Referenda krajowe
Wyjaśniać, czym jest referendum.
Wskazywać podobieństwa i różnice w referendum lokalnym i ogólnokrajowym.
Charakteryzować referenda ogólnokrajowe, które odbyły się w Polsce.
Przedstawiać zasady, które obowiązują podczas przeprowadzania referendum w Polsce.
Analizować wyniki referendów ogólnokrajowych
W państwach demokratycznych istotnym składnikiem życia politycznego jest instytucja referendum. Dzięki niej obywatele mogą wypowiadać się w ważnych dla państwa kwestiach i wpływać na stanowienie prawa.
Co to jest referendum
Zasada suwerenności narodu jest podstawową zasadą demokracjidemokracji, zapisaną w Konstytucji RP z 1997 r. Zgodnie z nią władza w państwie należy do narodu,
który sprawuje ją pośrednio, poprzez swoich przedstawicieli w sejmie i senacie
lub bezpośrednio, gdy głosuje w referendum i podejmuje inicjatywy obywatelskie. Referendum, nazywane też głosowaniem ludowym, to główna instytucja demokracji bezpośredniej, w której obywatele wypowiadają się w drodze głosowania powszechnego w sprawach o istotnym znaczeniu publicznym. Referendum jest zatem procedurą, w której władza zadaje obywatelom pytania i na podstawie uzyskanej odpowiedzi stanowi prawo. Umożliwia obywatelom rzeczywisty wpływ
na sprawy państwa i jest przykładem demokracji bezpośredniej. Ma charakter powszechny – mogą w nim wziąć udział wszyscy obywatele uprawnieni
do głosowania. Ponadto jego uczestnicy są objęci zasadą równości i tajności głosowania – każdy głos liczy się tak samo, a głosowanie odbywa się w sposób anonimowy.
Zasady referendum
W głosowaniu powszechnym mogą brać udział wyłącznie obywatele polscy, którzy: posiadają czynne prawo wyborczeczynne prawo wyborcze i ukończone 18 lat (lub kończą je najpóźniej w dniu głosowania). Aby zagłosować, należy zgłosić się osobiście do lokalu obwodowej komisji referendalnej. Każdy obywatel jest przypisany do jednego lokalu wyborczego i figuruje tylko w jednym spisie wyborców. Głosowanie może trwać dwa dni i polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania odpowiedzi „TAK” lub „NIE” na postawione pytanie lub dokonaniu wyboru między postawionymi wersjami rozwiązań. Dopuszcza się dowolną liczbę pytań, które w czasie referendum można zadać głosującym. Pytania nie mogą wprowadzać w błąd ani sugerować odpowiedzi. Instytucją odpowiedzialną za przeprowadzenie referendum jest Państwowa Komisja WyborczaPaństwowa Komisja Wyborcza (PKW), natomiast protest w sprawie ważności referendum rozpatruje Sąd Najwyższy. W polskim systemie prawnym występują dwa rodzaje referendum: ogólnopolskie i lokalne.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 rokuRozdział IV
SEJM I SENAT
Art. 125.
W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
Art. 170. Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa.
Źródło: Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
Na podstawie fragmentu Konstytucji RP, wyjaśnij w jakich przypadkach może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. Podaj dwa przykłady.
Referendum ogólnokrajowe
W Polsce mamy do czynienia z trzema sytuacjami, w których może dojść do ogłoszenia referendum ogólnokrajowego. Zgodnie z Konstytucją należą do nich:
Sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125 Konstytucji);
Ratyfikacja umów międzynarodowych (art. 90.3 Konstytucji);
Zmiany Konstytucji (art. 235.6 Konstytucji).
Referendum ogólnokrajowe jest zarządzane przez Sejm bezwzględną większościąbezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłówustawowej liczby posłów lub przez Prezydenta Rzeczypospolitej za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorówustawowej liczby senatorów.
Z inicjatywą przeprowadzenia referendum, oprócz samego Prezydenta, może wystąpić Sejm, Senat, Rada MinistrówRada Ministrów oraz grupa 500.000 obywateli.
Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowymArt. 63.
1. Sejm może postanowić o poddaniu określonej sprawy pod referendum z inicjatywy obywateli, którzy dla swojego wniosku uzyskają poparcie co najmniej 500 000 osób mających prawo udziału w referendum.
2. Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć:
1) wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych;
2) obronności państwa;
3) amnestii.
3. Zgłoszenia wniosku, o którym mowa w ust. 1, dokonuje na piśmie pełnomocnik.
Pełnomocnikiem jest osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych 15 osób z wykazu, o którym mowa w ust. 4.Źródło: Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym.
Na podstawie fragmentu ustawy wskaż, w jakich kwestiach obywatele nie mogą inicjować referendum.
Kampania referendalna rozpoczyna się od ogłoszenia o zarządzeniu referendum i kończy się na 24 godziny przed rozpoczęciem głosowania. Kampanię referendalną mogą prowadzić m.in. obywatele, stowarzyszenia i fundacje. Koszty zorganizowania i przeprowadzenia referendum są pokrywane z rezerwy celowej budżetu państwa. Wynik referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jest wiążący, jeżeli wzięło w nim udział więcej niż 50% uprawnionych do głosowania. Co ważne, jeżeli wynik referendum jest wiążący, właściwe organy muszą podjąć działania mające na celu realizację wyniku referendum.
Prezentacja multimedialna - referenda krajowe
Z inicjatywy Polskiej Partii Robotniczej 30 czerwca 1946 roku zostało przeprowadzone referendum ludowe. Zadano w nim trzy pytania dotyczące likwidacji senatu, zatwierdzenia reform społeczno‑gospodarczych i uznania granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej. Propaganda komunistyczna apelowała o głosowanie „3xTAK”.
Według oficjalnych danych 68% biorących udział w referendum odpowiedziało „tak” na pierwsze pytanie, 77% na „tak” na drugie pytania, 91% na „tak” na trzecie pytanie. Referendum zostało sfałszowane przez komunistów. Na pierwsze pytanie „tak „ odpowiedziało tylko 27%, na drugie pytania „tak” zaznaczyło tylko 42%, a na trzecie pytanie 67%. Jedynym miastem gdzie fałszerstwo się nie udało był Kraków.
Jednym z pomysłów ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego na przezwyciężenie narastającego kryzysu było referendum 29 listopada 1987 r. Zadano w nim dwa pytania: Pierwsze: Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia gospodarki, zmierzającego do wyraźnego poprawienia warunków życia, wiedząc, że wymaga to przejścia przez trudny dwu‑trzyletni okres szybkich zmian? Drugie: Czy opowiadasz się za polskim modelem głębokiej demokratyzacji życia politycznego, której celem jest umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem? Według oficjalnych danych w referendum wzięło udział 67,32% wszystkich uprawnionych do głosowania i była to najniższa frekwencja w historii Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Na pierwsze pytanie „TAK” odpowiedziało 66,04% głosujących, a na drugie – 69,03%. Referendum nie było ważne, ponieważ ustawa przewidywała konieczność udzielenia odpowiedzi pozytywnej na dane pytanie przez ponad połowę uprawnionych do głosowania.
We współczesnej Polsce referendum zarządzane jest w sprawach dotyczących wszystkich obywateli przez Sejm lub przez prezydenta za zgodą senatu. 18 lutego 1996 r. przeprowadzono w Polsce referendum zarządzone przez prezydenta Lecha Wałęsę. Pytanie brzmiało: Czy jesteś za przeprowadzeniem powszechnego uwłaszczenia obywateli? Za opowiedziało się 96% głosujących, przeciw niespełna 4%. Frekwencja wynosiła 32%.
Drugie referendum z 18 lutego 1996 dotyczyło niektórych kierunków wykorzystania majątku państwowego (było to referendum „prywatyzacyjne”), przeprowadzone na podstawie uchwały Sejmu RP. Frekwencja wyniosła tylko 32%. Pytania referendalne brzmiały: Czy jesteś za tym, aby zobowiązania wobec emerytów i rencistów oraz pracowników sfery budżetowej, wynikające z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, były zaspokojone z prywatyzowanego majątku państwowego? “Tak” odpowiedziało 95,07%, Drugie: Czy jesteś za tym, aby część prywatyzowanego majątku państwowego zasiliła powszechne fundusze emerytalne? “Tak” odpowiedziało 95,99%, Trzecie: Czy jesteś za tym, aby zwiększyć wartość świadectw udziałowych Narodowych Funduszy Inwestycyjnych przez objęcie tym programem dalszych przedsiębiorstw? Odpowiedzi “Nie” udzieliło 76,84%. Czwarte: Czy jesteś za uwzględnieniem w programie uwłaszczeniowym bonów prywatyzacyjnych? Przy ostatnim pytaniu głos na ostatnie pytanie odpowiedź na “Tak” oddało 91,32%. Oba referenda z 1996 r. były ważne.
25 maja 1997 przeprowadzone zostało referendum nt. przyjęcia Konstytucji RP. Frekwencja wyniosła 42,86%. Sąd Najwyższy uznał referendum za wiążące, mimo, że wzięła w nim udział mniej niż połowa uprawnionych. Wymóg frekwencji na poziomie 50% nie był wymieniony w Ustawie Konstytucyjnej, a to ona miała w obowiązującym wówczas porządku prawnym większy priorytet niż zwykła Ustawa o referendum. Ustawa Konstytucyjna mówiła jedynie o wymogu przyjęcia Konstytucji przez większość głosujących, co miało miejsce. Pytanie referendalne brzmiało: Czy jesteś za przyjęciem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r.? Na „Tak” oddano 52,71 %, zaś na „Nie” – 45,89% głosów. Konstytucja z 1997 r. obowiązuje do dnia dzisiejszego.
Zanim Polska weszła do UE odbyło się referendum. Miało to miejsce 7 i 8 czerwca 2003. Polacy odpowiadali na następujące pytanie: Czy wyraża Pani / Pan zgodę na przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej? Za opowiedziało się 77,45% Polaków. Sąd Najwyższy uznał referendum za ważne. Wynik był wiążący, gdyż w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania obywateli, a dokładnie 59%. Największe poparcie dla integracji zanotowano w gminach w woj. zachodniopomorskim, lubuskim, śląskim, dolnośląskim oraz w dużych miastach Polski zachodniej i centralnej. Najmniejsze poparcie dla członkostwa w UE było w województwach podlaskim i lubelskim. Koszt przeprowadzenia referendum wyniósł 82 mln.
6 września 2015 r. odbyło się referendum w sprawie wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu, stosunku do dotychczasowego sposobu finansowania partii politycznych z budżetu państwa oraz interpretacji zasad prawa podatkowego. Frekwencja wyniosła 7,8% i była najniższą z odnotowanych we wszystkich ogólnokrajowych głosowaniach. Ponieważ nie przekroczyła progu połowy uprawnionych, wynik referendum nie był wiążący. Na pytanie dotyczące jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu „tak” odpowiedziało 78,75 proc. głosujących; na pytanie dotyczące sposobu finansowania partii politycznych z budżetu państwa 82,63 proc. udzieliło odpowiedzi negatywnej; z kolei na pytanie dotyczące rozstrzygania wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika odpowiedziało 94,51 proc. uczestniczących w referendum.
W Polsce ani razu nie przeprowadzono referendum z inicjatywy obywateli, choć takie wnioski wpłynęły do Sejmu – przykładem może być np. wniosek z 2013 r. przygotowany przez Akcję „Ratuj Maluchy”w sprawie obniżenia wieku obowiązku szkolnego z siedmiu lat do sześciu (inicjatywę poparło prawie milion obywateli).
Na podstawie prezentacji multimedialnej wymień daty oraz sprawy, których dotyczyły referenda ogólnokrajowe w Polsce.
Na podstawie prezentacji multimedialnej wyjaśnij, dlaczego referendum z 2015 roku nie było wiążące.
Na podstawie prezentacji multimedialnej podaj, ile procent głosujących opowiedziało się za przystąpieniem Polski do UE.
Referendum lokalne
Referenda ogólnokrajowe dotyczą spraw ważnych dla całego narodu i odbywają się
na terenie całego kraju, natomiast referenda lokalne przynoszą skutki dla mniejszej wspólnoty i są ograniczone do obszaru jednostki terytorialnej (gminy, powiatu, województwa). Przedmiotem głosowania w referendum lokalnym mogą być następujące kwestie:
samoopodatkowaniesamoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne (np. na budowę oczyszczalni ścieków lub inne inwestycje ważne dla lokalnej społeczności);
odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta); odwołanie organu stanowiącego (np. rady gminy lub miasta, rady powiatu bądź sejmiku wojewódzkiego);
rozstrzygnięcie sprawy dotyczącej wspólnoty (np. referendum w sprawie zamknięcia szkoły lub gminnego ośrodka zdrowia);
inne istotne sprawy, dotyczące społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących wspólnotę (np. referendum w związku ze zmianą nazw ulic).
W głosowaniu mogą wziąć udział wyłącznie osoby posiadające czynne prawo wyborcze i stale zamieszkujące na obszarze danej gminy, powiatu lub województwa.
Zasady przeprowadzania referendum lokalnego
W zależności jakiej jednostki terytorialnej dotyczy referendum, wyróżnia się referendum:
gminne
powiatowe
wojewódzkie
Referenda lokalne można podzielić też na:
referenda odwoławcze (organu stanowiącego na każdym szczeblu samorządu lub organu wykonawczego gmin);
referenda tematyczne, zwane również merytorycznymi, które dotyczą społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.
Procedura przeprowadzania referendum lokalnego
Z wyjątkiem referendów, których celem jest odwołanie organów stanowiących, z inicjatywą przeprowadzenia referendum może wystąpić władza uchwałodawcza (rada gminy, rada powiatu, sejmik wojewódzki) lub 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu, lub 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa. W przypadku referendum, którego celem jest odwołanie rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa, z inicjatywą jego przeprowadzenia mogą wystąpić wyłącznie mieszkańcy na zasadach przedstawionych powyżej i może zostać ono połączone z odwołaniem wójta (burmistrza, prezydenta).
Krok pierwszy: Powiadomienie o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum. W skład grupy inicjującej przeprowadzenie referendum w obszarze powiatu lub województwa musi wchodzić co najmniej 15 osób, a w przypadku gminy wystarczy 5 osób. Osoby takie to inicjatorzy referendum.
Krok drugi: Uzyskanie informacji o liczbie mieszkańców uprawnionych do głosowania.
Krok trzeci: Zbieranie podpisów uprawnionych mieszkańców popierających inicjatywę referendalną. Od momentu powiadomienia właściwych organów inicjator ma 60 dni na zebranie odpowiedniej liczby podpisów.
Krok czwarty: Podanie do wiadomości mieszkańców przedmiotu zamierzonego referendum Inicjator oprócz obowiązków informacyjnych, polegających na poinformowaniu odpowiednich organów, musi na własny koszt powiadomić wspólnotę lokalną m.in. o przedmiocie referendum, treści pytań itp.
Krok piąty: Złożenie wniosku o przeprowadzenie referendum.
Krok szósty: Podjęcie decyzji przez właściwą radę gminy/miasta, radę powiatu lub sejmik wojewódzki o przeprowadzeniu referendum.
Krok siódmy: Przeprowadzenie kampanii referendalnej.
Krok ósmy: Głosowanie w referendum.
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnymArt. 52. 1. Terytorialna komisja zarządza wydrukowanie potrzebnej liczby kart do głosowania i zapewnia dostarczenie ich do obwodowych komisji, […]
2. W referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego komisarz wyborczy zarządza druk kart do głosowania oraz określa sposób dostarczania ich do obwodowych komisji.
Art. 53. 1. Karta do głosowania zawiera:1) oznaczenie referendum, nazwę organu, który postanowił o przeprowadzeniu referendum, datę referendum;
2) pytanie lub pytania albo warianty rozwiązania sprawy będącej przedmiotem referendum; jeżeli referendum polega na udzieleniu odpowiedzi na postawione pytania, na karcie do głosowania zamieszcza się również wyrazy: „tak” i „nie” z kratkami z lewej strony przeznaczonymi na postawienie znaku przy odpowiedzi, którą wybrał głosujący, a gdy referendum polega na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami, przy każdym z wariantów umieszcza się po lewej stronie numer wariantu i kratkę przeznaczoną na postawienie znaku przy wariancie, za którym głosujący się opowiada;
3) pouczenie o sposobie głosowania.
2. W razie poddania pod referendum więcej niż jednej sprawy, na karcie do głosowania zamieszcza się kolejno wszystkie postawione pytania lub warianty […]
3. Karta do głosowania może być zadrukowana tylko po jednej stronie.
4. Na karcie do głosowania drukuje się odcisk pieczęci organu właściwego do podjęcia decyzji o przeprowadzeniu referendum.
5. Wydając kartę do głosowania, obwodowa komisja opatruje ją własną pieczęcią.
[…]
Art. 57. 1. Głos jest nieważny, jeżeli na karcie do głosowania, w odniesieniu do poszczególnego pytania lub wariantu, nie zaznaczono żadnej odpowiedzi lub nie dokonano wyboru żadnego wariantu.
2. Głos jest nieważny w odniesieniu do poszczególnego pytania lub wariantu, jeżeli na karcie do głosowania zaznaczono więcej niż jedną odpowiedź na dane pytanie lub dokonano wyboru więcej niż jednego wariantu.
Art. 58. 1. Nieważne są karty do głosowania inne niż urzędowo ustalone lub nieopatrzone pieczęcią obwodowej komisji.2. Dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych uwag lub innych dopisków poza kratką nie wpływa na ważność głosu.
3. Kart do głosowania przedartych całkowicie na dwie lub więcej części nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu wyników głosowania.
Źródło: Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym.
KARTA DO GŁOSOWANIA
w referendum ogólnokrajowym zarządzonym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na dzień 6 września 2015 r.
Pytanie pierwsze:
Czy jest Pani/Pan za wprowadzeniem jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej?
TAK
NIE
Pytanie drugie
Czy jest Pani/Pan za utrzymaniem dotychczasowego sposobu finansowania partii politycznych z budżetu państwa?
TAK
NIE
Pytanie trzecie
Czy jest Pani/Pan za wprowadzeniem zasady ogólnej rozstrzygania wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika?
TAK
NIE
WYJAŚNIENIA
Udzielenia odpowiedzi pozytywnej „TAK” oznacza zgodę, zaś udzielenie odpowiedzi negatywnej „NIE” oznacza brak zgody:
1) na wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (odpowiedź na pytanie pierwsze);
2) na utrzymaniem dotychczasowego finansowania partii politycznych z budżetu państwa (odpowiedź na pytanie drugie);
3) na bezpośrednie wpisanie do ustawy - Ordynacja podatkowa zasady, zgodnie z którą w przypadku istnienia wątpliwości prawnych organ zobowiązany jest wątpliwości te rozstrzyga na korzyść podatnika (odpowiedź na pytanie trzecie).
INFORMACJA
Glosujący udziela odpowiedzi na każde postawione pytanie, stawiając znak „X” (dwie linie przecinające się w obrębie kratki) w kratce obok odpowiedzi pozytywnej „TAK” albo w kratce obok odpowiedzi negatywnej „NIE”. Postawienie znaku „X” w obu kratkach w odpowiedzi na dane pytanie lub niepostawienie tego znaku w żadnej z kratek w odpowiedzi na dane pytanie spowoduje nieważność głosu w zakresie tego pytania.
KARTA DO GŁOSOWANIA
w referendum gminnym w sprawie odwołania Prezydenta m.st. Warszawy zarządzonym przez Komisarza Wyborczego w Warszawie na dzień 13 października 2013 r.
Czy jest Pan/Pani za odwołaniem Hanny Beaty GRONKIEWICZ‑WALTZ Prezydenta m.st. Warszawy przed upływem kadencji?
TAK
NIE
INFORMACJA
Głosując za odwołaniem, stawia się znak „X” w kratce obok odpowiedzi „TAK”
Głosując przeciwko odwołaniu, stawia się znak „X” w kratce obok odpowiedzi „NIE”
Postawienie znaku „X” w obu kratkach albo niepostawienie znaku „X” w żadnej kratce powoduje nieważność głosu.
Krok dziewiąty: Ustalenie wyników referendum.
Za ważne należy uznać referenda, w których:
wzięło udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania;
w przypadku referendum w sprawie odwołania władz lokalnych wynik głosowania jest ważny, jeżeli w referendum wzięło udział nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu;
w przypadku referendum dotyczącego samoopodatkowania, wynik jest ważny, jeśli uzyska co najmniej 2/3 ważnych głosów, przy frekwencji co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.
Krok dziesiąty: Złożenie przez pełnomocnika inicjatora referendum lokalnego sprawozdania finansowego z dochodów i wydatków, związanych z referendum.
Podsumowanie
Referenda lokalne cieszą się większą popularnością niż ogólnopolskie. Jednak dużym utrudnieniem jest wysoki próg podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum. Referenda odbywają się z powodu niewłaściwego zarządzania majątkiem, zadłużania gminy, nieudolnej polityki inwestycyjnej, brakiem aktywności w pozyskiwaniu funduszy unijnych itd. Niestety większość przeprowadzonych w Polsce lokalnych referendów odwoławczych okazuje się nieważna ze względu
na bardzo niską frekwencję.
Słowniczek
stały najwyższy organ wyborczy właściwy w sprawach przeprowadzania wyborów oraz referendów w Polsce
ustrój polityczny, w którym władza należy do obywateli
naczelny organ władzy sądowniczej w Polsce; sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania oraz wykonuje inne czynności określone w Konstytucji i ustawach
większość osiągnięta, gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się
ustawowa liczba posłów w Sejmie RP wynosi 460
ustawowa liczba senatorów w Senacie wynosi 100
organ władzy wykonawczej w Polsce; składa się z Prezesa Rady Ministrów (premiera) oraz ministrów
prawo przysługujące obywatelom od 18 roku życia, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, do organów samorządu terytorialnego bądź w referendum
dobrowolne zobowiązanie się mieszkańców gminy do przekazywania do jej budżetu określonych wpłat na cele publiczne, ważne dla mieszkańców tej jednostki terytorialnej, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy
Bibliografia
Kazimierz W. Czaplicki, Bogusław Dauter, Andrzej Kisielewicz, Ferdynand Rymarz, Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, Warszawa 2007.
Gajda Agnieszka, Rytel‑Warzocha Anna, Uziębło Piotr, Referendum ogólnokrajowe w Polsce. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2016.
Piotr Uziębło, Komentarz do Konstytucji RP Art. 4, 125, Warszawa 2021.