ok. 180–ok. 100 p.n.e. – Panajtios, przedstawiciel Średniej Stoi
173 p.n.e. – Senat usuwa filozofów i retorów greckich z Rzymu
161 p.n.e. – Senat usuwa filozofów i retorów greckich z Rzymu
155 p.n.e. – Senat usuwa filozofów i retorów greckich z Rzymu
ok. 135–ok. 50 p.n.e. – Posejdonios, uczeń Panajtiosa, stoik
106–43 p.n.e. – Cyceron , polityk, mówca i filozof rzymski
45 p.n.e. – Śmierć Tulii, córki Cycerona
45 p.n.e. – Cyceron pisze: Paradoksy stoików, Rozprawy akademickie, Rozważania o granicach dobra i zła, Rozmowy tuskulańskie, traktaty O starości i O naturze bogów
44 p.n.e. – Cyceron pisze traktaty O przyjaźni i O powinnościach
9–79 – Tytus Flawiusz Wespazjan, cesarz rzymski w latach 69–79, założyciel dynastii Flawiuszy
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Rkdow0AUzXIaQ
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
g) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I – III,
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
g) tworzy i stopniuje przysłówki pochodzące od przymiotników deklinacji I–III.
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
4. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach i dziełach z obszaru filozofii starożytnej:
6) wybrane pisma filozoficzne Cycerona: O przyjaźni, O starości;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej.
Nauczysz się
tworzyć przysłówek oraz go stopniować;
charakteryzować rozwój filozofii w Rzymie;
określać rolę Cycerona w rozwoju filozofii.
Adverbia (przysłówki)
Jak utworzyć przysłówek?
Należy posłużyć się genetiwem formy męskiej przymiotnika w następujący sposób:
Jak utworzyć przysłówek w stopniu wyższym i najwyższym?
Ro8bW0BNNNWIp
Stopniowanie nieregularne
RFutTC255Mize1
R6rdt3WMKnRBw1
Ćwiczenie 1
Utwórz formy przysłówka z podanego gradus positivus na gradus comparativus: facile, multum, bene, parum, male, magnopěre, fortis.
Utwórz formy przysłówka z podanego gradus positivus na gradus comparativus: facile, multum, bene, parum, male, magnopěre, fortis.
Uzupełnij tabelę odpowiednią formą przysłówka.
maxĭme – parum – melius – magis – facilius – multum – peius – minĭme – fortius
gradus positivus
gradus comparativus
gradus superlatives
facile
facillĭme
plus
plurimum
bene
optĭme
minus
male
pessĭme
magnopěre
fortis
fortissĭme
RfsDQv1o2YfqT
Ćwiczenie 2
R1P5lJzUSTV8g
Ćwiczenie 3
Filozofia w Rzymie
W II w. p.n.e. Rzym stał się nie tylko potęgą polityczną, ale i jednym z ośrodków życia kulturalnego, które stworzyli uczeni i filozofowie greccy. Wprawdzie nieprzyjaźnie ustosunkowani do całej greckiej kultury Rzymianie starej daty, jak np. Katon Starszy, przyczynili się do powstania uchwał senatu, na mocy których filozofowie i retorzy greccy zostali wydaleni z Rzymu (173, 161, 155 p.n.e.), stan ten jednak uległ zmianie w 2. połowie II w. p.n.e., gdyż młodzi Rzymianie zaczęli wyjeżdżać do ośrodków nauki greckiej, aby uzupełnić swe wykształcenie. Wtedy obudziło się zainteresowanie także dla filozofii. Weszło więc w modę, że niemal każdy wykształcony Rzymianin należał do jakiejś szkoły filozoficznej, przynależność ta jednak miała przeważnie charakter określonej praktycznej postawy życiowej.
R7xDUku0snmGa
Rzymianie, wychowywani w kulcie życia czynnego i przygotowywani od najmłodszych lat do działalności publicznej, nie byli najlepszym materiałem na filozofów‑teoretyków i nie mieli zrozumienia dla oderwanych spekulacji greckiej myśli filozoficznej. Oczekiwali natomiast od filozofii odpowiedzi na takie konkretne pytania, jak: na czym polega szczęście w życiu i jak je osiągnąć, w jaki sposób uniezależnić się od zmiennych kolei i przeciwności losu, jaki jest najlepszy ustrój państwa, czy istnieją bogowie i życie pośmiertne itp. Oczekiwali przy tym potwierdzenia wartości życia czynnego i jego wyższości nad życiem oddanym wyłącznie sprawom osobistym i rozmyślaniu. Ta praktyczna i trzeźwa umysłowość rzymska nie pozostała bez wpływu na niektóre kierunki greckiej myśli filozoficznej. Przykładem tego jest stoicyzmStoicyzmstoicyzmw wydaniu Panajtiosa (ok. 180–ok. 100 p.n.e.), wybitnego przedstawiciela tzw. Średniej Stoi i jej kierownika w latach ok. 129–ok. 109 p.n.e., który należał do kręgu bliskich przyjaciół Scypiona Młodszego i wiele lat spędził u boku tego wybitnego i wykształconego wodza i męża stanu.
R1Rb565L8JokR
W ujęciu Panajtiosa dumny mędrzec stoicki, pozostający na uboczu ludzkiej gromady i wyznający całkowitą niewrażliwość na wszystko, co w człowieku nie jest chłodnym rozumem, stał się człowiekiem czynu, który swoje siły i zdolności poświęca dla dobra ogółu, i w służbie tej urzeczywistnia najwyższy ideał moralnego piękna. W tym nowym ideale mędrca został uwzględniony społeczny charakter jednostki ludzkiej i zostało powiedziane, że pełnym człowiekiem stać się można dopiero w społeczeństwie. Rzymski ideał prawego człowieka (vir bonus) znajduje odniesienie w jednej z najbardziej wziętej i rozpowszechnionej w epoce hellenistycznej teorii bytu i koncepcji człowieka, zyskującego równocześnie miano mędrca (vir sapiens). Nowa koncepcja ujmowała człowieka jako istotę złożoną nie tylko z rozumu, ale także z innych popędów i sił (uczucia), którym przyznawała należne im miejsce, nie każąc ich tłumić ani tępić, lecz poddać porządkującej sile rozumu i utworzyć piękną harmonijną całość. Wynikiem tej harmonii miała być pogoda ducha (euthymia), a drogą – cnota umiarkowania (gr. sofrozyne, łac. temperantia). To połączenie rzymskiej cnoty (virtus) z grecką mądrością (sapientia) w wydaniu stoickim okazało się bardzo szczęśliwe i doprowadziło do wykształcenia się rzymskiego pojęcia humanitas (szlachetność), której najwybitniejszym przedstawicielem był Cyceron. Stoicyzm ten, już zromanizowany (w wydaniu Panajtiosa, potem Posejdoniosa, jego ucznia), zyskał sobie wśród Rzymian największą liczbę zwolenników, stał się jednym z ważnych elementów tego, co można by nazwać ogólnie pojęciem „rzymskości”. […]
R1RA9NGe4fmex
Cyceron posługiwał się formą dialogu, która pozwala przedstawić czytelnikowi poglądy różnych szkół na dane zagadnienie. Sam Cyceron nie był myślicielem oryginalnym: w teorii poznania i rzeczywistości przychylał się do poglądów Nowej Akademii Platońskiej, która – stojąc na stanowisku umiarkowanego sceptycyzmuSceptycyzmsceptycyzmu– zalecała wybieranie z różnych systemów poglądów najbardziej prawdopodobnych (eklektyzm), potępiając trzymanie się jednego systemu (dogmatyzm) jako wyraz lenistwa i ograniczenia umysłowego. W dziedzinie zagadnień etycznych, religijnych oraz teorii państwa Cyceron zbliżał się do nauki stoickiej w wydaniu Panajtiosa i Posejdoniosa. Pisma filozoficzne Cycerona (wobec zaginięcia wielu dzieł autentycznych) są bardzo cennym źródłem poznania greckiej filozofii.
Źródło: (M. Grzesiowski, Kierunki filozoficzne [w:] Słownik kultury antycznej, red. nauk. R. Kulesza, Warszawa 2012, s. 587–588).
R1EgQZMFoVefH
Ćwiczenie 4
Połącz w pary greckie i rzymskie pojęcia oraz ich objaśnienia. humanitas Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha sofrozyne Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha sapientia Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha virtus Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha euthymia Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha
Połącz w pary greckie i rzymskie pojęcia oraz ich objaśnienia. humanitas Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha sofrozyne Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha sapientia Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha virtus Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha euthymia Możliwe odpowiedzi: 1. mądrość, 2. cnota, 3. szlachetność, 4. umiarkowanie, 5. pogoda ducha
Połącz w pary greckie i rzymskie pojęcia oraz ich objaśnienia.
(na podstawie: Cicero, Tusculanae disputationes I, 1–3)
Apud Ciceronem leguntur, quae sunt: Meum semper iudicium fuit omnia nostros aut invenisse, aut accepta ab eis fecisse meliora. Nam mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares nos et melius curamus et rectius, rem vero publicam nostri maiores certe melioribus temperaverunt et institutis et legibus. In re militari cum virtute nostri multum valuerunt, tum plus etiam disciplina. Iam ea, quae natura, non litteris impetraverunt, neque cum Graecia, neque ulla cum gente comparare possumus. In qua enim tanta gravitas, in qua tanta constantia, magnitudo animi, probitas, fides, in qua tam excellens in omni genere virtus fuit? Nulla cum maioribus nostris comparari potest. Doctrina Graecia nos et omni litterarum genere superabat; in quo erat facile vincere non repugnantes.
Źródło: [w:] Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959.
Tłumaczenie:Rzymianie i Grecy porównują się ze sobąTłumaczenie:
Rzymianie i Grecy porównują się ze sobą
Rzymianie i Grecy porównują się ze sobą
(na podstawie: Cyceron, Rozprawy tuskulańskie I, 1–3)
U Cycerona czytamy, co następuje: Zawsze uważałem, żeRzymianie albo odkryli wszystko mądrzej niż Grecy, albo ulepszyli to, co od nich przejęli. Obyczaje bowiem i zwyczaje, sprawy rodziny i majątku pielęgnujemy i lepiej, i skrupulatniej, republiką zaś nasi przodkowie kierowali, opierając się bez wątpienia na lepszych urządzeniach i prawach. W rzemiośle wojskowym nasi uzyskali wielką przewagę zarówno za sprawą męstwa, jak i – jeszcze większą – dzięki karności. Tego wreszcie, co osiągnęli dzięki cechom wrodzonym, nie wiedzy, nie możemy porównywać ani z Grecją, ani z żadnym innym narodem. Czy jakiś naród posiadał bowiem taką powagę, taką stałość, wielkość ducha, uczciwość, rzetelność, tak wspaniałą pod każdym względem cnotę? Żaden nie może się porównać z naszymi przodkami. Grecja przewyższała nas uczonością i każdym rodzajem literatury; łatwo jednak było pokonać tych, którzy w tej dziedzinie nie stawiali oporu.
Źródło: [w:] Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959.
R1JzuVAnPsypg
Ćwiczenie 7
R1YA93s0ELt3n
Ćwiczenie 8
R7h9v391rzV4x
RoqcCfIlfZyaD
Ćwiczenie 9
Połącz w pary łacińskie tytuły dzieł Cycerona i odpowiadające im tytuły polskie.
Paradoksy stoików, Rozprawy akademickie, Rozważania o granicach dobra i zła, Rozmowy tuskulańskie, O starości, O przyjaźni, O naturze bogów, O powinnościach, Paradoxa stoicorum, Academica, De finibus bonorum et malorum, Cato sive de senectute, Laelius sive de amicitia, De natura deorum, De officiis.
Połącz w pary łacińskie tytuły dzieł Cycerona i odpowiadające im tytuły polskie.
Paradoksy stoików, Rozprawy akademickie, Rozważania o granicach dobra i zła, Rozmowy tuskulańskie, O starości, O przyjaźni, O naturze bogów, O powinnościach, Paradoxa stoicorum, Academica, De finibus bonorum et malorum, Cato sive de senectute, Laelius sive de amicitia, De natura deorum, De officiis.
Połącz w pary łacińskie tytuły dzieł Cycerona i odpowiadające im tytuły polskie.
Paradoxa stoicorum, Laelius sive de amicitia, Cato sive de senectute, Academica, De natura deorum, De finibus bonorum et malorum, De finibus bonorum et malorum, De officiis
Paradoksy stoików
Rozprawy akademickie
Rozważania o granicach dobra i zła
Rozmowy tuskulańskie
O starości
O przyjaźni
O naturze bogów
O powinnościach
Słowniki
Słownik pojęć
Akademia Platońska
Akademia Platońska
szkoła filozoficzna założona ok. 387 r. p.n.e. przez Platona w Atenach
Arpinata
Arpinata
przydomek Cycerona utworzony od Arpinum – miejsca, w którym się urodził
Dogmatyzm
Dogmatyzm
trzymanie się poglądów jednej doktryny
Eklektyzm
Eklektyzm
dobieranie tez światopoglądowych z różnych systemów i łączenie ich w jedną całość
Epikureizm
Epikureizm
kierunek filozoficzny zapoczątkowany w Atenach przez Epikura (341–ok. 270 p.n.e.)
Sceptycyzm
Sceptycyzm
doktryna krytyczna, przeciwstawiająca się wszystkim kierunkom głoszącym możliwość pewnego i obiektywnego poznania
Sofrozyne
Sofrozyne
grecki termin oznaczający powściągliwość
Stoicyzm
Stoicyzm
kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Zenona z Kition (ok. 336–ok. 264 p.n.e.)
Średnia Stoa
Średnia Stoa
jeden z okresów rozwoju stoicyzmu (II–I w. p.n.e.), reprezentowany przez Panajtiosa i Posejdoniosa
Virtus
Virtus
cnota męstwa wojennego, obywatelskiego, a także szeroko pojęta cnota
Słownik łacińsko‑polski
RftTkwHZwDIZe
Galeria dzieł sztuki
R7xDUku0snmGa
R1Rb565L8JokR
Re70JdwUq8XhY
Bibliografia
Jerzy Legowicz, Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1986.
Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1965.
Ludwika Rychlewska, Dzieje literatury rzymskiej, Wrocław 2005.
Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.
Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 2001.