Ważne daty
1397‑1475 – lata życia Paolo Uccello
1425 – zamieszkanie w Wenecji
1431 – powrót do Florencji
1435‑1440 – powstanie cyklu malarskiego Bitwa pod San Romano
1465 – pobyt w Urbino
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
charakteryzować cechy twórczości Uccella;
wyjaśniać, na czym polega wykorzystanie perspektywy w dziełach artysty;
opisywać treści dzieł artysty;
dokonywać analizy formalnej obrazów;
wiązać dzieła z miejscami, w których się znajdują.
Środowisko florenckie i freski w katedrze Santa Maria del Fiore
Uccello już w wieku dziesięciu lat został jednym z pomocników Ghibertiego, rzeźbiarza quattrocenta. W 1415 roku został przyjęty do Stowarzyszenia Lekarzy i Aptekarzy, do którego przynależeli również malarze. Karierę malarską rozpoczął w latach 20. XV wieku: związany był z artystycznym środowiskiem florenckim, od 1424 roku dołączył do cechu Malarzy Świętego Łukasza. Dla kościoła Santa Maria Novella wykonał w latach 1424‑1425 freskifreski przedstawiające Epizody z Księgi Rodzaju. W górnej scenie zamieścił podwójną scenę Stworzenia zwierząt i Stworzenia Adama. Mimo dwóch różnych tematów, zachowują one spójność. Uccello zastosował we fresku dwie rozbieżne perspektywyperspektywy. Dolną część wypełniają sceny Stworzenia Ewy i Grzechu pierworodnego.
W 1436 roku Uccello otrzymał zlecenie na fresk Johna Hawkwooda w katedrze Santa Maria del Fiore. Wykorzystał rysunki siatki Brunelleschiego. Malowidło występuje również pod tytułem Giovanni Acuto i jest pierwszym przedstawieniem renesansowego pomnika konnego w malarstwie.
Bitwa ukazana w perspektywie
Brakuje informacji na temat pobytu Uccella w Wenecji, ale wiadomo, że wykonał projekty mozaik do Bazyliki św. Marka. W styczniu 1431 roku wrócił do Florencji, a cztery lata później rozpoczął pracę nad trzema obrazami poświęconymi Bitwie pod San Romano. Bitwa pod San Romano miała miejsce w 1432 roku pomiędzy Florencją a Sieną. Kilka lat po bitwie Cosima Medici zamówił u Uccella obraz upamiętniający zwycięstwo wojsk florenckich. Malarz wykonał trzy dzieła reprezentujące trzy punkty widzenia – trzy różne oblicza bitwy.
Obraz przedstawiający początek bitwy pod San Romano, podzielony został na dwa plany i prezentuje mistrzowskie operowanie perspektywą linearnąperspektywą linearną i iluzją głębi. Malarz przekonująco ukazał ruch osób i zwierząt.
Środkowa część cyklu przedstawia decydujący moment bitwy, w którym Niccolo da Tolentino podczas walki zrzuca z konia sieneńskiego kondotiera Bernardina della Giarda. Dzieło, jako jedyne z trzech, jest sygnowane.
Trzeci obraz z cyklu przedstawia zakończenie bitwy florentczyków ze sieneńczykami. Michele Attendolo da Cotignola prowadzi swoje oddziały w celu zawarcia kontraktu. Jest to najbardziej statyczne ujęcie ze wszystkich dzieł.
Perspektywiczne oddanie głębi
Uccello nie zrezygnował z eksperymentów z perspektywą nawet w obrazach i narracyjnym charakterze. W obrazie Święty Jerzy, księżniczka i smok artysta zastosował skróty perspektywiczne podkreślające głębię.
Podsumowaniem dokonań Uccella w zakresie zastosowania perspektywy jest Polowanie. W dziele powtarzają się motywy, które pojawiły się we wcześniejszych dziełach. Malarz na tle fantastycznego pejzażu zamieścił dynamiczną scenę, ujętą w panoramiczny kształt. W obrazie po raz kolejny pojawia się więcej niż jeden punkt zbiegu.
Zadania
Do dzieł przyporządkuj właściwe muzea.
National Gallery, Anglia, Luwr, Paryż, Uffizi, Florencja
Bitwa pod San Romano (I) | |
Bitwa pod San Romano (II) | |
Bitwa pod San Romano (III) |
Słownik pojęć
alfresco, buon fresco: 1) technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu na mokrym tynku, pokrytym kilku warstwami zaprawy (intonaco, arriciato), farbami z pigmentów odpornych na alkaliczne działanie wapna, rozprowadzonymi wodą deszczową; 2) malowidło wykonane tą techniką.
umiejętność ukazywania trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie, zgodnie z prawami widzenia.
oparta na zasadzie pozornego zmniejszania się przedmiotów w miarę ich oddalania się od oka oraz pozornej zbieżności ku horyzontowi wszelkich linii biegnących w głąb oka (zw. także perspektywą geometryczną, zbieżną lub centralną), tzn. obserwacja powstałego na płaszczyźnie obrazu wywołuje iluzję postrzegania takich samych stosunków przestrzennych jak podczas obserwacji rzeczywistej przestrzeni.
Słownik opracowano na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia-architektury
https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Muzea świata, National Gallery, Świat Książki, Warszawa 2005;
Muzea świata, Uffizi, Świat Książki, Warszawa 2005;
Muzea świata, Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005;
P. de Rynck, Jak czytać malarstwo, Universitas, Kraków, 2005
W. Tomkiewicz, Piękno wielorakie - sztuka baroku, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971