Ponad 80% wszystkich znanych gatunków zwierząt to stawonogi. Można je spotkać w większości środowisk, ponieważ wykształciły wiele różnorodnych przystosowań w budowie ich ciała, pozwalając im na przystosowanie się do różnych warunków życia. Stawonogi zasiedlają zarówno ląd, jak i wody, a niektóre z nich opanowały nawet sztukę latania. Dotychczas opisano ponad milion gatunków stawonogów, z czego większość to owady.

RmyaqAJAboXCi
Nimfa stawowa.
Źródło: Joe Hayhurst, Flickr, licencja: CC BY 2.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • że stawonogi można podzielić na skorupiaki, pajęczaki i owady,

  • w jakich środowiskach żyją stawonogi,

  • jak zbudowane jest ciało stawonogów.

Twoje cele
  • Opiszesz przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.

bg‑lime

1. Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach

R18X8BiGSPooP1
Film pod tytułem Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.
1
Polecenie 1
Rj7HQrSwzovrS
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2
R1bfxhVjz3wE9
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3
R1MZVnjLMozdC
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4

Aby przejść do informacji na temat konkretnego elementu budowy owada, należy kliknąć jego nazwę w legendzie.

RCtMraWLXYMXR1
Ilustracja interaktywna przedstawia budowę wewnętrzną stawonogów na przykładzie ważki. Po lewej stronie widać ważkę w przekroju. Widać wszystkie układy narządów. Po prawej widać nazwy układów. Po kliknięciu na nazwę podświetla się tylko ten układ na obrazku oraz pojawia się opis. Układ nerwowy stawonogów ma postać łańcuszka biegnącego po spodniej stronie ciała, a narządy zmysłów stawonogów są dobrze rozwinięte. Układ krwionośny stawonogów jest układem otwartym, co oznacza, że krążący w nim płyn wylewa się z naczyń bezpośrednio do jam ciała, obmywając narządy. Ruch płynu będącego odpowiednikiem krwi u kręgowców, nadaje serce, położone najczęściej w grzbietowej części ciała. Układ rozrodczy stawonogów składa się z gonad, wytwarzających komórki jajowe i plemniki oraz przewodów wyprowadzających zakończonych otworem po brzusznej stronie odwłoka. Przewód pokarmowy stawonogów składa się z trzech części: jelita przedniego, środkowego i tylnego. W każdym z nich zachodzi inny etap trawienia. U stawonogów występują parzyste gruczoły ślinowe, które wytwarzają wydzielinę zawierającą enzymy trawienne. Uchyłki jelita służą zwiększeniu jego powierzchni.
Budowa wewnętrzna stawonogów na przykładzie ważki.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 5
R13sSphxowfkw
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 6
R5vwhaqjaIabm
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 7
RRl5D5qgWcE3J
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

chityna
chityna

związek chemiczny budujący m.in. szkielet zewnętrzny stawonogów

linienie
linienie

proces okresowego zrzucania zewnętrznej, twardej powłoki ciała u stawonogów

oskórek
oskórek

zewnętrzna warstwa ochronna okrywająca ciało wielu zwierząt bezkręgowych

receptor
receptor

wyspecjalizowana komórka (np. w narządach zmysłów) lub wolne zakończenie nerwowe (np. w skórze), które odbiera bodźce i przetwarza je na sygnał do układu nerwowego

staw
staw

ruchome połączenie członów odnóży u stawonogów oraz ruchome połączenie kości u kręgowców

tchawki
tchawki

narządy oddechowe występujące u niektórych stawonogów, będące uwypukleniami ścian ciała, tworzącymi sieć rozgałęzionych rurek

Zadania

RYDyvwZGShwMe1
Ćwiczenie 1
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R6aN3Xw1qYeOd1
Ćwiczenie 2
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1RtUFlNQGSLQ1
Ćwiczenie 3
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Ot9yN7tJ47c1
Dopasuj nazwy układów narządów występujących u stawonogów do odpowiednich opisów.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RceCqICgMonet2
Ćwiczenie 4
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RBqQCLA9bDngz2
Ćwiczenie 5
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ReSEb1p1APH0t2
Ćwiczenie 6
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7
RJbM0L1luXPd0
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8
RarB52JLh3NHH
Kleszcz pospolity na ludzkiej dłoni.
Źródło: Catkin, Pixabay, domena publiczna.
R13eLywjHwzFA
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Notatnik

ROFcw4Udyw1k9
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Błaszak C. (red.), Zoologia: stawonogi, t. 2, cz. 1 i 2, WN PWN, Warszawa 2013