Pustynie
Wyobraź sobie ogromny teren pozbawiony roślinności. Obszar ten jest pokryty piaskiem unoszonym przez stale wiejący wiatr lub kamieniami. W dzień podłoże rozgrzewa się do takiej temperatury, że można na nim usmażyć jajko. Nocą jest tak zimno, że przydaje się ciepły koc. Tak wygląda Sahara – największa gorąca pustynia świata.
jaki jest związek między wysokością Słońca nad horyzontem a klimatem,
jakie warunki panują w zwrotnikowej strefie klimatycznej.
Opiszesz, w jakich warunkach powstają pustynie.
Scharakteryzujesz warunki klimatyczne panujące na pustyni.
Przedstawisz zagrożenia wynikające z przebywania na pustyni.
Wyjaśnisz, dlaczego pustynia nie jest dobrym miejscem do życia człowieka.
1. Warunki klimatyczne na gorącej pustyni
Na obydwu półkulach w okolicach zwrotników występują szczególne warunki klimatyczne. Poza krótkim okresem, kiedy Słońce w południe zbliża się do zenitu i może zdarzyć się deszcz, panuje tu niemal ciągła susza. W ciągu dnia niebo jest bezchmurne, a temperatura powietrza wynosi nawet 50 °C. Brak chmur i bardzo suche powietrze nie pozwalają na opady deszczu. W ciągu nocy ciepło szybko jest oddawane do atmosfery, dlatego tuż przed wschodem Słońca temperatura powietrza często jest ujemna. Mała ilość opadów i bardzo wysoka temperatura powietrza w ciągu dnia powodują szybkie parowanie i przesuszenie gruntu do znacznych głębokości. Wiejący stale wiatr może tworzyć wielkie piaszczyste wydmy. Od czasu do czasu mocno nagrzane masy powietrza szybko się wznoszą, powodując różnicę ciśnień i gwałtowny wiatr. W ten sposób powstaje burza piaskowa. W takich warunkach powstają duże obszary niemal pozbawione roślinności zwane pustyniamipustyniami. Nieco więcej roślin spotyka się na półpustyniachpółpustyniach.
Na gorących pustyniach od czasu do czasu (zwykle raz w roku, ale czasami raz na kilka lat) padają obite, ulewne deszcze. Pustynne doliny szybko wypełniają się rwącą wodą. Na krótko powstają szerokie i kręte rzeki, a płynąca w nich woda zmienia ukształtowanie terenu. W miejscach, w których woda gromadzi się na dłużej, tworzą się oazyoazy. Znajdują się tam źródła, studnie i bujna roślinność.
Oprócz pustyń piaszczystych mogą być pustynie żwirowe, kamieniste (skaliste). Istnieją nawet pustynie słone, pokryte głównie solą. Powstają one w miejscach, w których dawniej istniały słone jeziora.
Niektóre pustynie charakteryzują się znacznymi zmianami rocznymi temperatury. Na przykład leżąca w Azji pustynia Gobi jest niezwykle gorąca latem, ale mroźna zimą.
2. Życie na pustyni
Warunki panujące na pustyni są skrajnie niekorzystne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka i większości organizmów. Na pustyni można jednak przeżyć. Niektóre rośliny i zwierzęta przystosowały się do warunków gorących pustyń. Do przeżycia na pustyni przystosowali się także ludzie, którzy często przez nią wędrują. Przede wszystkim trzeba starać się o dostarczenie organizmowi dostatecznej ilości wody. Trzeba wypijać 6, a przy dużym wysiłku fizycznym nawet do 10 litrów wody w ciągu doby. Należy też dbać o ograniczenie utraty wody przez skórę. W tym celu konieczne jest nakrycie głowy i luźne, lekkie, najlepiej bawełniane ubranie okrywające całe ciało (bawełna przepuszcza powietrze, a więc umożliwia oddawanie ciepła przez skórę).
Ludzie pustyni, tacy jak BerberowieBerberowie, zajmują się transportem towarów przez pustynię. Wykorzystują do tego celu zwierzęta przeznaczone do noszenia ciężarów: konie lub odporne na suszę wielbłądy. Pustynię przemierzają w karawanachkarawanach tworzonych dla bezpieczeństwa. Samotna wędrówka przez pustynię jest bowiem bardzo niebezpieczna.
Wyjaśnij, co się dzieje z wodą, która spada na gorącą pustynię zwrotnikową w postaci gwałtownej ulewy raz na kilka lat.
Najwyższą temperaturę pustyni przy gruncie: 70,7 °C zmierzono na Pustyni Lut w Iranie. Najwyższą temperaturę powietrza: 56,7 °C odnotowano w Dolinie Śmierci w 1913 r. Jest to najwyższa zmierzona do tej pory temperatura powietrza.
Stosunkowo prosty sposób umożliwia zdobycie całkiem pokaźnej ilości wody na pustyni. Jeżeli uda się dokopać do wilgotnego piasku, to na dnie takiego zagłębienia trzeba postawić naczynie i całość nakryć płachtą folii. Folia powinna uginać się nad stojącym na dnie naczyniem. Słońce i wysoka temperatura powodują szybkie odparowanie wilgoci z piasku. Wilgoć skrapla się na folii i spływa po jej powierzchni do podstawionego naczynia. W zależności od wilgotności piasku, można w ten sposób uzyskać nawet 1 l wody na dobę.
Podsumowanie
Pustynie gorące znajdują się w pobliżu zwrotników.
Pustynią nazywamy pozbawiony roślinności obszar o podłożu kamienistym, żwirowym lub piaszczystym.
Na gorących pustyniach występują duże dobowe wahania temperatury i bardzo niska wilgotność.
Warunki panujące na pustyni znacznie ograniczają lub uniemożliwiają życie na tym terenie.
Ludzie pustyni oraz zwierzęta, które są wykorzystywane do transportu towarów, są przystosowani do życia na pustyni.
By przetrwać na pustyni należy wypijać odpowiednią ilość wody (min. 6 l) oraz ograniczyć utratę wody z organizmu.
Praca domowa
Przeczytaj uważnie opis pustyni. Spróbuj nazwać jej typ.
„Naokół widać było teraz skały sterczące z piaszczystych kopców lub porozrzucane wśród osypisk w dzikim nieładzie. Grunt stawał się kamienisty. Przebyli kilka wgłębień zasianych kamieniami i podobnych do wyschłych łożysk rzek. Chwilami drogę tamowały im wąwozy, które musieli objeżdżać. Zwierzęta poczęły stąpać ostrożnie, przebierając jakby w tańcu nogami wśród suchych i twardych kęp utworzonych przez róże jerychońskie, którymi osypiska i skały pokryte były obficie. Raz w raz któryś wielbłąd potknął się i widoczne było, że należy im dać wypoczynek”.
Indeks górny H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy Indeks górny koniecH. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy
Słownik
zróżnicowana etnicznie rdzenna ludność Afryki Północnej i Sahary, która, nie mając poczucia wspólnoty, woli określać się jako „grupa ludzi wolnych”
grupa pielgrzymów lub kupców podróżujących wspólnie, głównie na wielbłądach, przez pustynie i stepy Azji oraz Afryki
teren o bujnej roślinności czerpiącej wodę z płytko zalegających wód podziemnych, otoczony przez pustynię lub półpustynię
główna grupa etniczna Afganistanu prowadząca koczowniczy tryb życia. Większość Pasztunów zajmuje się rolnictwem i hodowlą zwierząt. Niektórzy są również zaangażowani w handel różnymi towarami, np. biżuterią
drobnoziarnista skała osadowa powstała wskutek scementowania ziarn piasku
teren o ubogiej roślinności i warunkach klimatycznych zbliżonych do pustyni; odrobinę obfitsze opady umożliwiają tam jednak życie nieco większej ilości roślin
teren, na którym na skutek okresowo wysokiej temperatury powietrza i skrajnie niskiego poziomu opadów nie ma zwartej pokrywy roślinnej
lud berberyjski zamieszkujący obszary Sahary; zajmują się wypasem zwierząt oraz transportem karawanowym; prowadzą koczowniczy tryb życia
Zadania
Wskaż cechy klimatu gorącej pustyni zwrotnikowej.
- bardzo niskie opady
- duże wahania temperatury powietrza
- duża wilgotność powietrza
- wysokie opady w półroczu zimowym
- niskie ciśnienie atmosferyczne
- wyrównana temperatura powyżej 50°C
- wyrównana temperatura stale powyżej 25°C
Wskaż przyczyny skąpego występowania roślin na pustyniach.
- bardzo niskie opady
- głęboko leżące wody podziemne
- duże wahania temperatury powietrza
- nadmierne opady
- duże opady śniegu
- duża wilgotność powietrza
- nadmierne opady
- brak światła słonecznego w półroczu zimowym
Oceń prawdziwość zdań.
| Prawda | Fałsz | |
| Nie ma pustyń w strefie klimatu umiarkowanego. | □ | □ |
| Nie ma pustyń w strefie klimatu podzwrotnikowego. | □ | □ |
| Na pustyniach w strefie umiarkowanej zimą mogą występować długotrwałe mrozy. | □ | □ |
| Na pustyniach w strefie umiarkowanej latem może być tak gorąco jak na pustyniach zwrotnikowych. | □ | □ |
| Na pustyniach zwrotnikowych mogą występować długotrwałe i bardzo wysokie opady. | □ | □ |