W przyrodzie stale zachodzi niewyobrażalna liczba przemian chemicznych. Ponadto człowiek sam inicjuje i przeprowadza wiele z nich, aby otrzymać potrzebne mu materiały. Mimo że reakcje chemiczne różnią się między sobą rodzajem substratów i powstających produktów, to jednak wszystkie można podzielić na grupy, które charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

symbole pierwiastków chemicznych;
sposoby zapisywania równań reakcji chemicznych;
pojęcie substratów i produktów w reakcji chemicznej.

Nauczysz się

na czym polegają reakcje syntezy i analizy;
wskazywać przykłady reakcji syntezy i analizy;
zapisywać równania reakcji syntezy i analizy;
dobierać współczynniki w równaniach reakcji chemicznych;
opisywać eksperyment chemiczny, uwzględniając: szkło i sprzęt laboratoryjny, odczynniki chemiczne, obserwacje, weryfikację hipotezy i wnioski.

iZrYkwtA6R_d5e210

1. Jakie zasady obowiązują przy zapisywaniu równań reakcji?

Przebieg przemiany chemicznej, z uwzględnieniem substratów i produktów, można opisać słownie, np. węgiel reaguje z tlenem i w wyniku tej reakcji powstaje tlenek węgla $(IV)$ .

Zamiast długiego opisu, można posłużyć się równaniem reakcji zawierającym nazwy pierwiastków i związków chemicznych:

węgiel + tlen \to tlenek węgla (IV)

Mimo że powyższe sposoby przedstawiania przebiegu reakcji chemicznych są poprawne, to jednak okazują się mało przydatne dla chemików. W swojej pracy stosują oni równania reakcji, w których wykorzystują symbole pierwiastków i wzory związków chemicznych. Dzięki temu chemicy na całym świecie rozumieją się bez słów. Omawianą wcześniej przemianę chemiczną zapisują za pomocą następującego równania reakcji:

C + O_{2} \to {CO}_{2}

Ważne!

Niektóre pierwiastki, takie jak: wodór, azot, tlen, chlor, jod, fluor, brom w stanie wolnym, występują w postaci cząsteczek dwuatomowych. Z tego względu, w równaniach reakcji z ich udziałem, posługujemy się ich wzorami: $H_{2}, N_{2}, O_{2}, {Cl}_{2}, I_{2}, F_{2}, {Br}_{2}$ .

Aby równanie reakcji było poprawnie zapisane, liczby atomów poszczególnych pierwiastków, zapisanych po obu stronach tego równania, muszą być identyczne. W zaprezentowanym powyżej równaniu reakcji ( $C + O_{2} \to {CO}_{2}$ ) otrzymywania tlenku węgla $(IV)$ z węgla i tlenu ten warunek jest spełniony.

R12gPxSLmCHzV

Ilustracja prezentuje sposób zapisu reakcji chemicznych z podziałem na strony lewą i prawą na przykładzie spalania węgla w tlenie, w wyniku czego powstaje dwutlenek węgla. Strona lewa równania opisuje stan przed reakcją i ma postać C+O2. Potem strzałka skierowana w prawą stronę wskazująca kierunek zachodzenia reakcji. Prawa strona równania opisuje stan po reakcji i ma postać CO2. — Strony równania reakcji chemicznych
Źródło: Krzysztof Jaworski, dostępny w internecie: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Liczba atomów pierwiastków po obu stronach równania reakcji
Pierwiastek	Liczba atomów po lewej stronie równania	Liczba atomów po prawej stronie równania
węgiel	$1$	$1$
tlen	$2$	$2$

iZrYkwtA6R_d5e267

Polecenie 1

Poniżej przedstawiono słowny zapis równania reakcji, prowadzącej do otrzymania tlenku magnezu.

magnez + tlen \to tlenek magnezu

Przy użyciu symboli i wzorów chemicznych zapisz równanie reakcji magnezu z tlenem, w wyniku której powstaje tlenek magnezu.

RyLjpVBlLRuNL

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

2 Mg + O_{2} \to 2 MgO

Polecenie 1

Poniżej przedstawiono słowny zapis równania reakcji, prowadzącej do otrzymania tlenku magnezu.

magnez + tlen \to tlenek magnezu

Zaznacz poprawne równanie reakcji magnezu z tlenem, w wyniku której powstaje tlenek magnezu.

R1VwEIVI9u4Uj

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zapis równania reakcji magnezu z tlenem

Krok

1

Krok

1

Zapisujemy wzory lub symbole substancji reagujących (substratów) po lewej stronie równania reakcji, a po prawej – wzór produktu:

2 Mg + O_{2} \to MgO

Krok

2

Krok

2

Sprawdzamy liczby poszczególnych atomów po obu stronach równania reakcji:

Liczba atomów pierwiastków po obu stronach równania reakcji
Pierwiastek	Liczba atomów po lewej stronie równania	Liczba atomów po prawej stronie równania
magnez	$1$	$1$
tlen	$2$	$1$

Zauważamy niezgodność liczby atomów tlenu po lewej i prawej stronie równania.

Krok

3

Krok

3

W celu wyrównania liczby atomów każdego z pierwiastków po obu stronach równania, musimy dwukrotnie zwiększyć liczbę atomów tlenu po jego prawej stronie:

Mg + O_{2} \to 2 MgO

Ważne: Przy zwiększaniu liczby substratów w równaniu reakcji chemicznej, zawsze używamy współczynników stechiometrycznych, nigdy indeksów (wzór $MgO$ przedstawia zupełnie inny związek niż wzór nieistniejącego ${MgO}_{2}$ ).

Krok

4

Krok

4

Ponownie oceniamy liczby atomów magnezu i tlenu:

Porównanie liczby atomów magnezu i tlenu
Pierwiastek	Liczba atomów po lewej stronie równania	Liczba atomów po prawej stronie równania
magnez	$1$	$2$
tlen	$2$	$2$

Tym razem niezgodna jest liczba atomów magnezu po stronie substratów i produktów. Należy więc zwiększyć ją dwukrotnie po lewej stronie równania reakcji.

Krok

5

Krok

5

Mnożymy przez $2$ liczbę atomów magnezu po lewej stronie równania (wstawiamy liczbę $2$ w miejsce współczynnika stechiometrycznego, znajdującego się przed symbolem magnezu):

2 Mg + O_{2} \to 2 MgO

Krok

6

Krok

6

Dokonujemy właściwych obliczeń:

Dobór właściwych współczynników stechiometrycznych
Pierwiastek	Liczba atomów po lewej stronie równania	Liczba atomów po prawej stronie równania
magnez	$2$	$2$
tlen	$2$	$2$

Liczba atomów każdego z pierwiastków po obu stronach równania jest taka sama. Równanie reakcji jest zapisane prawidłowo. Mówi się, że jest ono uzgodnione lub zbilansowane. Czynności, które wykonywaliśmy od momentu napisania równania reakcji przy użyciu symboli i wzorów, do uzyskania jego prawidłowego zapisu, nazywa się uzgadnianiem (lub bilansowaniem) równania reakcji.

Polecenie 2

W jaki sposób uzgodnić równanie reakcji otrzymywania wody z wodoru i tlenu? Zapoznaj się z poniższym filmem, a następnie rozwiąż ćwiczenie.

R2LHSRPgd5atn

Film pt. Uzgadnianie równania reakcji na przykładzie reakcji otrzymywania wody
Źródło: Marcin Sadomski, Kevin MacLeod (http://incompetech.com), Krzysztof Jaworski, Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R1YUDg6izAzNT

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Już w $XVIII w .$ chemicy zapisywali równania reakcji chemicznych. Ta notacja znacznie różniła się od współczesnej. Na przykład reakcję metalu (żelaza) z kwasem azotowym – współczesna nazwa: kwas azotowy $(V)$ – opisywano następująco:

RGV9PdWaFkClZ

Ilustracja przedstawia osiemnastowieczny zapis reakcji chemicznej na przykładzie reakcji żelaza z kwasem azotowym. Wykorzystuje on symbole zamknięte w nawiasach ułożonych obok siebie. Z lewej strony, w nawiasie, znajduje się symbol planety Mars – okrąg z wychodzącą z niego strzałką skierowaną na ukos w prawo. Tuż obok, w drugim nawiasie, zapis symboliczny składa się, licząc od lewej, z odwróconego trójkąta, symbolu przypominającego krzyż celtycki oraz zwykłego trójkąta po którym następuje kolejny krzyż celtycki, ale z ramieniem przecinającym trójkąt poziomo w połowie jego wysokości. — Dawna notacja chemiczna
Źródło: Dariusz Adryan, dostępny w internecie: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

iZrYkwtA6R_d5e376

2. Jak nazywamy reakcję, w wyniku której substancje łączą się ze sobą, tworząc jeden związek chemiczny?

Przyjrzyj się poniższym równaniom reakcji:

wodór + tlen \to woda

2 H_{2} + O_{2} \to 2 H_{2} O

węgiel + tlen \to tlenek węgla (IV)

C + O_{2} \to {CO}_{2}

wodór + chlor \to chlorowodór

H_{2} + {Cl}_{2} \to 2 HCl

Zauważ, że w wyniku tych przemian z dwóch substratów otrzymuje się jeden produkt. Można je opisać poniższym równaniem:

{substrat}_{1} + {substrat}_{2} \to produkt

O takich przemianach mówi się, że są to reakcje syntezyreakcja syntezy (reakcja łączenia)reakcje syntezy lub inaczej reakcje łączeniareakcja syntezy (reakcja łączenia)reakcje łączenia.

W poniższej galerii przedstawiono przykłady reakcji syntezy.

R2esJZiqaBirF

Zdjęcie przedstawia palnik gazowy, nad którym ręka eksperymentatora trzyma długie szczypce, których koniec znajduje się w zasięgu płomienia. Trzymana w szczypcach wstążka magnezowa spala się białym oślepiającym płomieniem. — Magnez reaguje z tlenem i w wyniku tej reakcji powstaje tlenek magnezu
( $magnez + tlen \to tlenek magnezu$ ). Przemiana ta jest przykładem reakcji syntezy (łączenia)
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rl3fsjqUvBFHW

Zdjęcie przedstawia końcówkę palnika w zbliżeniu. Nad nim, w zasięgu słabo widocznego płomienia wisi laboratoryjna łyżeczka do spalań, na której znajduje się paląca się siarka. Z łyżeczki unosi się biały dym, co jest jednym z elementów charakterystycznych reakcji spalania siarki. — Reakcja siarki z tlenem ( $siarka + tlen \to tlenek siarki (IV)$ ) jest przykładem reakcji syntezy
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

RtaSQfqVZmeEm

Zdjęcie przedstawia gazowy palnik laboratoryjny, nad którym znajduje się końcówka poziomo ustawionych szczypiec trzymających mały tygielek ogrzewany w płomieniu, który obrócony jest wlotem w kierunku aparatu. W tygielku znajduje się rozżarzona mieszanina siarki z żelazem. — Reakcja siarki z żelazem jest przykładem reakcji syntezy – z dwóch substratów powstaje jeden produkt ( $siarka + żelazo \to siarczek żelaza (II)$ )
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja magnezu z jodem1

Doświadczenie 1

Przeprowadź doświadczenie chemiczne polegające na sprawdzeniu, czy jod reaguje z magnezem.

Uwaga!
Doświadczenie należy wykonać pod wyciągiem.

Rk6sXhLVYLkMN

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne polegające na sprawdzeniu, czy jod reaguje z magnezem. Zapoznaj się z poniższym opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.

Problem badawczy:

Czy jod reaguje z magnezem? Czy jest to reakcja syntezy?

Hipoteza:

Jod reaguje z magnezem. Jest to reakcja syntezy, czyli łączenia.

Co było potrzebne:

magnez w postaci wiórów;
jod krystaliczny;
woda;
parowniczka porcelanowa;
dwie łyżeczki;
pipeta Pasteura.

Przebieg doświadczenia:

W parowniczce umieszczono niewielką ilość wiórków magnezowych oraz kilka kryształków rozdrobnionego jodu. Do mieszaniny jodu z magnezem dodano kilka kropli wody.

Obserwacje:

Po dodaniu wody reakcja przebiega gwałtownie. Wydzielają się pary o fioletowej barwie.

Wnioski:

W wyniku reakcji magnezu z jodem powstaje jodek magnezu, zgodnie z poniższym równaniem reakcji:

magnez + jod \to jodek magnezu

Woda pełni rolę katalizatora tej reakcji, czyli znacznie przyspiesza jej przebieg.

Reakcja ta przebiega z wydzieleniem ciepła. Jest ono wystarczające do tego, aby jod, znajdujący się w mieszaninie reakcyjnej, częściowo uległ sublimacji (fioletowy gaz). Reakcja otrzymywania jodku magnezu z magnezu i jodu jest reakcją syntezy.

Polecenie 3

R6RenC5bimdEP

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obserwacje: Po dodaniu wody reakcja przebiega gwałtownie. Wydzielają się pary o fioletowej barwie.

Weryfikacja hipotezy:

Postawiona hipoteza okazała się prawdziwa. Jod reaguje z magnezem. Jest to reakcja syntezy, czyli łączenia.

lub

Postawiona hipoteza okazała się fałszywa. Jod reaguje z magnezem. Jest to reakcja syntezy, czyli łączenia.

Wnioski:

W wyniku reakcji magnezu z jodem powstaje jodek magnezu, zgodnie z poniższym równaniem reakcji:

Mg + I_{2} \overset{H_{2} O}{\to} {MgI}_{2}

magnez + jod \to jodek magnezu

Woda pełni rolę katalizatora tej reakcji, czyli znacznie przyspiesza jej przebieg.

R1JgrJrCRhJfX

Film pt. Reakcja magnezu z jodem
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 3

REGtsCGNkEaFo

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeanalizuj poniższe przykłady równań reakcji syntezy. Zwróć uwagę na to, że liczby atomów poszczególnych pierwiastków, zapisanych po obu stronach równania reakcji, są takie same.

Równania reakcji syntezy – przykłady
Lp.	Zapis słowny	Zapis z użyciem symboli i wzorów
Lp.	$1 .$	$siarka + żelazo \to siarczek żelaza (II)$	$Fe + S \to FeS$
$2 .$	$sód + chlor \to chlorek sodu$	$2 Na + {Cl}_{2} \to 2 NaCl$
$3 .$	$magnez + tlen \to tlenek magnezu$	$2 Mg + O_{2} \to 2 MgO$
$4 .$	$glin + tlen \to tlenek glinu$	$4 Al + 3 O_{2} \to 2 {Al}_{2} O_{3}$
$5 .$	$siarka + tlen \to tlenek siarki (IV)$	$S + O_{2} \to {SO}_{2}$
$6 .$	$tlenek siarki (IV) + woda \to kwas siarkowy (IV)$	${SO}_{2} + H_{2} O \to H_{2} {SO}_{3}$

Ciekawostka

Synteza jądrowa
Podczas omawianej reakcji syntezy z dwóch lub większej liczby substratów powstaje jeden produkt. Jądra atomów pierwiastków, które tworzą substraty, a następnie – produkt, nie ulegają zmianie.
Istnieje jednak typ reakcji nazywany syntezą jądrową. Przemiana ta polega na łączeniu się jąder lekkich pierwiastków w jądra cięższych pierwiastków. Taka przemiana zachodzi na przykład na Słońcu. Podczas niej z dwóch jąder atomów wodoru powstaje jądro atomu helu i wydziela się ogromna ilość energii. Reakcję syntezy helu opisuje równanie uwzględniające budowę jąder poszczególnych reagentów:

{}_{1}^{2}H + {}_{1}^{2}H \to {}_{2}^{4}{He} + energia

RC0KKhPnfQguv

Zdjęcie z radioteleskopu przedstawiające Słońce w postaci ogromnej pomarańczowej kuli z jaśniejszymi plamami i widocznymi wyrzutami materii na krawędziach. — Na Słońcu zachodzi synteza jądrowa
Źródło: NASA/SDO (AIA), dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

iZrYkwtA6R_d5e584

3. Jak nazywamy reakcję chemiczną, w wyniku której z jednej substancji powstaje kilka produktów?

W odpowiednich warunkach woda ulega reakcji, w wyniku której powstają pierwiastki, z jakich się składa. Przebieg tej reakcji opisuje równanie:

woda \to tlen + wodór

Zauważmy, że w omawianej reakcji z jednej substancji (wody) powstają dwie inne (tlen i wodór).
Przemiana chemiczna, podczas której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty, nazywana jest reakcją rozkładureakcja analizy (reakcja rozkładu)reakcją rozkładu lub reakcją analizyreakcja analizy (reakcja rozkładu)reakcją analizy. Można ją opisać za pomocą schematu:

substrat \to {produkt}_{1} + {produkt}_{2} + …

Omówiona przemiana wody w wodór i tlen należy do tego typu reakcji.

Polecenie 4

Obejrzyj film, a następnie zaznacz produkty rozkładu tlenku rtęci $(II)$ .

Rih29SnQGcBoL

Film pt. Rozkład tlenku rtęci(II)
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Tlenek rtęci $(II)$ ulega reakcji rozkładu zgodnie z poniższym równaniem reakcji:

2 HgO \to 2 Hg + O_{2}

R1ZPqDdUbpMH2

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcje analizy zachodzą w naszym otoczeniu. Są one również wykorzystywane w przemyśle do otrzymywania użytecznych pierwiastków i związków chemicznych.

Rtfm8n75bWmwS

Zdjęcie plastikowej białej butelki z niebieską etykietą z napisem: woda utleniona. Poniżej znajduje się napis: Hydrogenii Peroxydum trzyprocentowy roztwór na skórę i do płukania jamy ustnej. — Woda utleniona, używana do odkażania ran, z biegiem czasu powoli rozpada się na wodę i tlen
( $woda utleniona \to woda + tlen$ ), dlatego, jako środek apteczny, ma określony termin użycia
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R1Y6BiVgoYyth

Zdjęcie zakładu wapienniczego, w którym wypala się wapień – Trzuskawica S.A. Na pierwszym planie znajdują się tory, którymi przewożone są surowce i produkty. Za nimi stoi duży budynek fabryki z licznymi kominami i instalacjami do produkcji i składowania wapna. — W zakładach wapienniczych z minerału o nazwie **węglan wapnia** otrzymuje się tlenek wapnia (tak zwane wapno palone) – materiał do produkcji zapraw murarskich
Źródło: Tomorrow Sp z o.o., Trzuskawica S.A., licencja: CC BY-SA 3.0.

Proces otrzymywania tlenku wapnia w wyniku rozkładu węglanu wapnia przebiega w wysokiej temperaturze. Można go opisać następującymi równaniami reakcji:

{CaCO}_{3} \overset{temperatura}{\to} CaO + {CO}_{2}

węglan wapnia \overset{temperatura}{\to} tlenek wapnia + tlenek węgla (IV)

Ważne!

W równaniach reakcji chemicznych często zaznacza się warunki, w jakich reakcje te przebiegają. Jeśli reakcja wymaga ogrzewania, to nad strzałką zapisujemy słowo „temperatura” lub symbol „T”. Czasami również podajemy konkretną wartość temperatury, potrzebną do zajścia reakcji chemicznej.

RuFESWCnpxWzv

Zdjęcie huty aluminium oglądanej z lotu ptaka. Zakłady składają się z szeregu długich budynków. Jednemu z nich towarzyszy mniejszy kompleks z wysokim kominem. Widok innych budynków przemysłowych, mieszkalnych i magazynów, a także drogi prowadzącej do huty i samochodów na niej wskazują, że kompleks jest naprawdę wielki. — W hutach aluminium glin otrzymuje się w reakcji rozkładu tlenku glinu pod wpływem prądu elektrycznego
Źródło: Tuxyso, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

tlenek glinu * \to glin + tlen

2 {Al}_{2} O_{3} \to 4 Al + 3 O_{2}

Ważne!

* Z uwagi na to, że wartościowość glinu we wszystkich związkach chemicznych jest równa trzy, w nazwach tych związków nie podaje się jego wartościowości.

Równania reakcji analizy (rozkładu) – przykłady
Zapis słowny	Zapis z użyciem symboli i wzorów
$tlenek azotu (IV) \to tlenek azotu (II) + tlen$	$2 {NO}_{2} \to 2 NO + O_{2}$
$tlenek rtęci (II) \to rtęć + tlen$	$2 HgO \to 2 Hg + O_{2}$
$tlenek chromu (VI) \to tlenek chromu (III) + tlen$	$4 {CrO}_{3} \to 2 {Cr}_{2} O_{3} + 3 O_{2}$
$woda \to tlen + wodór$	$2 H_{2} O \to 2 H_{2} + O_{2}$

Polecenie 5

Zastanów się i odpowiedz, czy poniższe równanie:

glukoza + tlen \to tlenek węgla (IV) + woda

przedstawia reakcję rozkładu. Odpowiedź uzasadnij.

R166CJLQT5SBo

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

iZrYkwtA6R_d5e755

Podsumowanie

Równania reakcji chemicznych zapisuje się przy użyciu symboli i wzorów chemicznych. Liczby atomów poszczególnych pierwiastków chemicznych po obu stronach równania muszą być identyczne.
Uzupełnianie równania reakcji o współczynniki stechiometryczne nazywa się uzgadnianiem (bilansowaniem) równania reakcji chemicznej.
Reakcja syntezy (łączenia) to rodzaj reakcji chemicznej, w wyniku której z dwóch lub większej liczby substratów powstaje tylko jeden produkt.
Reakcja analizy (rozkładu) to rodzaj reakcji chemicznej, w wyniku której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty.

Praca domowa

Polecenie 6.1

Korzystając z dostępnych materiałów, przedstaw za pomocą modeli równanie dowolnej reakcji syntezy i analizy.

np.

S + O_{2} \to {SO}_{2}

RU9KccrFB1rtA

Schemat reakcji syntezy. — Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

np.

2 H_{2} O \to 2 H_{2} + O_{2}

RftIjQ5F2G0Zp

Schemat reakcji analizy. — Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 6.1

R1br5YJ2QSR7e

Dopasuj, czy podane poniżej równania reakcji należą do reakcji syntezy, czy analizy. Reakcje syntezy Możliwe odpowiedzi: 1.

2 Na + {Cl}_{2} \to 2 NaCl

, 2.

2 {NO}_{2} \to 2 NO + O_{2}

, 3.

4 {CrO}_{3} \to 2 {Cr}_{2} O_{3} + 3 O_{2}

, 4.

4 Al + 3 O_{2} \to 2 {Al}_{2} O_{3}

, 5.

{SO}_{2} + H_{2} O \to H_{2} {SO}_{3}

, 6.

2 HgO \to 2 Hg + O_{2}

Reakcje analizy Możliwe odpowiedzi: 1.

2 Na + {Cl}_{2} \to 2 NaCl

, 2.

2 {NO}_{2} \to 2 NO + O_{2}

, 3.

4 {CrO}_{3} \to 2 {Cr}_{2} O_{3} + 3 O_{2}

, 4.

4 Al + 3 O_{2} \to 2 {Al}_{2} O_{3}

, 5.

{SO}_{2} + H_{2} O \to H_{2} {SO}_{3}

, 6.

2 HgO \to 2 Hg + O_{2}

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

iZrYkwtA6R_d5e810

Słownik

reakcja syntezy (reakcja łączenia)

przemiana chemiczna polegająca na łączeniu się dwóch lub większej liczby substratów w jeden produkt

reakcja analizy (reakcja rozkładu)

przemiana chemiczna polegająca na rozkładzie jednego substratu (związku chemicznego) na co najmniej dwa produkty (pierwiastki bądź związki chemiczne)

iZrYkwtA6R_d5e868

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

R1IinVHsKUaP41

Ćwiczenie 1

Uzupełnij luki w tekście. Wybierz właściwe określenia spośród podanych.

Reakcja syntezy, współczynniki stechiometryczne, powstają więcej niż trzy produkty, liczby uzgodnione, Reakcja analizy, powstaje jeden produkt, powstają co najmniej dwa produkty, reakcja analizy, indeksy stechiometryczne, przemiana fizyczna, reakcja syntezy, liczby zbilansowane, reakcja rozkładu, powstają co najwyżej dwa produkty

Reakcje, w których z dwóch lub więcej substratów powstaje tylko jeden produkt, to ......................................................................... ........................................................................ to przemiana chemiczna, w której z jednego substratu ......................................................................... Liczby umieszczane przed symbolami i wzorami substancji w równaniach reakcji chemicznej w celu ich zbilansowania to .........................................................................

Źródło: Agnieszka Kamińska-Ostęp, Bożena Karawajczyk, licencja: CC BY-SA 3.0.

RpP3yKahE7tb41

Ćwiczenie 2

Określ typ reakcji chemicznych przedstawionych w postaci podanych równań reakcji dopasowując je do odpowiedniej grupy Reakcja syntezy Możliwe odpowiedzi: 1.

magnez + tlen \to tlenek magnezu

, 2.

siarka + miedź \to siarczek miedzi (II)

, 3.

wodór + chlor \to chlorowodór

, 4.

węglan magnezu \to tlenek węgla (IV) + tlenek magnezu

, 5.

woda \to wodór + tlen

, 6.

wodorotlenek miedzi (II) \to tlenek miedzi (II) + woda

, 7.

tlenek węgla (IV) + węgiel \to tlenek węgla (II)

Reakcja analizy Możliwe odpowiedzi: 1.

magnez + tlen \to tlenek magnezu

, 2.

siarka + miedź \to siarczek miedzi (II)

, 3.

wodór + chlor \to chlorowodór

, 4.

węglan magnezu \to tlenek węgla (IV) + tlenek magnezu

, 5.

woda \to wodór + tlen

, 6.

wodorotlenek miedzi (II) \to tlenek miedzi (II) + woda

, 7.

tlenek węgla (IV) + węgiel \to tlenek węgla (II)

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

RXMI52hNjLwJA1

Ćwiczenie 3

Wskaż prawidłowo zbilansowane równanie następującej reakcji chemicznej:
$glin + chlor \to chlorek glinu$ .

$2Al + {3Cl}_{2} → {2AlCl}_{3}$
${Al}_{2} + {Cl}_{2} → {2AlCl}_{3}$
$2Al + {Cl}_{2} → {AlCl}_{3}$
$2Al + {2Cl}_{2} → {2AlCl}_{3}$
$Al + 3 {Cl}_{2} \to {2AlCl}_{3}$

Źródło: Agnieszka Kamińska-Ostęp, Bożena Karawajczyk, licencja: CC BY-SA 3.0.

R2hSEFDp24fgB1

Ćwiczenie 4

Wskaż prawidłowo zbilansowane równanie reakcji otrzymywania tlenku siarki(VI) z tlenku siarki(IV) i tlenu.

${2SO}_{2} + O_{2} → {2SO}_{3}$
${SO}_{2} + {2O}_{2} \to {2SO}_{3}$
${2SO}_{3} + O_{2} \to {2SO}_{2}$
${SO}_{2} + O → {SO}_{3}$
$S + O_{2} → {SO}_{2}$

Źródło: Agnieszka Kamińska-Ostęp, Bożena Karawajczyk, licencja: CC BY-SA 3.0.

RiYAQhDngpVw01

Ćwiczenie 5

Wskaż prawidłowo zapisane i zbilansowane równanie reakcji rozkładu tlenku ołowiu(IV) do tlenku ołowiu(II) i tlenu.

${2PbO}_{2} → 2PbO + O_{2}$
${PbO}_{2} → Pb + O_{2}$
${2PbO + O}_{2} → {2PbO}_{2}$
${PbO}_{2} → PbO + O$
${PbO}_{2} → PbO + O_{2}$

Źródło: Agnieszka Kamińska-Ostęp, Bożena Karawajczyk, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1bnOkxyUbq0k2

Ćwiczenie 6

Oceń, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe.

	Prawda	Fałsz
Reakcje metali z tlenem, w wyniku których otrzymuje się tlenki tych metali, są reakcjami analizy.	□	□
Reakcja rozkładu związku chemicznego to reakcja analizy.	□	□
Przemiana zachodząca podczas prażenia węglanu wapnia to reakcja syntezy.	□	□
W reakcji syntezy uczestniczą co najmniej dwa substraty, a otrzymuje się w jej wyniku jeden produkt.	□	□
W reakcji analizy uczestniczy jeden substrat, z którego powstają co najmniej dwa produkty.	□	□

Źródło: Agnieszka Kamińska-Ostęp, Bożena Karawajczyk, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7

W szkolnym laboratorium uczniowie przeprowadzili następujące doświadczenie chemiczne.

Na łyżce do spalań uczniowie umieścili niewielką ilość siarki. Następnie ogrzewali zawartość łyżki nad płomieniem palnika. Siarka początkowo zaczęła się topić, a następnie spalać niebieskim płomieniem.

RHEexQGoFmAZe

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 8

R1T0KZFP5medF

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Glossary

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kielce 2020.

bg‑gray3

Notatnik

RWUZ2YcVxznwC

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcje syntezy i analizy

1. Jakie zasady obowiązują przy zapisywaniu równań reakcji?

Zapis równania reakcji magnezu z tlenem

2. Jak nazywamy reakcję, w wyniku której substancje łączą się ze sobą, tworząc jeden związek chemiczny?

3. Jak nazywamy reakcję chemiczną, w wyniku której z jednej substancji powstaje kilka produktów?

Podsumowanie

Słownik

Ćwiczenia

Bibliografia

Notatnik