Quattrocento w malarstwie włoskim – freski Masaccia
Ważne daty
1401‑1428 – lata życia Masaccia, a właściwie Giovanni di Simone
1425‑1427 – stworzenie fresków Wygnanie z Raju i Grosz Czynszowy
1424 – przyjęcie Masaccia do bractwa świętego Łukasza, zrzeszającego malarzy florenckich
1425‑1428 – powstanie fresku Trójcy Świętej
1452‑1519 – lata życia Leonarda da Vinci
1457‑1504 – w tych latach żył Filippino Lippi
I. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały.
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom.
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe.
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe).
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
opisywać twórczość Masaccia;
identyfikować dzieła na podstawie ich cech;
zestawiać dzieła z miejscami, w których się znajdują;
charakteryzować najbardziej znane obrazy malarza, uważanego za jednego z „ojców renesansu”;
analizować porównawczo dzieła sztuki.
Trójca Święta
Oryginalność stylu Masaccia
Masaccio jest jednym z pierwszych przedstawicieli wczesnego renesansu włoskiego. Innowacyjność jego obrazów polegała na zastosowaniu zasady matematycznej konstrukcji widoku trójwymiarowej przestrzeni oraz perspektywy zbieżnej, utrzymaniu właściwych proporcji pomiędzy postaciami a przestrzenią oraz nadaniu namalowanym przez siebie postaciom rysu psychologicznego. Artysta odszedł także od linearnego, gotyckiego stylu, a dzięki zastosowaniu światłocienia - potrafił dodać postaciom masywności, prostoty i siły. Inspirował się twórczością Giotta oraz Donatella. Jego dzieła natomiast, podczas swojej podróży do Florencji, pilnie studiował Rafael Santi.
Wygnanie z raju
Masaccio wraz z Filippino Lippi oraz Masolino da Panicale stworzyli cykl słynnych freskówfresków w kaplicy Brancaccich w kościele Santa Maria del Carmine we Florencji. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych fresków Masaccia jest Wygnanie z raju.
Na obrazie widzimy pierwszych rodziców i anioła. Atrybut niebiańskiego posłańca może sugerować, że mamy tutaj do czynienia z Archaniołem Michałem – który był dowódcą niebiańskiego wojska, a także strażnikiem Królestwa Niebieskiego. Adam i Ewa zostali przedstawieni na wzór antyczny. Ich ciała są monumentalne, sprawiają wrażenie trójwymiarowych. Efekt ten pogłębiają namalowane cienie. Jednak tutaj uwagę zwraca nie ich postawa, ale mimika twarzy oraz gesty. Masaccio w przejmujący sposób oddał cierpienie wygnańców. Adam w geście rozpaczy zakrywa twarz dłońmi, Ewa natomiast płacze. Tło scenerii jest ubogie i proste. Wzrok widza przykuwa tylko jeden element krajobrazu – brama, która jest ukazana w skrócie perspektywicznym. Jest to kolejna cecha warsztatu Masaccia. Artysta przywiązywał małą wagę do detali oraz ornamentyki.
Podobnie ubogą scenerię widzimy w dziele drugiego z twórców Fresków w kaplicy Brancaccich: Grzechu pierworodnym.
Chociaż obaj wybitni artyści pracowali w tym samym czasie przy jednym projekcie, ich styl znacznie się różni. Adam i Ewa Masoliniego są statyczni pomimo tego, że artysta przedstawił ich w momencie podejmowania najważniejszej decyzji w swoim życiu. W gestach i mimice pierwszych rodziców nie widać żadnych emocji.
Grosz czynszowy
Drugim przejmującym w swojej wymowie freskiem autorstwa Masaccia jest Grosz Czynszowy.
W obrazie widzimy historię zaczerpniętą z Nowego Testamentu. Dzieło można podzielić na trzy sceny. W pierwszej z nich widzimy świętego Piotra, który łowi ryby. W jednej z nich znajdzie statera. W środkowej części Jezus Chrystus z wraz z apostołami rozmawia z celnikiem, który żąda zapłaty. Po prawej stronie fresku widzimy ponownie przyszłego papieża, który wręcza monetę urzędnikowi. Postacie uczniów Chrystusa na fresku były wzorowane na greckich filozofach, o czym świadczą stroje oraz charakterystyczne ustawienie w kręgu. Każdy z apostołów ma swoją osobowość i wyróżnia się od innych, nie tylko ubiorem i wiekiem, ale także rysami twarzy. Ponadto widać, że każdy z nich nieco inaczej reaguje na zaistniałą sytuację. Niektórzy spoglądają na celnika, inni na Jezusa, a kolejni na swoich towarzyszy. Nowatorskim zabiegiem było użycie przez Masaccia wyraźnych kontrastów świetlnych. Podobną technikę (chiaroscurochiaroscuro) zastosują późniejsi barokowi malarze. Sama kolorystyka, chociaż nadal chłodna i matowa, zaczyna różnić się od dzieł gotyckich. Masaccio zauważył, że kolorami można zaakcentować cienie. Widać to w fałdach szat, które są zaznaczone poprzez większą ilość barwnika. Ciemniejsze barwy natomiast nadały obłość postaciom, które dzięki temu zabiegowi stały się trójwymiarowe.
Cykl fresków Sceny z życia świętego Piotra
Wspólnym dziełem Masaccia i Masolino jest fresk Kazanie Piotra w dzień Zesłania Ducha Świętego.
Na obrazie widać kunszt obu artystów. Postacie są majestatyczne i dopracowane, a z drugiej strony - pełne emocji. Masaccio w pełni oddał zainteresowanie i zachwyt słuchaczy słowami świętego. Także mimika przyszłego papieża zasługuje na szczególną uwagę. Widać w nim nie tylko skupienie i powagę, ale nawet pewną surowość i zdeterminowanie. Masolino zaś zadbał o detale. Widać je m.in. w różnorodnych fryzurach oraz delikatności rysów, a także w elegancji ubiorów postaci. To samo zamiłowanie do detali u Masoliniego widać również we freskach Uzdrowienie chromego i wskrzeszenie Tabity.
Artysta dopracował nie tylko stroje postaci, uwagę przykuwa tutaj misternie zdobiony płaszcz oraz turban jednej z postaci, ale także detale architektoniczne np. w oknach widzimy różnorodne przedmioty. Dzięki temu zabiegowi cudowne wydarzenia z życia ucznia Chrystusa zostały ukazane w codziennej rzeczywistości.
Zastosowanie skrótu perspektywicznego odnajdziemy natomiast w kolejnym fresku Masaccia - Uzdrawianie cieniem.
Jest to kolejna cecha charakterystyczna dla warsztatu tego artysty. Warto przyjrzeć się postaci głównego bohatera dzieła. Cień rzuca centralnie usytuowana postać świętego, jednak z drugiej strony - sama postać świętego również jest zacieniona. Na uwagę zasługuje również pionowa kompozycja obrazu. Pionowe osie tworzą m.in. drzwi, oraz okna budynków, a także kolumna po lewej stronie fresku. W ten sposób widzowi może wydawać się, że obserwuje daną scenę, dosłownie zza rogu.
Kolejnym dziełem, które Masaccio stworzył wraz z innym artystą – Filippino Lippi, jest fresk Wskrzeszenie syna Teofila i kazanie świętego Piotra w świątyni.
W centralnej części znajduje się przywrócony do życia syn gubernatora Antiochii. O tym, że wcześniej znajdował się po drugiej stronie, świadczą czaszki oraz kości wokół niego. Na uwagę zasługuje także tłum. Prawie wszystkie głowy zgromadzonych znajdują się na jednym poziomie, bez względu na ich pozycję i ruch; także głowa świętego Piotra. Jest to zasada kompozycyjna zwana IzokefalizmemIzokefalizmem. Ta zasada kompozycyjna występująca w malarstwie figuralnym była często stosowana w gotyku, jednak w okresie renesansu zanikła. W drugiej części obrazu widzimy drugą scenę. Tym razem święty Piotr przemawia do wiernych. Masaccio wprowadził tutaj elementy realistyczne. Na obrazie widzimy współczesne czasom artysty budynki, oraz zgodne z XV wieczną modą – włoskie stroje.
Które z wymienionych dzieł przypisuje się jedynie Masacciowi?
- Grosz Czynszowy
- Kazanie Piotra w Dzień Zesłania Ducha Świętego
- Wskrzeszenie syna Teofila i kazanie świętego Piotra w świątyni
Które z poniższych fresków znajdują się w kaplicy Brancaccich?
- 1
- 2
- 3
Dopasuj tytuły do fresków.
Uzdrawianie cieniem, Uzdrowienie chromego i wskrzeszenie Tabity, Wskrzeszenie syna Teofila i kazanie świętego Piotra w świątyni, Grosz czynszowy, Grzech pierworodny, Wygnanie z Raju
Innowacyjność twórczości Massacia polegała na:
- zastosowaniu perspektywy zbieżnej
- zastosowaniu gotyckiego, linearnego stylu
- nadaniu postaciom psychologicznego rysu
Połącz w pary fresk z odpowiadającym mu krótkim opisem.
Na obrazie widzimy anioła, najprawdopodobniej Archanioła Michała., Na obrazie występuje zasada kompozycyjna – izokefalizm. Autorem tego dzieła jest Masaccio i Filippino Lippi., Niektóre postacie na tym obrazie były wzorowane na filozofach greckich., Autorem tego fresku jest Masolino i Masaccio. Na obrazie widać kunszt obu artystów. Postacie są majestatyczne i dopracowane, a z drugiej strony pełne emocji.
| Kazanie Piotra w Dzień Zesłania Ducha Świętego | |
| Wygnanie z Raju | |
| Grosz czynszowy | |
| Wskrzeszenie syna Teofila i kazanie świętego Piotra w świątyni |
Przyjrzyj się wybranym freskom i przyporządkuj do nich autorów.
Masolino, Masaccio i Filippino Lippi, Masaccio i Masolino, Masaccio
Połącz w pary terminy i ich wyjaśnienia.
technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu na mokrym tynku, pokrytym kilku warstwami zaprawy, farbami z barwników odpornych na alkaliczne działanie wapna., Z języka włoskiego al secco. Jest to odmiana fresku. Różnił się on od typowego fresku tym, że malowano na tynku jedynie miejscowo zwilżonym roztworem wody i wapna. Tę technikę malarską stosowano do uzupełnienia malowideł ściennych., Malarstwo iluzjonistyczne polegające na namalowaniu na płaszczyźnie elementów architektury. Dzięki temu zabiegowi dane dzieło nabiera trójwymiarowości oraz głębi.
| kwadratura | |
| fresk suchy | |
| fresk |
Słownik pojęć
termin używany w odniesieniu do dzieł sztuki na oznaczenie światłocienia lub malarstwa światłocieniowego.
technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu na mokrym tynku, pokrytym kilkoma warstwami zaprawy, farbami z barwników odpornych na alkaliczne działanie wapna. Fresk jest techniką bardzo trudną, gdyż nie pozwala na dokonywanie poprawek i zmian oraz wymaga malowania częściami, ale należy do najtrwalszych rodzajów malarstwa ściennego.
z języka włoskiego „al secco”. Jest to odmiana fresku. Różnił się on „typowego” fresku tym, że malowano na tynku jedynie miejscowo zwilżonym, roztworem wody i wapna. Tę technikę malarską stosowano do uzupełnienia malowideł ściennych.
zasada kompozycyjna występująca w malarstwie figuralnym i rzeźbie, polegająca na umieszczeniu na jednym poziomie obok siebie głów wszystkich przedstawianych postaci, niezależnie od ich ruchu i pozycji. Stosowana często w sztuce starochrześcijańskiej, bizantyńskiej i romańskiej, rzadziej w gotyku; zanika w renesansie.
malarstwo iluzjonistyczne polegające na namalowaniu na płaszczyźnie elementów architektury. Dzięki temu zabiegowi dane dzieło nabiera trójwymiarowości oraz głębi.
Słownik pojęć
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Stefana Kozakiewicza, Warszawa 1969
Dominika Jackowiak, Historia Sztuki Malarstwo, Warszawa 2016
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Stefan Kozakiewicz, Warszawa 1969
Wielcy Malarze – Ich życie, inspiracje i dzieło, Masaccio, pod red. Ewy Dołowskiej, nr 40, Warszawa 1999
A.N. Hodge, Historia Sztuki – malarstwo o Giotta do czasów obecnych, Warszawa 2009
Anna Maria Lepacka, Renesans. Historia - Sztuka - Ludzie, Warszawa 2017
Dominika Jackowiak, Historia Sztuki Malarstwo, Warszawa 2016
Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa 2017
Riccardo Belcari, Giulia Marrucchi Wielka historia sztuki, T.3. Wczesny renesans, Warszawa 2010