RchhJSRzSWInC1

Ważne daty

1831‑1901 – lata życia Wojciecha Gersona

1833‑1876 – lata życia Józefa Szermentowskiego

1836‑1877 – lata życia Aleksandra Kotsisa

1844‑1858 – okres nauki W. Gersona, najpierw w Warszawie w Szkole Sztuk Pięknych u J. F. Piwarskiego, Ch. Breslauera i M. Zaleskiego, następnie w Akademii w Petersburgu i w Paryżu, m.in. u Leona Cogneta

1850‑1862 – okres studiów Gersona w Krakowie u W. K. Stattlera, W. Łuszczkiewicza i A. Płońskiego, a następnie w Wiedniu u F. G. Waldmüllera

1853‑1857 – nauka J. Szermentowskiego w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u Ch. Breslauera i J. Kossaka oraz – poza nią – u W. Gersona

1860 – wyjazd J. Szermentowskiego na stypendium do Paryża, gdzie pozostał do końca życia

1871‑1896 – sprawowanie przez W. Gersona funkcji profesora w warszawskiej Szkole Rysunkowej

1871‑1875 – pobyt A. Kotsisa w Monachium

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Rp37nuMdGmHzd1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:

e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),

5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

charakteryzować cechy twórczości polskich realistów;

omawiać tematykę wygranych dzieł;

dokonywać analizy obrazów;

wskazywać miejsca przechowywania dzieł realistów polskich.

Realizm w Polsce

Realizm połowy XIX wieku w malarstwie polskim przybrał różne oblicza. Artyści poszukiwali wśród opisu otaczającej rzeczywistości wartości uniwersalnych, często opierając się na inspiracjach płynących z zachodu, ale zawsze osadzonych w rodzimym przekazie. W 1884 roku otwarta została w Warszawie Szkoła Sztuk Pięknych, zamknięta przez władze carskie po upadku powstania 1830 roku. To właśnie tutaj, oprócz tendencji klasycyzującej, wykształcił się nurt zwany mieszczańskim realizmem. Jednak największe znaczenie odegrała tzw. Druga Szkoła Sztuk Pięknych, skupiająca grono warszawskich malarzy upatrujących w tworzeniu tematów z życia wiejskiego i rodzimego krajobrazu wartości narodowych. Do grupy tych malarzy zaliczani są Wojciech Gerson, Józef Szermentowski czy Aleksander Kotsis. Mimo reprezentowania nurtu polskiego realizmu, ich twórczość różniła się.

Wojciech Gerson i pejzaż tatrzański

Wojciech Gerson (1831‑1901) to warszawianin, pochodzący z rzemieślniczej rodziny niemieckiego pochodzenia. Zasłużył się dla rozwoju polskiej sztuki jako wieloletni profesor Szkoły Rysunkowej w Warszawie, pedagog, popularyzator i działacz społeczny, a przede wszystkim, malarz i ilustrator. W jego twórczości można wyróżnić dwa główne nurty zainteresowań pod względem tematyki – malował pejzaże tatrzańskie, obrazy historyczne. Oprócz nich pojawiają się także w dorobku malarza sceny rodzajowe, obrazy religijne i portrety. Uprawiał ilustratorstwo i litografię. Gerson był jednym z pierwszych polskich artystów, którzy z zapałem studiowali naturę w plenerze i tam ją uwieczniali. Słynne były jego podróże ze szkicownikiem w towarzystwie przyjaciół podejmowane w latach 50. XIX w. Szczególnym przy tym umiłowaniem malarza były pejzaże tatrzański, uwieczniane nie tylko w formie malarskiej, lecz również popularyzowane za pośrednictwem grafiki prasowej. Oczywiście, pracując jako ilustrator, Gerson nie ograniczał się do wątków tatrzańskich. Prezentował czytelnikom także inne tematy, jak choćby uwiecznioną podczas podróży po kraju architekturę.

Wędrując po najwyższych szczytach, Gerson wykonywał z natury liczne szkice i niewielkie studia górskiej natury. Jak przystało na malarza akademickiego, większe obrazy (…) komponował i wykańczał w atelier.

Źródło: Janina Zielińska, Akademizm w XIX wieku, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Gerson‑Wojciech;3905109.html (dostęp z dnia 31.03.2018)

Cmentarz w górach z 1894 roku przedstawia pejzaż prawdopodobnie z okolic Zakopanego z widokiem na pasmo Tatr w tle. Realistycznie odtworzony krajobraz z sylwetkami kobiety w żałobie i dziecka, z majestatycznym pasmem gór oraz świetlistym, przesłoniętym poszarpaną zasłoną chmur niebem, nie jest pozbawiony romantycznej metafory. Zmurszały mur cmentarza, zapadnięte w ziemię mogiły i pochylony od starości lub wichrów krzyż - stwarzają wrażenie zagubionego wśród gór zakątka, w którym niepodzielnie panuje cisza i smutek zapomnienia. Metaforyczna treść obrazu mówi o przemijaniu ludzkiego życia, o nieskończoności wszechświata i odwiecznym rytmie odradzającej się przyrody, której człowiek jest tylko małą cząstką.

Źródło: (Muzeum Narodowe w warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)

RseLb5OH6x1Mv1

Wojciech Gerson, „Cmentarz w górach”, 1894, Muzeum Narodowe w Warszawie, wolnelektury.pl, CC BY 3.0

Gerson malował miejsca trudno dostępne, poszukiwał ciekawych miejsc, często niedostępnych, ukrytych, oddających urok gór. W jego ujęciu były to pejzaże majestatyczne, oddające niesamowitość tych miejsc, pokazujące potęgę natury z jej świeżością, wrażeniowością. Dzieła malarza powstały z potrzeby wnętrza, nie tworzył ich pod wystawy. Nie doszukiwał się też akcentów patriotycznych. Chciał, aby pejzaż wyzwolony był od jakichkolwiek skojarzeń, by był czysty sam w sobie.

R13PkvxYVcqvr

Wojciech Gerson, „Zwał skalisty w dolinie Białej Wody w Tatrach”, 1892, Muzeum Narodowe w Warszawie, wolnelektury.pl, CC BY 3.0

Józef Szermentowski – polski malarz na obczyźnie

Józef Szermentowski (1833 – 1876) podczas studiów w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych związał się z grupą artystów podejmujących wątki rodzajowo‑pejzażowe. Od 1860 r. do końca życia działał we Francji, gdzie związał się ze środowiskiem barbizończykówbarbizończyków, lecz nie zaprzestał malowania widoków polskich. Jego obrazy często przedstawiały dolę ludu, jak bardzo znany Pogrzeb chłopski. Dzieło, chociaż powstałe w Paryżu, podejmuje tematykę rodzimą. Rodzajowy temat zyskał wymiar sztafażuSztafaższtafażu.

Przedstawia scenę oczekiwania na pochówek przed wiejskim kościółkiem gdzieś na prowincji, może na Kielecczyźnie - rodzinnej ziemi artysty. Ubogo odziany mężczyzna i dziecko, którym towarzyszy wierny przyjaciel - pies, ze smutkiem spoglądają na prostą, zbitą z desek trumnę.
(Muzeum Narodowe w warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)

R1ehPlXIGVfdi1

Józef Szermentowski, „Pogrzeb chłopski”, 1862, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Jednym z pierwszych obrazów, prezentujących wpływ szkoły z Barbizon, a jednocześnie jednym z pierwszych dzieł namalowanych po wyjeździe do Paryża jest Odpoczynek oracza z 1860 roku. Głównym tematem jest pejzaż, a postacie stanowią jedynie element sztafażuSztafaższtafażu.

Tytułowa scena rodzajowa stała się tu zaledwie pretekstem do przedstawienia rozległego, pogodnego pejzażu z wyniosłą grupą dębów, zróżnicowaną sylwetą odcinających się na tle nieba.
Drzewa - główny motyw obrazu - swym monumentalnym kształtem przywodzą na myśl sylwetki drzew z romantycznych pejzaży barbizończyków, a także z siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego. (…) Postać wieśniaka, dziewczynki z dwojakami, para wołów oraz sylwetka wiejskiego kościółka na horyzoncie nadają tej kompozycji ciepłą, intymną nutę swojskości.
(Muzeum Narodowe w warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)

R1SqDD6sNflgv1

Józef Szermentowski, „Odpoczynek oracza, 1861, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Aleksander Kotsis – malarz scen rodzajowych

Aleksander Kotsis (1836‑1877) związany był przede wszystkim z okolicami Krakowa i Podhala. W ciągu krótkiego życia stworzył ponad pół tysiąca obrazów. Głównym przedmiotem jego zainteresowań były pejzaż i przedstawienia rodzajowe, choć podobnie, jak inni malarze epoki, nie stronił od portretów. Trudne warunki życia i problemy materialne spowodowały, że położenie chłopów nie było obce malarzowi i z ogromnym autentyzmem potrafił ukazać nędzę galicyjskiej wsi. W roku 1870 Kotsis przez pewien czas przebywał w Wiedniu, gdzie powstał obraz Ostatnia chudoba.

Dramat góralskiej rodziny przedstawił artysta z przejmującą prawdą, ale w sposób wyciszony, pozbawiony patosu i ekspresji. W obrazie dominuje przygnębiający nastrój smutku i beznadziei, wyrażony poprzez doskonałą charakterystykę bohaterów - ojca o bezradnie splecionych dłoniach, matki z rezygnacją przyjmującą papierowy pieniądz, zalęknionego dziecka i nieczułego na ich nieszczęście, rzeczowego handlarza. (…) Lucjan Siemieński, współczesny Kotsisowi recenzent krakowskiego „Czasu”, interpretował Ostatnią chudobę w sposób bardzo literacki, choć zupełnie wypaczający intencje artysty. Przyczynę nędzy na wsi upatrując w pijaństwie chłopów, pisał, że „na twarzy [górala] wyczytasz smutek i coś jakby wyrzut sumienia; widocznie czuje on, że z własnej winy czy nieoględności popadł w biedę... Kto wie? Może u arendarza stoi na tablicy... a nielitościwy wierzyciel ciśnie i ciśnie [...] z niemą rezygnacją stojąca pod piecem żona górala patrzy na stratę ostatniej chudoby... w ręku trzyma reńskowy papierek [...] Kto wie, czy nie rzuciłaby go w oczy wydziercy ulubionej kozy, tak ją mierzi ten reński..., lecz darmo. Musi go przyjąć... Tyle butelek wódki cięży na tej kozie, że to tylko może dopłata.” (cytowane za: J. Zanoziński, Aleksander Kotsis 1836‑1877, Warszawa 1953, s. 28).
(Muzeum Narodowe w warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)

RJ15axoGg0vl01

Aleksander Kotsis, „Ostatnia chudoba”, 1870, Muzeum Narodowe w Warszawie, wolnelektury.pl, CC BY 3.0

O ile tworzone przez niego sceny rodzajowe są dość schematyczne i utrzymane w ciemnych tonacjach, a przedstawione w nich postaci są nierzadko sztucznie upozowane, w sposób nawiązujący do biedermeieru, a daleki od realizmu, to w pejzażach Kotsis potrafił wykazać się mistrzowskim uchwyceniem zmienności zjawisk przyrody i ich potęgi. Doskonale ten kontrast reprezentuje obraz Dzieci w górach przed chatą z 1872 r. Widzimy, jak sztampowo i nienaturalnie przedstawione są postaci pierwszego planu w stosunku do stanowiącego tło monumentalnego, pełnego życia pejzażu górskiego.

ROi1GhlgeyksA1