Przyroda wokół biegunów
Może się wydawać, że na lodowej pustyni nie ma życia. Tymczasem pod lodem, w oceanie, mimo chłodu kwitnie bujne życie. Również na lodzie nie jest całkiem pusto…
jakie warunki panują w poszczególnych strefach klimatycznych;
jaki klimat panuje w Arktyce i na Antarktydzie;
czy w strefie polarnej prowadzone są badania naukowe.
Odróżnisz przyrodę strefy polarnej Arktyki i Antarktydy.
Rozpoznasz zwierzęta lądowe i morskie charakterystyczne dla obszarów polarnych.
1. Życie na lądzie w strefach okołobiegunowych
W strefach okołobiegunowych żyją zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Surowy klimat powoduje, że najwięcej ich przedstawicieli spotkamy na obrzeżach tych stref. Roślin lądowych jest bardzo mało. Reprezentują je głównie porosty i glony, nieliczne gatunki mchów i pojedyncze gatunki nasiennych. Przykładem takiej rośliny jest śmiałek antarktyczny.
Jednokomórkowe organizmy samożywne żyjące w wodach Arktyki i AntarktykiAntarktyki wytwarzają więcej tlenu niż lasy tropikalne.
Z powodu niedostatku roślinności na lądzie nie ma tu roślinożernych zwierząt lądowych. Na pustyni lodowej nie mogą żyć zmiennocieplnezmiennocieplne płazy i gady. Zwierzęta żyjące w strefach okołobiegunowych zdobywają pokarm głównie w wodzie. Przystosowały się do silnych mrozów, gwałtownych wiatrów i burz poprzez gromadzenie warstwy tłuszczu pod skórą. Mimo podobieństw faunafauna obu obszarów podbiegunowych jest odmienna.
Strefa polarna półkuli północnej to zamarzający zimą i odmarzający latem ocean otoczony archipelagami wysp i lądami trzech kontynentów. Podczas lata za koło polarne mogą wędrować zwierzęta tundry, takie jak renifery, karibu, woły piżmowe czy niewielkie lemingi, zające bielaki i żywiące się nimi pieśce. W niezamarzniętych wodach pływają foki. Tylko na półkuli północnej żyją niedźwiedzie polarne, które spotyka się zarówno się w strefie tundry, jak i na pustyni lodowej. Niedźwiedzie są zwierzętami lądowymi, ale polują głównie na granicy lądu albo pływającego lodu i wody, gdzie zdobywają większość pokarmu. Latem spotkamy tu puchacza śnieżnego, mewy, nurzyki oraz rybitwy. Na wybrzeżach pojawiają się ptaki, np. petrele antarktyczne, maskonury, pingwiny.
Na półkuli południowej z powodu niezwykle silnych wiatrów niewiele jest ptaków latających. Spotyka się tu pingwiny – nielotne, ale dobrze pływające ptaki, żyjące na wyspach antarktycznych i u wybrzeży Antarktydy. Rozmnażają się na lądzie, ale żywią się skorupiakami i rybami. Poza nimi w Antarktyce nie występują duże zwierzęta lądowe.
Sprawdź na mapie, w jakim kierunku ssaki lądowe mogą wędrować za północne koło podbiegunowe. Wskaż kierunki możliwych dla nich przejść trasy z Europy, Azji i Ameryki Północnej.
Wymień zwierzęta tundry, które na półkuli północnej, podczas lata wędrują za koło polarne.
Pingwiny kojarzą się nam z klimatem polarnym, jednak niektóre gatunki tych ptaków występują w klimacie ciepłym, na przykład na południu Afryki lub wyspach Galapagos na Pacyfiku.
Światło słoneczne przechodzi przez lód, dlatego pod nim możliwy jest rozwój jednokomórkowych glonów. Rosną one na powierzchni i pomiędzy warstwami lodu, w kałużach lub pod lodem. Obecność dużej liczby tych organizmów może nadać śniegowi barwę czerwoną lub zieloną – zależnie od gatunku glonów.
2. Życie w zimnych wodach morskich
Woda o temperaturze około 4 °C gromadzi się przy dnie zbiornika. W morzach polarnych jest zimniejsza i często zbliża się do 0 °C. Jednak przy dnie i tak nie zamarza, gdyż słona woda zmienia stan skupienia na stały dopiero w temperaturze około −2 °C. Lód unosi się na powierzchni wody. W efekcie, wokół Antarktydy i w Oceanie Arktycznym, pod pływającą skorupą lodu, woda pozostaje płynna. Ponadto w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen. W takich wodach rozwija się plankton roślinny. Stanowi on pokarm dla planktonu zwierzęcego, drobnych skorupiaków i ryb. Wody mórz polarnych obu półkul są środowiskiem życia wielu wodnych bezkręgowców: krewetek, jamochłonów, jeżowców, kałamarnic oraz krabów. Dobrze znane są liczne niewielkie (1–2 cm) gatunki skorupiaków zwane krylem. Poławiane przez człowieka, służą jako pokarm i są wykorzystywane na paszę dla zwierząt hodowlanych. Kryl stanowi bazę pokarmową wielorybów, fok, pingwinów i ryb.
W polarnych morzach żyje wiele gatunków ryb, którymi żywią się ptaki. W Arktyce są to gatunki gniazdujące w tundrze, ale przylatujące na połów: mewy, nurzyki, wydrzyki, rybitwy i wiele innych. W Antarktyce natomiast, oprócz pingwinów, w morskich wodach polują także albatrosy, rybitwy i wydrzyki.
Arktycznymi ssakami żyjącymi głównie albo wyłącznie w wodzie są foki, uchatki, morsy i wieloryby. Z kolei w antarktycznych wodach pływają delfiny, wieloryby, liczne foki i słonie morskie.
Pingwiny cesarskie to jedyne zwierzęta Antarktydy rozmnażające się w głębi lądu, kilkadziesiąt kilometrów od brzegu. Po zniesieniu jaja samica zostawia je samcowi i wraca na dwa miesiące do oceanu, aby polować. Samiec wysiaduje jajo, a potem ochrania młode, trzymając je na stopach i przykrywając fałdem skórnym brzucha. Gdy powraca samica, przejmuje opiekę nad pisklęciem, aby samiec mógł powędrować na żer do oceanu.
Topniejący lądolód spowodował, że do Arktyki zaczęły przypływać nigdy wcześniej nie zapuszczające się tak daleko na północ orki. To najgroźniejszy podwodny zabójca fok, który nowe żerowiska traktuje jak wiecznie pełną lodówkę.
W XIX w. i w pierwszej połowie XX w. prowadzono na wielką skalę polowania na foki i wieloryby. W rezultacie wiele gatunków tych zwierząt jest skrajnie zagrożonych całkowitym wyginięciem. Obecnie, na skutek międzynarodowych porozumień w sprawie ich ochrony, część z nich nie jest już zagrożona, jednak niektóre nadal znajdują się na krawędzi zagłady.
Podsumowanie
Warunki klimatyczne Arktyki i Antarktyki powodują, że tylko na ich obrzeżach żyją niewielkie i nieliczne rośliny.
Brak roślin i roślinożerców lądowych sprawia, że zwierzęta lądowe Arktyki i Antarktyki żerują w morzu.
Wodny plankton roślinny zapewnia pokarm dla planktonu zwierzęcego i licznych większych zwierząt morskich.
Charakterystycznymi zwierzętami strefy polarnej na północy są niedźwiedzie polarne i morsy, a na południu – pingwiny.
Praca domowa
Wyjaśnij, dlaczego liczne zwierzęta szukają pożywienia w zimnych wodach Arktyki zamiast w wodach ciepłych.
Słownik
region wokół południowego bieguna geograficznego w strefie polarnej i subpolarnej obejmujący kontynent Antarktydy oraz otaczające ją części trzech oceanów: Atlantyckiego, Indyjskiego, Spokojnego
ogół gatunków zwierząt zamieszkujących określony obszar (np. góry, morze, kraj, kontynent) lub środowisko (np. las, łąka, rzeka, jezioro, gleba, jaskinia) w określonym czasie (np. fauna współczesna Afryki, Karpat, fauna jurajska)
niestałość temperatury wnętrza ciała; temperatura ciała jest zależna od temperatury otoczenia
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roślin w obszarach polarnych.
Prawda | Fałsz | |
W zimnych wodach polarnych nie mogą żyć organizmy roślinne. | □ | □ |
W zimnych wodach polarnych rozwija się plankton roślinny. | □ | □ |
Plankton roślinny jest podstawą polarnych łańcuchów pokarmowych. | □ | □ |
Protisty roślinne (jednokomórkowe glony) mogą rozwijać się na lodzie i na śniegu. | □ | □ |
Rośliną antarktycznych wybrzeży jest trawa śmiałek. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pokrywy lodowej w Arktyce i Antarktyce.
Prawda | Fałsz | |
Na półkuli północnej lód pokrywa wody Oceanu Arktycznego. | □ | □ |
Lądolód Antarktydy znajduje się na wodach Oceanu Antarktycznego. | □ | □ |
Na lodzie nie występują żadne organizmy. | □ | □ |
Wiele zwierząt potrafi zdobywać pokarm pod lodem. | □ | □ |
Dryfujące po morzu kry i góry lodowe mogą być siedliskiem zwierząt. | □ | □ |