Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Może się wydawać, że na lodowej pustyni nie ma życia. Tymczasem pod lodem, w oceanie, mimo chłodu kwitnie bujne życie. Również na lodzie nie jest całkiem pusto…

RQGUidMSmM3Cu
Krajobraz Antarktydy
Źródło: jcrane, Pixabay, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jakie warunki panują w poszczególnych strefach klimatycznych;

  • jaki klimat panuje w Arktyce i na Antarktydzie;

  • czy w strefie polarnej prowadzone są badania naukowe.

Twoje cele
  • Odróżnisz przyrodę strefy polarnej Arktyki i Antarktydy.

  • Rozpoznasz zwierzęta lądowe i morskie charakterystyczne dla obszarów polarnych.

iRHgtGQUxT_d5e200

1. Życie na lądzie w strefach okołobiegunowych

W strefach okołobiegunowych żyją zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Surowy klimat powoduje, że najwięcej ich przedstawicieli spotkamy na obrzeżach tych stref. Roślin lądowych jest bardzo mało. Reprezentują je głównie porosty i glony, nieliczne gatunki mchów i pojedyncze gatunki nasiennych. Przykładem takiej rośliny jest śmiałek antarktyczny.

R7i2hNGKyUM7U
Śmiałek antarktyczny to trawa wyrastająca na kamienistych obrzeżach Antarktydy i otaczających ją wysp
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Lomvi2, Sharon Chester, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Jednokomórkowe organizmy samożywne żyjące w wodach Arktyki i AntarktykiAntarktykaAntarktyki wytwarzają więcej tlenu niż lasy tropikalne.

Z powodu niedostatku roślinności na lądzie nie ma tu roślinożernych zwierząt lądowych. Na pustyni lodowej nie mogą żyć zmiennocieplnezmiennocieplnośćzmiennocieplne płazy i gady. Zwierzęta żyjące w strefach okołobiegunowych zdobywają pokarm głównie w wodzie. Przystosowały się do silnych mrozów, gwałtownych wiatrów i burz poprzez gromadzenie warstwy tłuszczu pod skórą. Mimo podobieństw faunafaunafauna obu obszarów podbiegunowych jest odmienna.

Strefa polarna półkuli północnej to zamarzający zimą i odmarzający latem ocean otoczony archipelagami wysp i lądami trzech kontynentów. Podczas lata za koło polarne mogą wędrować zwierzęta tundry, takie jak renifery, karibu, woły piżmowe czy niewielkie lemingi, zające bielaki i żywiące się nimi pieśce. W niezamarzniętych wodach pływają foki. Tylko na półkuli północnej żyją niedźwiedzie polarne, które spotyka się zarówno się w strefie tundry, jak i na pustyni lodowej. Niedźwiedzie są zwierzętami lądowymi, ale polują głównie na granicy lądu albo pływającego lodu i wody, gdzie zdobywają większość pokarmu. Latem spotkamy tu puchacza śnieżnego, mewy, nurzyki oraz rybitwy. Na wybrzeżach pojawiają się ptaki, np. petrele antarktyczne, maskonury, pingwiny.

RiE2FM3rhGqvT
Nurzyk polarny w Arktyce gniazduje na skalistych klifach, na przykład na Grenlandii i Spitsbergenie
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rj6zTWaRU0uMo
Niedźwiedzie polarne mają czarną skórę, która chroni przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym (ultrafioletem). Kolor skóry jest skutecznie maskowany przez gęste futro. Włosy niedźwiedzia polarnego są przezroczyste i działają jak szklarnia, zapobiegając utracie ciepła
Źródło: Chief Yeoman Alphonso Braggs, US-Navy, Wikimedia Commons, domena publiczna.
ROVqLt6hcMHqt
Zając bielak sezonowo zmienia ubarwienie. Jego futro latem jest brązowawe, zimą natomiast białe
Źródło: U.S. Fish & Wildlife Service, Wikimedia Commons, domena publiczna.
RPyLuohrHF8Uk
Puchacz śnieżny to duży ptak, obficie upierzony. Jest on niemal całkowicie biały
Źródło: Jongsun Lee, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Na półkuli południowej z powodu niezwykle silnych wiatrów niewiele jest ptaków latających. Spotyka się tu pingwiny – nielotne, ale dobrze pływające ptaki, żyjące na wyspach antarktycznych i u wybrzeży Antarktydy. Rozmnażają się na lądzie, ale żywią się skorupiakami i rybami. Poza nimi w Antarktyce nie występują duże zwierzęta lądowe.

R1QpFlhjf4jfD
Pingwiny cesarskie występują tylko na Antarktydzie. Są największe wśród pingwinów: mają do 130 cm wzrostu i 25 kg masy ciała
Źródło: Michael Van Woert, NOAA NESDIS, ORA, Wikimedia Commons, domena publiczna.
1
Ćwiczenie 1
RGMoPHA4Ho8pU
Koła podbiegunowe świata (zaznaczone kolorem czerwonym).
Niebieskie strzałki wskazują możliwe trasy przemieszczania się zwierząt.
Skala 1 : 50 000 000
Źródło: Thesevenseas, z modyfikacjami, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Sprawdź na mapie, w jakim kierunku ssaki lądowe mogą wędrować za północne koło podbiegunowe. Wskaż kierunki możliwych dla nich przejść trasy z Europy, Azji i Ameryki Północnej.

RQn0SFV9aO8h72
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1

Wymień zwierzęta tundry, które na półkuli północnej,  podczas lata wędrują za koło polarne.

RyiEQ0sePJKTb
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Pingwiny kojarzą się nam z klimatem polarnym, jednak niektóre gatunki tych ptaków występują w klimacie ciepłym, na przykład na południu Afryki lub wyspach Galapagos na Pacyfiku.

Ciekawostka

Światło słoneczne przechodzi przez lód, dlatego pod nim możliwy jest rozwój jednokomórkowych glonów. Rosną one na powierzchni i pomiędzy warstwami lodu, w kałużach lub pod lodem. Obecność dużej liczby tych organizmów może nadać śniegowi barwę czerwoną lub zieloną – zależnie od gatunku glonów.

iRHgtGQUxT_d5e279

2. Życie w zimnych wodach morskich

Woda o temperaturze około 4 °C gromadzi się przy dnie zbiornika. W morzach polarnych jest zimniejsza i często zbliża się do 0 °C. Jednak przy dnie i tak nie zamarza, gdyż słona woda zmienia stan skupienia na stały dopiero w temperaturze około −2 °C. Lód unosi się na powierzchni wody. W efekcie, wokół Antarktydy i w Oceanie Arktycznym, pod pływającą skorupą lodu, woda pozostaje płynna. Ponadto w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen. W takich wodach rozwija się plankton roślinny. Stanowi on pokarm dla planktonu zwierzęcego, drobnych skorupiaków i ryb. Wody mórz polarnych obu półkul są środowiskiem życia wielu wodnych bezkręgowców: krewetek, jamochłonów, jeżowców, kałamarnic oraz krabów. Dobrze znane są liczne niewielkie (1–2 cm) gatunki skorupiaków zwane krylem. Poławiane przez człowieka, służą jako pokarm i są wykorzystywane na paszę dla zwierząt hodowlanych. Kryl stanowi bazę pokarmową wielorybów, fok, pingwinówryb.

R1DcC4xhF9Nm4
Kryle to drobne morskie skorupiaki. Stanowią one główny pokarm największego zwierzęcia świata – płetwala błękitnego
Źródło: Biopics, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RgIZRDHfBkrzy
Wieloryb grenlandzki występuje w morzach arktycznych i subarktycznych. Potrafi on przebić głową lód o grubości nawet do 60 cm!
Źródło: Bering Land Bridge National Preserve, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.
RdxPW7g3yt0K4
Foka Weddelka cały rok spędza w strefie przybrzeżnej Antarktydy
Źródło: Andrew Shiva, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

W polarnych morzach żyje wiele gatunków ryb, którymi żywią się ptaki. W Arktyce są to gatunki gniazdujące w tundrze, ale przylatujące na połów: mewy, nurzyki, wydrzyki, rybitwy i wiele innych. W Antarktyce natomiast, oprócz pingwinów, w morskich wodach polują także albatrosy, rybitwywydrzyki.

Arktycznymi ssakami żyjącymi głównie albo wyłącznie w wodzie są foki, uchatki, morsywieloryby. Z kolei w antarktycznych wodach pływają delfiny, wieloryby, liczne fokisłonie morskie.

Ro6ajAQAHyzJB
Mors występuje tylko w Arktyce. Potężne kły służą do odrywania pożywienia od dna morza
Źródło: skeeze, Pixabay, domena publiczna.
R1EwC5nmyjgum
Nazwa słonia morskiego pochodzi od wydłużonej górnej części pyska samców, przypominającego trąbę. Masa samców to nawet 4 tony, ale na lądzie poruszają się szybciej niż człowiek! Masa samic to zaledwie 900 kg
Źródło: Frank Schulenburg, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Pingwiny cesarskie to jedyne zwierzęta Antarktydy rozmnażające się w głębi lądu, kilkadziesiąt kilometrów od brzegu. Po zniesieniu jaja samica zostawia je samcowi i wraca na dwa miesiące do oceanu, aby polować. Samiec wysiaduje jajo, a potem ochrania młode, trzymając je na stopach i przykrywając fałdem skórnym brzucha. Gdy powraca samica, przejmuje opiekę nad pisklęciem, aby samiec mógł powędrować na żer do oceanu.

Ważne!

Topniejący lądolód spowodował, że do Arktyki zaczęły przypływać nigdy wcześniej nie zapuszczające się tak daleko na północ orki. To najgroźniejszy podwodny zabójca fok, który nowe żerowiska traktuje jak wiecznie pełną lodówkę.

Uwaga!

W XIX w. i w pierwszej połowie XX w. prowadzono na wielką skalę polowania na foki i wieloryby. W rezultacie wiele gatunków tych zwierząt jest skrajnie zagrożonych całkowitym wyginięciem. Obecnie, na skutek międzynarodowych porozumień w sprawie ich ochrony, część z nich nie jest już zagrożona, jednak niektóre nadal znajdują się na krawędzi zagłady.

iRHgtGQUxT_d5e339

Podsumowanie

  • Warunki klimatyczne Arktyki i Antarktyki powodują, że tylko na ich obrzeżach żyją niewielkie i nieliczne rośliny.

  • Brak roślin i roślinożerców lądowych sprawia, że zwierzęta lądowe Arktyki i Antarktyki żerują w morzu.

  • Wodny plankton roślinny zapewnia pokarm dla planktonu zwierzęcego i licznych większych zwierząt morskich.

  • Charakterystycznymi zwierzętami strefy polarnej na północy są niedźwiedzie polarne i morsy, a na południu – pingwiny.

bg‑azure

Praca domowa

1
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, dlaczego liczne zwierzęta szukają pożywienia w zimnych wodach Arktyki zamiast w wodach ciepłych.

R1XSIh0FkYOxa
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
iRHgtGQUxT_d5e411

Słownik

Antarktyka
Antarktyka

region wokół południowego bieguna geograficznego w strefie polarnej i subpolarnej obejmujący kontynent Antarktydy oraz otaczające ją części trzech oceanów: Atlantyckiego, Indyjskiego, Spokojnego

fauna
fauna

ogół gatunków zwierząt zamieszkujących określony obszar (np. góry, morze, kraj, kontynent) lub środowisko (np. las, łąka, rzeka, jezioro, gleba, jaskinia) w określonym czasie (np. fauna współczesna Afryki, Karpat, fauna jurajska)

zmiennocieplność
zmiennocieplność

niestałość temperatury wnętrza ciała; temperatura ciała jest zależna od temperatury otoczenia

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
RLCzK0MBS5Vkb1
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roślin w obszarach polarnych. W zimnych wodach polarnych nie mogą żyć organizmy roślinne. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W zimnych wodach polarnych rozwija się plankton roślinny. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Plankton roślinny jest podstawą polarnych łańcuchów pokarmowych. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Protisty roślinne (jednokomórkowe glony) mogą rozwijać się na lodzie i na śniegu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Rośliną antarktycznych wybrzeży jest trawa śmiałek. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RexXuX0f4rOBq1
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pokrywy lodowej w Arktyce i Antarktyce. Na półkuli północnej lód pokrywa wody Oceanu Arktycznego. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Lądolód Antarktydy znajduje się na wodach Oceanu Antarktycznego. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na lodzie nie występują żadne organizmy. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wiele zwierząt potrafi zdobywać pokarm pod lodem. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Dryfujące po morzu kry i góry lodowe mogą być siedliskiem zwierząt. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY-SA 3.0.
R19k8izcHG3Hd2
Ćwiczenie 3
Zaznacz zdjęcie zwierzęcia, które żyje tylko na półkuli północnej.
Źródło: 358661, David Mark, Etienne Calmelet, Pexels, TheOtherKev, schotti highland, Pixabay, domena publiczna.
RgLTFkBwKyJWg
Ćwiczenie 3
Zaznacz nazwę zwierzęcia, które żyje tylko na półkuli północnej. Możliwe odpowiedzi: 1. niedźwiedź polarny, 2. foka, 3. delfin, 4. wieloryb, 5. rybitwa, 6. mewa.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 4
RbJCp4R69Ec1z1
Zaznacz zdania, za pomocą których można opisać pingwiny cesarskie. Możliwe odpowiedzi: 1. Występują tylko na Antarktydzie., 2. Rozmnażają się na lądzie, ale polują w wodzie., 3. Są największymi z pingwinów., 4. Występują w Arktyce i Antarktyce., 5. Rozmnażają się i polują w wodzie., 6. Żywią się głównie ptakami morskimi., 7. Mogą zjadać wyłącznie kryla., 8. Nie mają dzioba jak inne ptaki., 9. Nie potrafią dobrze pływać, bo nie mają ogona., 10. Wędrują w głąb lądu w poszukiwaniu pokarmu.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
bg‑azure

Notatnik

R1aSsB7MTm0fq
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.