Ptaki

Do ptaków zalicza się ponad 10 450 gatunków. Wiele ptaków jest rekordzistami w świecie zwierząt, np. najmniejsze z nich, kolibry, są jednocześnie najmniejszymi zwierzętami stałocieplnymi. Z kolei najszybszym zwierzęciem świata jest sokół wędrowny, który w locie może osiągnąć prędkość do 100 km na godzinę, a w trakcie polowania spada na swoją ofiarę z prędkością nawet do 350 kilometrów na godzinę. Wszystkie ptaki łączy podobny plan budowy, jajorodność, a także cecha wyróżniająca je spośród innych kręgowców – pióra.

R1I8atG0cwYFz

Fotografia przedstawia czaplę siwą. Jest to duży ptak o szarym upierzeniu tułowia i skrzydeł. Szyja ptaka jest biała. Dziób i nogi są pomarańczowe. Czapla brodzi w wodzie, jedną nogę ma uniesioną, stawia krok.

1. Ptaki – zwierzęta stałocieplne

Ptaki należą do kręgowców. Mają sztywny szkielet wewnętrzny w postaci kręgosłupa, z wyodrębnioną czaszką osłaniającą mózg. Kręgosłup:

• stanowi rusztowanie ciała;

• nadaje ciału kształt;

• chroni narządy;

• wraz z mięśniami tworzy aparat ruchu, który umożliwia poruszanie się.

Ptaki to zwierzęta zdolne do lotu, czyli do poruszania się w powietrzu. Narządem lotu są skrzydła, czyli przekształcone kończyny przednie. Skrzydło jest powierzchnią nośną i napędową.

Ptaki są stałocieplnestałocieplnośćstałocieplne. Utrzymują stałą temperaturę ciała niezależnie od temperatury otaczającego je środowiska. Stała temperatura ciała ptaków jest wynikiem:

• wysokiego tempa przemian zachodzących w komórkach; by je utrzymać, ptaki zużywają duże ilości pokarmu i tlenu, a znaczną część energii zawartej w pożywieniu przekształcają w ciepło;

• obecności tkanki tłuszczowej i piór, które chronią przed utratą ciepła;

• zdolności do chłodzenia ciała poprzez wyparowanie wody (ziajanie) oraz do zachowań chroniących przed przegrzaniem i wychłodzeniem:

  • gdy jest zimno, ptaki kulą się, strosząc upierzenie, chowają głowę pod skrzydło lub siadają na nieopierzonych częściach nóg, często także zbijają się w większe grupy; nocują w dziuplach lub wędrują do krajów, w których panują wyższe temperatury;

  • gdy jest gorąco, ptaki szukają zacienionych miejsc lub unoszą się w wyższe warstwy powietrza, gdzie jest zimniej.

Dzięki stałocieplności ptaki mogą żyć na wszystkich kontynentach i zasiedlać prawie wszystkie typy środowisk. Zamieszkują zarówno tereny tropikalne, jak i bardzo zimne.

R1ZI8pcm1ycDm

Ilustracja przedstawia czerwoną sylwetkę ptaka na niebieskim tle. Obrazuje ona utrzymywanie przez ptaki stałej temperatury ciała. W kółeczkach znajdujących się obok ptaka wpisana jest temperatura w stopniach Celsjusza. Otoczenie ma temperaturę minus szesnastu stopni. Ciało ptaka ma trzydzieści osiem stopni. Opierzona część jego nóg, znajdująca się najbliżej tułowia, ma dwadzieścia cztery stopnie. Niższa część nóg, z zanikającym upierzeniem, ma piętnaście stopni. Nieopierzona część nóg ma osiem stopni. Palce mają siedem stopni Celsjusza.

2. Lot

Wyróżnia się dwa typy lotu ptaków:

• lot czynny, który polega na aktywnej pracy mięśni piersiowych poruszających skrzydłami; zalicza się do niego: lot wiosłujący polegający na wolnych i miarowych zamachach skrzydeł, lot furkoczący i trzepoczący polegające na szybkim poruszaniu skrzydeł;

• lot bierny, który wykorzystuje prądy powietrzne, dlatego skrzydła mogą pozostać nieruchome; zalicza się do niego: lot ślizgowy, w efekcie którego ptaki wodują, i lot szybowcowy, podczas którego skrzydła są nieruchome, szeroko rozpostarte i odpowiednio ułożone.

Rz30QGuJN2mAf

Zdjęcie przedstawia bociana białego podczas szybowania. To duży ptak mający długą szyję i spiczasty dziób. Ma białe upierzenie z czarnymi lotkami i pokrywami skrzydeł. Jego skrzydła są szeroko rozpostarte.

3. Budowa ptaków

RhNhpg8274oNF

Ilustracja przedstawia szarego gołębia z uniesionymi skrzydłami, widzianego z boku. Ma on szeroki, zaokrąglony tułów, długie, cienkie, czerwone odnóża, podłużny ogon, długą, zagiętą szyję, małą głowę z pomarańczowym okiem, krótkim dziobem. Na bocznej stronie głowy widać pomarańczowe oko i krótki dziób z otworem nosowym pod jaśniejszą skórą. Krótka szyja mieni się kolorami piór pokrywowych. Pod tułowiem czerwone kończyny tylne, pokryte łuskami, z pazurami na końcach czterech palców. W ogonie widać sterówki, a na skrzydłach lotki.

Charakterystycznymi cechami ptaków jest obecność skrzydeł i pokrycie ciała pióramipiórapiórami, które nadają ptakom aerodynamiczny kształt i zwiększają powierzchnię skrzydeł podczas lotu.

Pióra ptaków dzieli się na puchowe i konturowe – pokrywowe, lotki i sterówki.

Pióra puchowe znajdują się tuż przy skórze, gdzie wraz z zawartym między nimi powietrzem tworzą warstwę izolacyjną, która chroni ptaka przed utratą ciepła.

Pióra konturowe składają się z osi pióra i chorągiewki. Część osi znajdująca się w skórze to dutkadutkadutka; pozostała część, pokryta chorągiewką, to stosinastosinastosina. ChorągiewkachorągiewkaChorągiewka zbudowana jest z promieni, od których na boki odchodzą promyki wyposażone w haczyki. Haczyki promyków zachodzą na siebie, tworząc lekką, zwartą i elastyczną powierzchnię chorągiewki.

Pióra pokrywowe znajdują się na całym ciele jako warstwa zewnętrzna. Przykrywają puch i utrudniają utratę ciepła do otoczenia. Lotki to duże pióra, które porastają skrzydła i tworzą ich powierzchnię lotną. Podobne do lotek sterówki są ułożone wachlarzowato na ogonie i służą do sterowania lotem, utrzymania równowagi oraz wytracania prędkości w trakcie lądowania.

R1Hyz8SZ99Oby

Ilustracja przedstawia pięć typów piór ptaka ustawionych pionowo. Pióra różnią się budową. Pierwsza od lewej jest sterówka. Składa się z jaśniejszej, ostro zakończonej dutki u dołu, która zagłębiona jest w skórze ptaka, stosiny, która jest przedłużeniem dutki ponad skórą, oraz odchodzącej od stosiny chorągiewki. Chorągiewka ma taką samą szerokość po obu stronach stosiny. Następne pióro to lotka. Części pióra są takie same jak w przypadku sterówki. Chorągiewka lotki jest węższa po jednej, a szersza po drugiej stronie stosiny. Obok widać powiększenie fragmentu stosiny i chorągiewki. Od walcowatej stosiny odchodzą skośnie ku górze rzędy grubych, nieco cieńszych promieni, a od nich cienkie promyki z haczykami. Taka konstrukcja zapewnia trwałość chorągiewki. Kolejne dwa pióra to pióra pokrywowe. Są one krótsze niż poprzednie pióra i mają bardziej owalny kształt. Ostatnie w rzędzie jest pióro puchowe - najmniejsze z pozostałych i najbardziej zaokrąglone. Z jego dutki odchodzą we wszystkich kierunkach nitkowate, elastyczne promienie.

Pióra ptaków są zabezpieczane przed wysychaniem i namakaniem specjalną wydzieliną gruczołu kuprowego, który znajduje się po grzbietowej stronie kuprakuperkupra. Ptak często sięga dziobem do gruczołu kuprowego, zbiera wydzielinę i rozprowadza ją po nogach i upierzeniu.

Ciekawostka

Kiwi zamieszkujący Nową Zelandię nie ma skrzydeł, a jego pióra nie mają chorągiewek i strukturą przypominają włosy.

RIErar0muCPti

Film przedstawia odgłosy kiwi.

Film przedstawia odgłosy kiwi.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RIErar0muCPti

Film przedstawia odgłosy kiwi.

Budowa kończyn tylnych ptaków jest zależna od pełnionych przez nie funkcji. Wyróżnia się:

• kończynę do pływania,

• kończynę do pływania i brodzenia,

• kończynę do chwytania zdobyczy,

• kończynę do wspinania i chwytania gałęzi,

• kończynę do brodzenia,

• kończynę do chodzenia, skakania i chwytania gałązek,

• kończynę do pływania i chwytania gałęzi,

• kończynę do chodzenia i grzebania.

RITjtBxr6WFps

Fotografia przedstawia płynącą kaczkę krzyżówkę. Ptak ma zielono‑brązowo‑szare ubarwienie. Ma żółty, płaski dziób z czarnym nozdrzem. Pomarańczowa noga wiosłuje w wodzie. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do pływania. Trzy różowe, długie palce połączone są szeroką błoną, z niewielkimi pazurami. Czwarty palec jest mocno skrócony, bez błony.

R2yiqh2nk0674

Fotografia przedstawia płynącego brązowego perkoza. Na pomarańczowej głowie ma czarny czubek. Dziób jest prosty, cienki. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do pływania i brodzenia. Czarne, wydłużone palce mają po bokach brązowe, owalne płaty skórne. Pazury są skrócone. Czwarty palec cienki, krótki.

R1ME6QZVio6mR

Fotografia przedstawia drapieżnego rybołowa w locie, szykującego się do złapania zdobyczy. Czarno‑biały ptak ma uniesione i zgięte długie skrzydła z rozczapierzonymi lotkami. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do chwytania zdobyczy. Żółte palce są krótkie, zgrubiałe, czwarty podobny do trzech pozostałych, ale skierowany w przeciwną stronę. Pazury bardzo długie, mocno zagięte, ostre.

Rl7y1jOGn0IQZ

Fotografia przedstawia dzięcioła siedzącego głową w górę na ukośnym pniu. Czarno‑biały ptak ma czerwony kuper. Dziób prosty, mocny. Palcami trzyma się pnia. Ilustracja obok przedstawia kończynę do wspinania i chwytania gałęzi. Biała noga ma cztery palce równej długości, z długimi, zakrzywionymi pazurami. Dwa palce skierowane są w górę, dwa w dół.

RBbdjYVrWG1ok

Fotografia przedstawia białą czaplę w wodzie. Jej tułów jest ułożony poziomo, a szyja wyciągnięta. Głowa zaopatrzona jest w długi, ciemnoszary, prosty dziób. Ciemnoszare, cienkie, długie nogi brodzą w wodzie z roślinnością. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do brodzenia w wodzie. Noga jest cienka. Trzy palce są wydłużone, rozszerzone na końcach, zakończone mocnymi pazurami, a czwarty palec, znajdujący się z tyłu, jest mocno skrócony. Wszystkie palce są skierowane ukośnie w dół i ułożone dość blisko siebie.

RAHH6J8fdW3wA

Fotografia przedstawia czarno‑czerwono‑szarego gila siedzącego na poziomej gałązce. Gil ma krępą budowę ciała i gruby, krótki dziób. Ptak obejmuje palcami gałąź. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do chodzenia, skakania i chwytania gałązek. Noga ma trzy palce skierowane w przód, a jeden w tył, ułożone poziomo i zakończone mocnymi pazurami.

R1UcMWrKzEHAU

Fotografia przedstawia kormorana siedzącego na drewnianym palu. Czarny ptak ma białą głowę i żółty, długi dziób lekko zakrzywiony na końcu. Ilustracja obok przedstawia kończynę przystosowaną do pływania i chwytania gałęzi. Trzy palce są wydłużone, czwarty krótszy, ale wszystkie łączy błona pławna. Pazury mają średnią długość.

R1dZzc5pEZmaI

Fotografia przedstawia barwnego bażanta na ziemi wśród traw. Głowa i szyja są czarne, pod nimi znajduje się śnieżnobiała kryza, a niżej różnobarwne, głównie czerwone i pomarańczowe, nakrapiane biało lub czarno pióra. Na długim, zwężającym się ku końcowi ogonie znajdują się brązowe, poprzecznie ułożone paski. Dziób jest biały, mocny i krótki. Oko otacza czerwona skóra. Ilustracja obok przedstawia przystosowania kończyny do chodzenia i grzebania. Noga jest krótka i gruba. Palce są połączone u nasady niewielką błoną, trzy szeroko rozstawione palce skierowane są do przodu, a czwarty jest zredukowany. Pazury są mocne i krótkie.

4. Czynności życiowe ptaków

Oddychanie

Narządem oddechowym ptaków są rurkowate płuca, które mają dużą powierzchnię wymiany gazowej. Jest to istotne, ponieważ lot wymaga dużej ilości energii, która jest uwalniana w obecności tlenu. Do magazynowania powietrza służą ptakom worki powietrzne. Są to grubościenne zbiorniki wypełnione powietrzem i połączone z oskrzelami. Zmniejszają one ciężar właściwyciężar właściwyciężar właściwy ptaka.

Wentylacja płuc może zachodzić na dwa sposoby. Podczas chodzenia lub odpoczynku tłoczenie powietrza do płuc odbywa się dzięki rytmicznym ruchom klatki piersiowej, powodowanym skurczami mięśni międzyżebrowych. W czasie lotu klatka piersiowa jest usztywniona, ponieważ stanowi oparcie dla mięśni poruszających skrzydła. Gdy ptak unosi skrzydła, następuje wdech, powietrze dostaje się przez drogi oddechowe do płuc i worków powietrznych. Gdy skrzydła są opuszczane, następuje wydech. Wtedy zużyte powietrze wydostaje się z płuc, a powietrze zmagazynowane w workach powietrznych jest zasysane do płuc, natleniając krew. Mechanizm ten nazywamy podwójnym oddychaniempodwójne oddychaniepodwójnym oddychaniem, ponieważ bogate w tlen powietrze przepływa przez płuca ptaka zarówno podczas wdechu, jak i wydechu.

RkWmWeSWBFb6l

Ilustracja przedstawia schematycznie dwubocznie symetryczny układ oddechowy ptaka. Różowa tchawica, składająca się z podłużnego elementu i połączonych z nim dwóch, podłużnych, owalnych worków, prowadzi do płuc. Z płuc wyrastają w różnych kierunkach pęcherze, czyli nieregularne, niebieskie, okrągłe, liczne worki powietrzne. Po obu stronach układu oddechowego narysowano po jednej kości ramieniowej, do których wrastają podłużne, cienkie worki powietrzne.

Odżywianie

Ptaki odżywiają się bardzo zróżnicowanym pokarmem, zarówno roślinnym (owoce, nasiona, nektar, fragmenty roślin), jak i zwierzęcym (ślimaki, owady, ryby, małe ssaki, padlina). Ptaki nie mają zębów i połykają pokarm w całości.

Kształt dziobów ptaków zależy od rodzaju spożywanego pokarmu:

Wiele gatunków ptaków migruje w poszukiwaniu pokarmu. Robią to na przykład żurawie czy jaskółki, które wiosną i latem gniazdują oraz wychowują młode w Polsce, a jesienią odlatują do cieplejszych regionów, gdzie zimują. Są też ptaki, które przybywają z dalekiej północy, by spędzić u nas zimę. Większość ptaków wędruje w stadach, lecąc w kluczu. To specyficzne ustawienie podczas lotu pozwala im na łatwiejsze pokonanie oporu powietrzaopór powietrzaoporu powietrza.

RDA1c2yi1o2WG

Film przedstawia przelot gęsi w kluczu.

Film przedstawia przelot gęsi w kluczu.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RDA1c2yi1o2WG

Film przedstawia przelot gęsi w kluczu.

Rozmnażanie i rozwój

U ptaków występuje dymorfizm płciowydymorfizm płciowydymorfizm płciowy, czyli różnice w ubarwieniu i wielkości przedstawicieli obu płci. Samce na ogół są większe od samic i jaskrawo ubarwione. Samice mają najczęściej ubarwienie maskujące. Wszystkie ptaki są jajorodne. Występuje u nich zapłodnienie wewnętrzne. Jaja składane w gniazdach są wysiadywane przez samice, czasem również przez samce. Ciepło ciała umożliwia rozwój zarodków.

R1TZHmzSWGwIn

Ilustracja przedstawia budowę ptasiego jaja w przekroju podłużnym przez jego środek. W centrum znajduje się kuliste żółtko, a na nim, z boku, widoczna jest niewielka czerwona tarczka zarodkowa. Skorupę jaja wyściełają od wewnątrz błony pergaminowe, między którymi, u dołu jaja, znajduje się komora powietrzna. Od żółtka ku górze i ku dołowi jaja odchodzi skrętka białkowa, przypominająca gruby, skręcony sznur. Skrętki białkowe utrzymują żółtko w centrum jaja. Pozostałe przestrzenie w jaju wypełnia białko.

• ŻółtkożółtkoŻółtko stanowi źródło substancji odżywczych dla rozwijającego się organizmu.

• Białko chroni rozwijający się organizm, dostarcza wodę i substancje pokarmowe.

• Skrętka białkowaskrętki białkoweSkrętka białkowa utrzymuje zarodek we właściwej pozycji.

• Wapienna skorupka chroni wnętrze jaja i umożliwia wymianę gazową przez mikrootwory.

• Komora powietrznakomora powietrznaKomora powietrzna zawiera powietrze, które wykorzystuje pisklę tuż przed wykluciem.

• Tarczka zarodkowatarczka zarodkowaTarczka zarodkowa to grupa komórek, z których rozwija się zarodek (nowy organizm).

Ptaki podzielono na dwie grupy: gniazdownikigniazdownikigniazdowniki i zagniazdownikizagniazdownikizagniazdowniki.

Gniazdownikami są ptaki, których pisklęta wykluwają się z jaj ślepe, nieopierzone i bezradne. Rodzice karmią je i ogrzewają. Długo pozostają pod opieką rodziców. Gniazdownikami są m.in. wróble, jaskółki i dzięcioły.

R1dXWqcbdhNYR

Film przedstawia pięć nagich, różowych piskląt wróbla w gnieździe wyścielonym białym puchem.

Film przedstawia pięć nagich, różowych piskląt wróbla w gnieździe wyścielonym białym puchem.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1dXWqcbdhNYR

Film przedstawia pięć nagich, różowych piskląt wróbla w gnieździe wyścielonym białym puchem.

Zagniazdownikami są ptaki, których pisklęta wykluwają się z jaj pokryte piórami puchowymi, widzą i są na tyle samodzielne, aby pobierać pokarm i opuszczać gniazdo. Nadal jednak pozostają pod opieką rodziców.

R1QzgpCpirvYu

Film przedstawia samicę oraz samca łabędzia czarnego z młodymi.

Film przedstawia samicę oraz samca łabędzia czarnego z młodymi.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1QzgpCpirvYu

Film przedstawia samicę oraz samca łabędzia czarnego z młodymi.

Ciekawostka

Ptaki wykazują specyficzne zachowania godowe zwane tokami. Samce wielu gatunków rywalizują o samice, wydając charakterystyczne odgłosy godowe. Inne dają swoim partnerkom prezenty. Zimorodek przynosi rybę, żołna – owada, a kardynał – ziarenko. Żurawie wykonują specyficzny taniec, podskakują i kłaniają się z rozpostartymi skrzydłami oraz podążają za samicą z uniesionym pionowo dziobem. Altanniki natomiast budują strojne altany, aby zachęcić partnerki do zbliżenia.

R1RdVSXUjskjJ

Fotografia przedstawia szarego żurawia, stojącego w wodzie z szeroko rozłożonymi skrzydłami.

Fotografia przedstawia szarego żurawia, stojącego w wodzie z szeroko rozłożonymi skrzydłami.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1RdVSXUjskjJ

Fotografia przedstawia szarego żurawia, stojącego w wodzie z szeroko rozłożonymi skrzydłami.

5. Przystosowania ptaków do lotu

Do przystosowań ptaków do lotu należą:

• przekształcenie kończyny przedniej w skrzydło;

• wykształcenie miejsca przyczepu mięśni poruszających skrzydłami w postaci kostnego grzebienia na mostku;

• usztywnienie i wzmocnienie klatki piersiowej;

• pneumatyzacja kościkości pneumatycznepneumatyzacja kości, czyli obecność wewnątrz kości przestrzeni wypełnionych powietrzem;

• wysoka przemiana materii;

• stałocieplność;

• oszczędna gospodarka wodna;

• udoskonalenie narządów zmysłów oraz układu nerwowego.

Więcej informacji o przystosowaniach ptaków do lotu w e‑materiale: Ptaki – latający potomkowie dinozaurów.

6. Przedstawiciele ptaków – przegląd

Największy żyjący obecnie ptak to struś afrykański. Może on osiągnąć ponad
2,5 m wysokości i ważyć 150 kg. Jest nielotem, ale za to świetnie biega dzięki długim, silnie umięśnionym kończynom tylnym. Jest w stanie rozwinąć prędkość przekraczającą 50 km/h.

RWqafpGtpv6P0

Fotografia przedstawia strusia afrykańskiego. Ptak stoi na szeroko rozstawionych nogach, z których jedna skierowana jest nieco bardziej do przodu, a druga do tyłu. Masywny, poziomo ułożony, uwypuklający się ku górze tułów ptaka pokrywają długie, brązowe pióra. Głowa strusia jest mała, a szyja długa i naga, ułożona w pionie. W górnej części głowy znajdują się położone blisko siebie duże oczy i szeroki, krótki dziób. Nogi ptaka są grube, mocne i opierzone u góry. Palce są grube, środkowy palec jest wyraźnie dłuższy od pozostałych.

Zięba występuje na terenach rolniczych i zurbanizowanych. Zasiedla wszystkie typy lasów, parki, cmentarze, a nawet przydomowe ogródki i działki. Żywi się nasionami roślin zielnych, drzew i krzewów, a także owocami i ziarnami zbóż, a czasem pąkami drzew. Może też zjadać owady i pajęczaki zebrane z gałązek drzew.

RB2JuS3Sm1LTy

Fotografia przedstawia ziębę zwyczajną siedzącą na gałęzi.

Fotografia przedstawia ziębę zwyczajną siedzącą na gałęzi.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RB2JuS3Sm1LTy

Fotografia przedstawia ziębę zwyczajną siedzącą na gałęzi.

Puchacz jest największą polską sową. Poluje w nocy, kierując się słuchem i wzrokiem. Pióra wokół oczu i dzioba tworzą szlarę – talerzowate zagłębienie skupiające dźwięki i prowadzące je do ucha ptaka. Puchacz ma masywną sylwetkę, dużą okrągłą głowę, pomarańczowe oczy i charakterystyczne skupiska piór przypominające uszy. Zamieszkuje rozległe pierwotne obszary leśne. Poluje na średniej wielkości ptaki i ssaki, czasami także na owady.

RAGi1FfX3LS5u

Fotografia przedstawia puchacza stojącego na trawie przy strumieniu.

Fotografia przedstawia puchacza stojącego na trawie przy strumieniu.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RAGi1FfX3LS5u

Fotografia przedstawia puchacza stojącego na trawie przy strumieniu.

Najszybszym ptakiem jest sokół wędrowny, który podczas ostrego lotu w dół potrafi rozwinąć prędkość do 300 km/h. Cechuje go duża, krępa i silna sylwetka z długimi, ostro zakończonymi skrzydłami i masywną głową. Poluje w dzień na drobne kręgowce, głównie ptaki i ssaki. Zamieszkuje wszystkie kontynenty, najczęściej doliny rzeczne, obszary górskie i lasy położone blisko zbiorników wodnych. Może także występować na terenach miejskich.

RN4CF5xyTaM9y

Fotografia przedstawia sokoła lecącego na tle bezchmurnego nieba.

Fotografia przedstawia sokoła lecącego na tle bezchmurnego nieba.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RN4CF5xyTaM9y

Fotografia przedstawia sokoła lecącego na tle bezchmurnego nieba.

Ciekawostka

Kukułka jest pasożytem lęgowym. Samica podrzuca jajo do gniazda ptaka z grupy wróblowatych. Pisklę kukułki, już w pierwszym lub drugim dniu po wykluciu, wyrzuca z gniazda jaja lub potomstwo gospodarza. Wydając żebrzący głos, zmusza przybranych rodziców do bardzo częstego karmienia, nawet 17 godzin na dobę.

R29ktovk5mt1B

Fotografia przedstawia dwa ptaki siedzące na gałęziach. Mały, szarobrązowy ptak podobny do wróbla jest widoczny od tyłu. Wkłada on coś do otwartego dzioba drugiego, dwukrotnie większego od siebie ptaka. To pisklę kukułki. Jego pióra są jasnoszare, a dziób żółto obrzeżony.

7. Znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka

Znaczenie ptaków w przyrodzie

• Ptaki stanowią ważny składnik licznych łańcuchów pokarmowych.

• Ptaki, zjadając owoce, przyczyniają się do rozsiewania nasion.

• Kolibry podczas pobierania nektaru zapylają rośliny, głównie storczyki i kaktusy.

RegxUBjOwzgOI

Fotografia przedstawia zbliżenie kolibra utrzymującego się nieruchomo w powietrzu. Głowa i tułów ptaka mienią się na zielono i niebiesko. Koliber ma uniesione, różowawe skrzydła, a jego nogi są przyciśnięte do tułowia. Ptak ma czarny, błyszczący ogon. Dziób kolibra zanurzony jest w kielichu czerwonego kwiatu.

Znaczenie ptaków dla człowieka

• Ptaki masowo hoduje się na potrzeby przemysłu spożywczego dla mięsa i jaj.

• Niektóre gatunki dzikiego ptactwa widnieją na liście zwierząt łownych.

• Ptasich piór używa się do wypełniania kołder, poduszek lub kurtek, a także – z uwagi na ich walory estetyczne – do wyrobu ozdób.

• Papugi i kanarki, ze względu na towarzyski charakter lub piękny śpiew, są hodowane jako zwierzęta domowe.

• Dzięki zdolności niektórych gatunków ptaków do polowania na szkodniki pól i magazynów uważa się je za cennych sprzymierzeńców człowieka. Należą do nich żywiące się owadami: sikory, wilgi, dzięcioły, żołny, kuropatwy.

• Ptaki zjadają stonkę ziemniaczaną, mszyce i inne szkodniki upraw.

• Liczne gatunki sów, myszołowy, jastrzębie i pustułki polują na myszy, które wyrządzają szkody w magazynach ze zbożem, a także w samych uprawach.

• Ptaki mogą powodować poważne straty, np. wróblowate wyjadają ziarna zbóż, a kormorany i mewy przyczyniają się do ubytków w gospodarstwach rybackich.

Rzfm9MKiqvVCX

Fotografia przedstawia jasnoszarego ptaka z czarną, podłużną plamą biegnącą od dzioba przez oko. Jest to dzierzba. Siedzi na cienkiej, ukośnej, kolczastej gałązce. Pod ciemnym ogonem ptaka znajduje się duży chrząszcz, nabity na cierń. W ten sposób dzierzba gromadzi zapasy.

Podsumowanie

• Ptaki należą do królestwa zwierząt. Są cudzożywne, wielokomórkowe, a ich ciało budują komórki eukariotyczne otoczone błoną komórkową.

• Do wspólnych cech ptaków należą: skóra pokryta piórami, przednie kończyny przekształcone w skrzydła, obecność dzioba pozbawionego zębów, lekki i mocny szkielet.

• Ptaki są kręgowcami stałocieplnymi, co oznacza, że temperatura ich ciała jest stała i nie zależy od temperatury środowiska.

• Ptaki występują w powietrzu, na lądzie i środowiskach wodnych.

• Przystosowania ptaków do lotu to m.in. pokrycie ciała piórami, kończyny przekształcone w skrzydła, obecność grzebienia na mostku, lekki szkielet, obecność worków powietrznych.

• Ptaki są jajorodne, występuje u nich zapłodnienie wewnętrzne.

• Rozwój zarodka odbywa się w jaju. Zarodki otoczone są błonami płodowymi zapewniającymi im optymalne warunki do rozwoju.

• Ptaki stanowią ważny składnik licznych łańcuchów pokarmowych, rozsiewają nasiona i zapylają rośliny.

• Ptaki hoduje się dla mięsa, jaj oraz ich piór, które wykorzystuje się do produkcji pościeli i odzieży oraz ozdób. Niektóre ptaki hodowane są jako zwierzęta domowe. Ptaki zjadają szkodniki.

Praca domowa

111

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj mapę przedstawiającą drogi migracji bocianów, a następnie odpowiedz na pytania.

R1J5hYuOWbvDw

Ilustracja przedstawia wycinek mapy świata z częścią Europy i Afryką. Żółtym kolorem oznaczono na niej miejsca rozrodu bocianów białych. Niebieski kolor oznacza miejsca ich zimowania. Czerwone linie wskazują drogi migracji. Czerwona linia przerywana oznacza drogę sporadycznej migracji. Linie łączą teren Europy z terenem Afryki.

a. Podaj, w jakich krajach gniazdują bociany.
b. Określ, czy lecąc do miejsc zimowania, bociany omijają morza czy góry. Odpowiedź uzasadnij.

RDuxDZTjCud7r

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

a. Zastanów się, jakie kontynenty przedstawia mapa.

b. Przypomnij sobie, jakie są rodzaje lotu.

Pokaż odpowiedź

a. Bociany gniazdują w krajach południowej i środkowej Afryki.

b. Bociany, lecąc do miejsc zimowania, omijają morza, ponieważ wędrówki bocianów powiązane są z biernym szybowaniem. Do biernego szybowania potrzebne są ciepłe prądy powietrza nagrzewającego się od powierzchni ziemi i skał. Takie prądy nie powstają nad wodami, dlatego bociany omijają Morze Śródziemne.

RJSB8UfG2poeJ1

Ćwiczenie 1

Wskaż właściwości ptaków.

Słownik

Zadania