC BY 3.0
3. Inny bohater tej wojny, Marek Atyliusz Regulus, nie dożył jej końca: wpadł w ręce wrogów. Niedługo później przybył do Rzymu. Miał przekonać senat – za cenę odzyskania wolności – do wymiany jeńców. Andries Cornelis Lens, detal obrazu „Regulus powraca z Kartaginy”, 1791, Ermitraż, Petersburg, wikimedia.org, domena publiczna
4. Przekonywał, by tego nie robić, a sam wrócił do Afryki, choć żona i dzieci błagały go, by złamał dane Kartagińczykom słowo i pozostał w Rzymie. Jego postępowanie stawiano za przykład rzymskiej virtus – cnoty obywatelskiej. Andries Cornelis Lens,„Regulus powraca z Kartaginy”, 1791, Ermitraż, Petersburg, wikimedia.org, domena publiczna
5. W Kartaginie czekała go śmierć – podobno Regulus zginął w klatce dla zwierząt, po długich torturach. Jego postępowanie stawiano za przykład rzymskiej virtus – cnoty obywatelskiej. Salvator Rosa, „Kartagińscy żołnierze przygotowują klatkę dla Regulusa”, XVII w., Kolekcja Wellcome, Londyn, wikimedia.org, CC BY 4.0
6. Pamiątką czynów innego wielkiego rzymskiego wodza czasów 1. wojny punickiej, Gajusza Lutacjusza Katulusa, była świątynia Juturny, bogini źródeł i wszystkich wód w Lacjum, wzniesiona na Polu Marsowym. Katulus zbudował ją, by uczcić swoje morskie zwycięstwo. Adam Carr (fot.), Ruiny świątyni Juturyny, Rzym, ok. 240 r. p.n.e., wikimedia.org, domena publiczna
7. To także z nim Hamilkar Barkas negocjował warunki pokoju z Rzymem. Druga wojna z Kartaginą będzie wymagała od Rzymian aktów jeszcze większego męstwa obywatelskiego i wojennego niż pierwsza. José Luiz Bernardes Ribeiro (fot.), „Zawarcie pokoju między Hamilkarem i Rzymem”, 1505–1506, Pałac Konserwatorów, Rzym, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
Narzucił Kartagińczykom warunki pokoju po 1. wojnie punickiej. – 1. Ksantippos, 2. Gajusz Duiliusz, 3. Hamilkar Barkas, 4. Atyliusz Regulus, 5. Lutacjusz Katulus
Miał nakłonić senat rzymski do wymiany jeńców z Kartaginą. – 1. Ksantippos, 2. Gajusz Duiliusz, 3. Hamilkar Barkas, 4. Atyliusz Regulus, 5. Lutacjusz Katulus
Negocjował w imieniu Kartaginy warunki pokoju z Rzymem. – 1. Ksantippos, 2. Gajusz Duiliusz, 3. Hamilkar Barkas, 4. Atyliusz Regulus, 5. Lutacjusz Katulus
Walczył z Regulusem w Afryce. – 1. Ksantippos, 2. Gajusz Duiliusz, 3. Hamilkar Barkas, 4. Atyliusz Regulus, 5. Lutacjusz Katulus
Połącz w pary.
Ksantippos, Atyliusz Regulus, Hamilkar Barkas, Lutacjusz Katulus, Gajusz Duiliusz
Zwyciężył Kartagińczyków pod Myle. – ..................................
Narzucił Kartagińczykom warunki pokoju po 1. wojnie punickiej. – ..................................
Miał nakłonić senat rzymski do wymiany jeńców z Kartaginą. – ..................................
Negocjował w imieniu Kartaginy warunki pokoju z Rzymem. – ..................................
Walczył z Regulusem w Afryce. – ..................................
Słowniki
Słownik pojęć
kolumna ozdobiona dziobami statków wrogów
typ statku używanego w starożytności przez Greków, Fenicjan i Rzymian
najwyższe wyróżnienie wodza rzymskiego; rytuał pochodu organizowanego, by złożyć ofiarę Jowiszowi na Kapitolu
cnota męstwa wojennego, obywatelskiego; a także szeroko pojęta cnota
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Adam Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009.
Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, Warszawa 2000.
Janusz A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.
Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1965.
Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
Michael Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.