Ważne daty

Adverbia (przysłówki)

Należy posłużyć się genetiwem formy męskiej przymiotnika w następujący sposób:

W przypadku przymiotników deklinacji 1 i 2:

1. altus, alta, altum → gen. sg: alt-i → alt‑e – wysoko

2. pulcher, pulchra, pulchrum → gen. sg: pulchr-i → pulchr‑e – pięknie

W przypadku przymiotników deklinacji 3:

1. gravis, gravis, grave → gen. sg: grav-is → grav‑ĭter – ciężko

2. felix, felix, felix → gen. sg: felic-is → felic‑ĭter – szczęśliwie

Uwaga! Przymiotniki deklinacji 3 zakończone na -ns tworzą przysłówki z końcówką -nt‑er, np.:

1. prudens, prudens, prudens  → gen. sg: prudent-is → prude‑nt‑er – mądrze

2. sapiens, sapiens, sapiens  → gen. sg: sapient-is → sapie‑nt‑er – roztropnie

W II w. p.n.e. Rzym stał się nie tylko potęgą polityczną, ale i jednym z ośrodków życia kulturalnego, które stworzyli uczeni i filozofowie greccy. Wprawdzie nieprzyjaźnie ustosunkowani do całej greckiej kultury Rzymianie starej daty, jak np. Katon Starszy, przyczynili się do powstania uchwał senatu, na mocy których filozofowie i retorzy greccy zostali wydaleni z Rzymu (173, 161, 155 p.n.e.), stan ten jednak uległ zmianie w 2. połowie II w. p.n.e., gdyż młodzi Rzymianie zaczęli wyjeżdżać do ośrodków nauki greckiej, aby uzupełnić swe wykształcenie. Wtedy obudziło się zainteresowanie także dla filozofii. Weszło więc w modę, że niemal każdy wykształcony Rzymianin należał do jakiejś szkoły filozoficznej, przynależność ta jednak miała przeważnie charakter określonej praktycznej postawy życiowej.

R7xDUku0snmGa

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Tak zwany Patrycjusz Torlonia” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w podeszłym wieku, prawdopodobnie Katona Starszego, ma on uwydatniony nos, widoczne zmarszczki. Mężczyzna spogląda przed siebie.

Rzymianie, wychowywani w kulcie życia czynnego i przygotowywani od najmłodszych lat do działalności publicznej, nie byli najlepszym materiałem na filozofów‑teoretyków i nie mieli zrozumienia dla oderwanych spekulacji greckiej myśli filozoficznej. Oczekiwali natomiast od filozofii odpowiedzi na takie konkretne pytania, jak: na czym polega szczęście w życiu i jak je osiągnąć, w jaki sposób uniezależnić się od zmiennych kolei i przeciwności losu, jaki jest najlepszy ustrój państwa, czy istnieją bogowie i życie pośmiertne itp. Oczekiwali przy tym potwierdzenia wartości życia czynnego i jego wyższości nad życiem oddanym wyłącznie sprawom osobistym i rozmyślaniu. Ta praktyczna i trzeźwa umysłowość rzymska nie pozostała bez wpływu na niektóre kierunki greckiej myśli filozoficznej. Przykładem tego jest stoicyzmStoicyzmstoicyzmw wydaniu Panajtiosa (ok. 180–ok. 100 p.n.e.), wybitnego przedstawiciela tzw. Średniej Stoi i jej kierownika w latach ok. 129–ok. 109 p.n.e., który należał do kręgu bliskich przyjaciół Scypiona Młodszego i wiele lat spędził u boku tego wybitnego i wykształconego wodza i męża stanu.

R1Rb565L8JokR

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Posejdonios z Apamei” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w podeszłym wieku. Mężczyzna ma lokowane włosy oraz zarost. Wzrok mężczyzny skierowany jest przed siebie.

W ujęciu Panajtiosa dumny mędrzec stoicki, pozostający na uboczu ludzkiej gromady i wyznający całkowitą niewrażliwość na wszystko, co w człowieku nie jest chłodnym rozumem, stał się człowiekiem czynu, który swoje siły i zdolności poświęca dla dobra ogółu, i w służbie tej urzeczywistnia najwyższy ideał moralnego piękna. W tym nowym ideale mędrca został uwzględniony społeczny charakter jednostki ludzkiej i zostało powiedziane, że pełnym człowiekiem stać się można dopiero w społeczeństwie. Rzymski ideał prawego człowieka (vir bonus) znajduje odniesienie w jednej z najbardziej wziętej i rozpowszechnionej w epoce hellenistycznej teorii bytu i koncepcji człowieka, zyskującego równocześnie miano mędrca (vir sapiens). Nowa koncepcja ujmowała człowieka jako istotę złożoną  nie tylko z rozumu, ale także z innych popędów i sił (uczucia), którym przyznawała należne im miejsce, nie każąc ich tłumić ani tępić, lecz poddać porządkującej sile rozumu i utworzyć piękną harmonijną całość. Wynikiem tej harmonii miała być pogoda ducha (euthymia), a drogą – cnota umiarkowania (gr. sofrozyne, łac. temperantia). To połączenie rzymskiej cnoty (virtus) z grecką mądrością (sapientia) w wydaniu stoickim okazało się bardzo szczęśliwe i doprowadziło do wykształcenia się rzymskiego pojęcia humanitas (szlachetność), której najwybitniejszym przedstawicielem był Cyceron. Stoicyzm ten, już zromanizowany (w wydaniu Panajtiosa, potem Posejdoniosa, jego ucznia), zyskał sobie wśród Rzymian największą liczbę zwolenników, stał się  jednym z ważnych elementów tego, co można by nazwać ogólnie pojęciem „rzymskości”. […]

Cyceron posługiwał się formą dialogu, która pozwala przedstawić czytelnikowi poglądy różnych szkół na dane zagadnienie. Sam Cyceron nie był myślicielem oryginalnym: w teorii poznania i rzeczywistości przychylał się do poglądów Nowej Akademii Platońskiej, która – stojąc na stanowisku umiarkowanego sceptycyzmuSceptycyzmsceptycyzmu– zalecała wybieranie z różnych systemów poglądów najbardziej prawdopodobnych (eklektyzm), potępiając trzymanie się jednego systemu (dogmatyzm) jako wyraz lenistwa i ograniczenia umysłowego. W dziedzinie zagadnień etycznych, religijnych oraz teorii państwa Cyceron zbliżał się do nauki stoickiej w wydaniu Panajtiosa i Posejdoniosa. Pisma filozoficzne Cycerona (wobec zaginięcia wielu dzieł autentycznych) są bardzo cennym źródłem poznania greckiej filozofii.

Źródło: (M. Grzesiowski, Kierunki filozoficzne [w:] Słownik kultury antycznej, red. nauk. R. Kulesza, Warszawa 2012, s. 587–588).

Apud Ciceronem leguntur, quae sunt: Meum semper iudicium fuit omnia nostros aut invenisse, aut accepta ab eis fecisse meliora. Nam mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares  nos et melius curamus et rectius, rem vero publicam nostri maiores certe melioribus temperaverunt et institutis et legibus. In re militari cum virtute nostri multum valuerunt, tum plus etiam disciplina. Iam ea, quae natura, non litteris impetraverunt, neque cum Graecia, neque ulla cum gente comparare possumus. In qua enim tanta gravitas, in qua tanta constantia, magnitudo animi, probitas, fides, in qua tam excellens in omni genere virtus fuit? Nulla cum maioribus nostris comparari potest. Doctrina Graecia nos et omni litterarum genere superabat; in quo erat facile vincere non repugnantes.

Źródło: [w:] Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959.

Tłumaczenie:Rzymianie i Grecy porównują się ze sobąTłumaczenie:

R7h9v391rzV4x

lustracja przedstawia rzeźbę „Cyceron” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma lokowane włosy i patrzy na wprost siebie. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Rok 45 przed naszą erą, w którym zmarła Tullia, ukochana córka Cycerona z pierwszego, dopiero co zakończonego małżeństwa z Terencją, był jednym z najtrudniejszych w jego życiu. Sytuacja polityczna w Rzymie zmierzała ku wojnie domowej. Był to czas dominacji Cezara, potem nastąpił zamach na jego życie, a Cyceron po raz ostatni angażował się w życie polityczne republiki. popiersie cycerona, „Popiersie Cycerona” - widok na całość, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0, 2. Najpierw jednak po śmierci córki Arpinata usunął się z Rzymu i udał do posiadłości w Tuskulum. W ciągu kilkunastu miesięcy w latach 46–44 przed naszą erą napisał większość swoich dzieł z zakresu filozofii. mapa Starożytnego Rzymu, Mapa obrazująca odległość pomiędzy Rzymem a Tusculum, wikimedia.org, CC BY 3.0, 3. Willa, w której powstały: „Paradoksy stoików”, „Rozprawy akademickie”, „Rozważania o granicach dobra i zła”, „Rozmowy tuskulańskie”, traktaty „O starości” i „O przyjaźni”, „O naturze bogów” i „O powinnościach”, właściwie już nie istnieje. ruiny budowli Ruiny rzymskiej willi w Tuskulum. Uważane za pozostałości odbudowanego przez cesarza Trajana domu Cycerona, 1981, wikimedia.org, domena publiczna, 4. Jedną z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych prac filozoficznych Cycerona jest dialog „Rozmowy tuskulańskie”. Na przestrzeni wielu wieków czytali go filozofowie, uczeni, poeci, politycy i władcy, najchętniej sięgając po ostatnią księgę „Tuskulanek”, czyli rozważania o cnocie. karta z księgi Przekład prac Cycerona spisany w księdze, około 1450-1460, Neapol, wikimedia.org, domena publiczna, 5. Pięć ksiąg dialogu, który stanowi fikcję literacką, obejmuje pięć dni rozmów, które miały się toczyć w willi Cycerona w Tuskulum, między osobami oznaczonymi przez niego literami A i M. Tematem księgi I jest pogarda śmierci, II – znoszenie cierpienia, III – łagodzenie zmartwień, IV – afekty i V – cnota i życie szczęśliwe. krajobraz z rozmowami Joseph Mallord William Turner, „Cyceron w swojej Willi w Tusculum”, XIX wiek, wikimedia.org, domena publiczna, 6. W ostatniej księdze Cyceron stworzył ideał mędrca, któremu „sama cnota (virtus) wystarcza do szczęścia”, i doszedł do wniosku, że w życiu najważniejsze są: mądrość, męstwo i uczciwość. Cnota to zaś „summum bonum” – najwyższe dobro – dostępne mędrcowi: kto może osiągnąć najwyższe dobro, ten może żyć szczęśliwie.

lustracja przedstawia rzeźbę „Cyceron” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma lokowane włosy i patrzy na wprost siebie. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Rok 45 przed naszą erą, w którym zmarła Tullia, ukochana córka Cycerona z pierwszego, dopiero co zakończonego małżeństwa z Terencją, był jednym z najtrudniejszych w jego życiu. Sytuacja polityczna w Rzymie zmierzała ku wojnie domowej. Był to czas dominacji Cezara, potem nastąpił zamach na jego życie, a Cyceron po raz ostatni angażował się w życie polityczne republiki. popiersie cycerona, „Popiersie Cycerona” - widok na całość, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0, 2. Najpierw jednak po śmierci córki Arpinata usunął się z Rzymu i udał do posiadłości w Tuskulum. W ciągu kilkunastu miesięcy w latach 46–44 przed naszą erą napisał większość swoich dzieł z zakresu filozofii. mapa Starożytnego Rzymu, Mapa obrazująca odległość pomiędzy Rzymem a Tusculum, wikimedia.org, CC BY 3.0, 3. Willa, w której powstały: „Paradoksy stoików”, „Rozprawy akademickie”, „Rozważania o granicach dobra i zła”, „Rozmowy tuskulańskie”, traktaty „O starości” i „O przyjaźni”, „O naturze bogów” i „O powinnościach”, właściwie już nie istnieje. ruiny budowli Ruiny rzymskiej willi w Tuskulum. Uważane za pozostałości odbudowanego przez cesarza Trajana domu Cycerona, 1981, wikimedia.org, domena publiczna, 4. Jedną z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych prac filozoficznych Cycerona jest dialog „Rozmowy tuskulańskie”. Na przestrzeni wielu wieków czytali go filozofowie, uczeni, poeci, politycy i władcy, najchętniej sięgając po ostatnią księgę „Tuskulanek”, czyli rozważania o cnocie. karta z księgi Przekład prac Cycerona spisany w księdze, około 1450-1460, Neapol, wikimedia.org, domena publiczna, 5. Pięć ksiąg dialogu, który stanowi fikcję literacką, obejmuje pięć dni rozmów, które miały się toczyć w willi Cycerona w Tuskulum, między osobami oznaczonymi przez niego literami A i M. Tematem księgi I jest pogarda śmierci, II – znoszenie cierpienia, III – łagodzenie zmartwień, IV – afekty i V – cnota i życie szczęśliwe. krajobraz z rozmowami Joseph Mallord William Turner, „Cyceron w swojej Willi w Tusculum”, XIX wiek, wikimedia.org, domena publiczna, 6. W ostatniej księdze Cyceron stworzył ideał mędrca, któremu „sama cnota (virtus) wystarcza do szczęścia”, i doszedł do wniosku, że w życiu najważniejsze są: mądrość, męstwo i uczciwość. Cnota to zaś „summum bonum” – najwyższe dobro – dostępne mędrcowi: kto może osiągnąć najwyższe dobro, ten może żyć szczęśliwie.

1

2

3

4

5

6

1. Rok 45 p.n.e., w którym zmarła Tullia, ukochana córka Cycerona z pierwszego, dopiero co zakończonego małżeństwa z Terencją, był jednym z najtrudniejszych w jego życiu. Sytuacja polityczna w Rzymie zmierzała ku wojnie domowej. Był to czas dominacji Cezara, potem nastąpił zamach na jego życie, a Cyceron po raz ostatni angażował się w życie polityczne republiki. Glauco92(fot.), „Popiersie Cycerona” - widok na całość, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

2. Najpierw jednak po śmierci córki Arpinata usunął się z Rzymu i udał do posiadłości w Tuskulum. W ciągu kilkunastu miesięcy w latach 46–44 p.n.e. napisał większość swoich dzieł z zakresu filozofii.

3. Willa, w której powstały: „Paradoksy stoików”, „Rozprawy akademickie”, „Rozważania o granicach dobra i zła”, „Rozmowy tuskulańskie”, traktaty „O starości” i „O przyjaźni”, „O naturze bogów” i „O powinnościach”, właściwie już nie istnieje. Ruiny rzymskiej willi w Tuskulum. Uważane za pozostałości odbudowanego przez cesarza Trajana domu Cycerona, 1981, wikimedia.org, domena publiczna

4. Jedną z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych prac filozoficznych Cycerona jest dialog „Rozmowy tuskulańskie”. Na przestrzeni wielu wieków czytali go filozofowie, uczeni, poeci, politycy i władcy, najchętniej sięgając po ostatnią księgę „Tuskulanek”, czyli rozważania o cnocie. Strona z manuskryptu „Rozmów Tuskulańskich” ok. 1450-1460, Neapol, wikimedia.org, domena publiczna

5. Pięć ksiąg dialogu, który stanowi fikcję literacką, obejmuje pięć dni rozmów, które miały się toczyć w willi Cycerona w Tuskulum, między osobami oznaczonymi przez niego literami A i M. Tematem ks. I jest pogarda śmierci, II – znoszenie cierpienia, III – łagodzenie zmartwień, IV – afekty i V – cnota i życie szczęśliwe. Joseph Mallord William Turner, „Cyceron w swojej Willi w Tusculum”, XIX w., Muzeum Ascott, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna

6. W ostatniej księdze Cyceron stworzył ideał mędrca, któremu „sama cnota (virtus) wystarcza do szczęścia”, i doszedł do wniosku, że w życiu najważniejsze są: mądrość, męstwo i uczciwość. Cnota to zaś „summum bonum” – najwyższe dobro – dostępne mędrcowi: kto może osiągnąć najwyższe dobro, ten może żyć szczęśliwie.

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

R7xDUku0snmGa

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Tak zwany Patrycjusz Torlonia” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w podeszłym wieku, prawdopodobnie Katona Starszego, ma on uwydatniony nos, widoczne zmarszczki. Mężczyzna spogląda przed siebie.

R1Rb565L8JokR

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Posejdonios z Apamei” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w podeszłym wieku. Mężczyzna ma lokowane włosy oraz zarost. Wzrok mężczyzny skierowany jest przed siebie.

Re70JdwUq8XhY

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Cyceron” autorstwa Bertela Thorvaldsena. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma lokowane włosy. Jego wzrok skierowany jest przed siebie.

Bibliografia

Jerzy Legowicz, Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1986.

Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1965.

Ludwika Rychlewska, Dzieje literatury rzymskiej, Wrocław 2005.

Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.

Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.

Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.

Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 2001.