Regiony Polski
definiować pojęcie regionu,
wyjaśniać, w czym przejawia się tożsamość regionalna,
charakteryzować regionalizm i analizować jego znaczenie we współczesnym świecie,
oceniać wpływ procesu globalizacji i homogenizacji na współczesny regionalizm.
Wprowadzenie
Pochodzenie pojęcia „region”„region” jest kojarzone z łacińskim słowem „rex” oznaczającym króla, a wyjaśnia się je jako „część powierzchni kraju o określonych granicach i pewnych cechach charakterystycznych (przyrodniczych bądź wynikających z działalności człowieka), które wyróżniają ten obszar spośród innych, otaczających go obszarów.
Różne ujęcia regionu
W geografii o specyfice regionu decydują określone warunki fizyczne i przyrodnicze (ukształtowanie powierzchni, klimat, specyficzna przyroda występująca na danym obszarze).
W ujęciu polityczno‑społecznym regiony są wydzielane ze względu na kryteria historyczno‑etnograficzne, a o ich zasięgu decyduje kilka czynników. Do najważniejszych należy:
wspólna historia obszaru,
wspólna kultura, tradycje kultywowane przez jego mieszkańców,
istnienie poczucia wspólnoty jego mieszkańców i przynależności do tego regionu.
![Kliknij aby powiększyć Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na regiony: Pomorze Zachodnie, Kaszuby, Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, ziemia lubuska, Wielkopolska, Kujawy, ziemia dobrzyńska, Mazowsze, Podlasie, Łużyce, Dolny Śląsk, ziemia łęczycko‑sieradzka, Górny Śląsk, ziemia krakowska, ziemia sandomierska, Małopolska, Lubelszczyzna, Chełmszczyzna, Kurpie, Śląsk Cieszyński.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1CpitiUxFvAI/1713171983/1DSi1YReaetucFiCglYiBijSlkjubl5l.png)
Tożsamość terytorialna
Jednym z głównych elementów charakteryzujących region jest tożsamość terytorialnatożsamość terytorialna jego mieszkańców. Przejawia się ona w istnieniu więzi emocjonalnej z danym terytorium i jego krajobrazem, jak również z ludźmi zamieszkującymi to terytorium (społecznością lokalną), a także z wytworami kultury materialnej i duchowej oraz z symbolami danego terytorium, a więc z materialnym i duchowym dziedzictwem kulturowym danego obszaru.
Szczególnie istotna jest więź emocjonalna, która odnosi się nie tylko do elementów krajobrazu, ale także do zamieszkujących go ludzi i wytwarzanej przez nich kultury. Więź ta nie tylko pozwala mieszkańcom regionu identyfikować się, ale też widzieć swoją odmienność od mieszkańców innych regionów, a nawet akcentować ją, dbając o ich ochronę.
Przykładem takiego działania są regionalne produkty rejestrowane, które są wpisane przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności.
![Kliknij aby powiększyć Zdjęcie przedstawia oscypki, które są w kształcie spłaszczonego jaja koloru pomarańczowego. Umieszczone zostały w koszyku wyłożonym serwetką.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1PAGoBoecnbJ/1713171984/11y9OLAyUXO4AEs671VTQpeBLIoJsMDS.jpg)
Regionalizm
Z regionemregionem nierozerwalnie związany jest ruch społeczno‑gospodarczy, a także polityczny, określany mianem regionalizmuregionalizmu. Chroni on interesy społeczności poprzez zwracanie uwagi na jej swoistość i odrębność. Regionalizm współcześnie nabiera niezwykle ważnego wymiaru, gdyż w obliczu powszechnej globalizacji pozwala dbać o to, co jest charakterystyczne dla danego regionu i decyduje o jego niezwykłości. Jest też gwarantem zachowania różnorodności kulturowej.
Regionalizm w ujęciu politycznym jest z kolei motorem do działania lokalnej społeczności, która we własnym interesie podejmuje inicjatywy służące zwiększeniu jakości życia.
Regionalizm dawniej
Odrębność społeczno‑kulturowa, w postaci języka, folklorufolkloru czy kultury ludowej wyznaczających tożsamość regionalnątożsamość regionalną, stanowiła podstawowy czynnik wyodrębniania regionów w początkowym okresie rozwoju regionalizmu. U historycznych podstaw wykształcenia się regionów w Polsce leżą z jednej strony słowiańskie korzenie każdej z ziem wchodzących w skład Polski Piastów oraz kultura zachodnia wniesiona na ziemie polskie w wyniku chrztu Mieszka I. Integracja obu tych czynników doprowadziła do wykształcenia się specyficznej dla każdego regionu kultury, tradycji i obyczajów.
![Kliknij aby powiększyć Na pierwszym planie obrazu, na brzegu jeziora, widać mężczyznę - księcia Mieszka I, wspartego lewą ręką o wbity w ziemię krzyż, a prawą ręką o miecz - symbol jego władzy. Pod krzyżem leży rozbity posąg pogańskiego bożka, na którym spoczywa lewa noga mężczyzny. Obok krzyża klęczy rycerz ryjący nożem krzyż na swojej tarczy. W tle obrazu widać jezioro i wyspę, na której stoi zamek. Nad wyspą krążą orły. Krajobraz został przedstawiony jako kraina porośnięta lasami i oświetlona słońcem. Po lewej stronie obrazu ukazany został mężczyzna, ubrany w złotą szatę pontyfikalną. Udziela chrztu mężczyźnie i kobiecie. Za plecami kobiety i mężczyzny stoi młody mężczyzna ubrany w czarny habit z książką w ręce, czytający grupie wiernych wyznanie wiary. W lewym dolnym rogu obrazu mnich orze ziemię. Po środku obrazu została przedstawiona kobieta z dzieckiem i stojący obok nich mężczyzna. W oddali, na lewo od centrum obrazu, widoczne są łodzie przycumowane do brzegu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RlMuiE9OQYDJo/1713171986/1TJXsnYsh1MQFP660NFhPbWbplMLXamB.jpg)
Upadek Rzeczpospolitej i podział jej terytoriów między trzech zaborców sprawił, że poszczególne regiony zostały podporządkowane różnym systemom polityczno- społecznym i gospodarczym. Utrudniło to dalszy rozwój więzi kulturowych, społecznych i gospodarczych między ziemiami dawnej Rzeczpospolitej. W tych warunkach regionalizm koncentrował się na ukazywaniu folkloru regionalnego, na który składało się wiele elementów, takich jak stroje ludowe, sztuka ludowa, tańce i muzyka oraz miejscowe święta i obrzędy. Celem tych działań było przedstawianie kultury polskich regionów jako elementu kultury narodowej, a przez to rozwijanie poczucia świadomości narodowej.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości regionalizm stanął w obliczu nowych wyzwań i zadań. Najważniejszym stała się koniecznością wsparcia procesów integracji regionów w ramach odradzającego się państwa. Głównym wymiarem działalności ruchu regionalnego w II Rzeczpospolitej stała się płaszczyzna naukowa. Jego reprezentatywnymi instytucjami były towarzystwa naukowe czy Powszechne Uniwersytety Regionalne. W działalność tą najbardziej zaangażowali się nauczyciele szkolni i akademiccy.
Po zakończeniu II wojny światowej i nastaniu komunizmu funkcjonowanie regionalizmu zostało mocno ograniczone na rzecz dążenia do utworzenia jednolitego społeczeństwa, w którym odrzucone zostały takie wartości, jak pluralizm czy różnorodność. W tej sytuacji wszelkie przejawy odrębności kulturowej zostały zepchnięte do sfery prywatnej. Pewne zmiany nastąpiły po odwilży w 1956 r. Organizacje regionalne mogły wznowić działalność, ale miała ona bardzo ograniczony charakter. Ponadto była ściśle kontrolowana przez ówczesne władze.
Regionalizm dzisiaj
Upadek komunizmu i transformacja systemowa na początku lat 90., doprowadziły do istotnej zmiany w rzeczywistości polskiego regionalizmu. Powrót do demokratycznego zarządzania państwem, reforma samorządu terytorialnego, której przyświecała idea decentralizacji, a wreszcie unijne aspiracje Polski sprawiły, że regionalizm zyskał olbrzymi impuls do działania.
Ważnym podmiotem regionalizmu w Polsce stał się samorząd terytorialny, który – wyposażony w lokalny budżet oraz możliwość podejmowania decyzji – sprawił, że rozpoczęły się na szeroką skalę realizacje różnorodnych projektów o znaczeniu regionalnym, w które w nie notowanym dotąd stopniu zaangażowała się lokalna społeczność.
"Jednym z najważniejszych nośników idei regionalizmu w Polsce po 1989 roku..." Możliwe odpowiedzi: 1. stała się Unia Europejska., 2. stał się samorząd terytorialny., 3. stał się rząd centralny., 4. stała się administracja państwowa.
Anna Muś, Regionalizm w Europie XXI wieku. Rozwój megatrendu i jego wpływ na obywateli UE, Katowice 2014.HomogenizacjaHomogenizacja kultury i stylu życia, w tym także norm i zachowań społecznie pożądanych ma na proces regionalizacji wpływ zarówno negatywny, jak i pozytywny. Znacznie prostsze jest zauważenie negatywnego wpływu: „Nie ma wątpliwości co do istnienia następującego mechanizmu: trendy globalne wpływają na zachowania konsumenckie obywateli regionów”. Podążając tym tropem, mamy do czynienia ze zjawiskiem zanikania różnorodności kulturowej, wytwarzaniem specyficznej kultury masowej i kultu kiczu, przede wszystkim zaś ze standaryzacją potrzeb. Mieszkaniec staje się permanentnym konsumentem towarów pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, produkowanych na zlecenie amerykańskich koncernów. Ponieważ na tego typu masowe produkty jest popyt, lokalni przedsiębiorcy zostają zmuszeni do powielania ich wzorców w celu sprzedaży swoich towarów. Także obraz kultury i mediów staje się zunifikowany, wszystko staje się jedną wielka globalna wioską. Pozytywny wpływ zauważamy w dwóch trendach mieszczących się w nurcie globalizacji. „Kontekst kulturowy stanowi filtr, formę sita, które nie tyle cedzi wiadomości docierające z globalnej wioski, ile nadaje im określony kształt, zmieniając dotychczasowy, uniwersalny wzór”. Dzięki temu procesowi kultura lokalna, mimo że podlega trendowi dążącemu do homogenizacji, nie poddaje się mu, zachowując swoje pierwotne rysy, przetwarzając jedynie wzory globalne na swoje potrzeby (…). Proces globalizacji prowadzi także do przenoszenia wzorów narodowych i regionalnych na poziom międzynarodowy. Jest to marketing i promocja regionu, który od czasu pojawienia się owego wzoru staje się rozpoznawalny jako taki, choć jego obraz jest wykreowany lub stereotypowy. Dobrym przykładem takich produktów “zglobalizowanych” są potrawy lub produkty regionalne np. oscypek, parmezan, gouda czy roquefort, ich produkcja związana jest z istniejącym regionem i jego kulturą, jednakże dziś znane są one na całym świecie, często z odniesieniem do odpowiednich obszarów pochodzenia: Podhale, Emilia‑Romagna, Zuid‑Holland czy Midi‑Pyrénées.
Źródło: Anna Muś, Regionalizm w Europie XXI wieku. Rozwój megatrendu i jego wpływ na obywateli UE, Katowice 2014., s. 27–29, dostępny w internecie: https://sbc.org.pl/Content/151312/Mu%C5%9B,%20Anna%20-%20Regionalizm%20w%20Europie%20XXI%20wieku.pdf.
Słowniczek
określony geograficznie obszar o specyficznych, najczęściej jednorodnych cechach środowiska przyrodniczego oraz posiadający unikalną historię i tradycje kulturowe, zamieszkały przez zwartą społeczność, silnie powiązaną tradycjami i obyczajami
działania o charakterze politycznym, gospodarczym, kulturowym lub ideologicznym podejmowane przez społeczność zamieszkującą na danym obszarze (regionie), których celem jest zaakcentowanie i ochrona własnej odrębności kulturowej, etnicznej, językowej itp. od mieszkańców innych regionów, a jednocześnie wzmocnienie spójności wewnętrznej danej społeczności poprzez podejmowanie różnorodnych form aktywności
identyfikacja jednostki lub społeczności z danym obszarem, rozumianym jako ojczyzna, miejsce zamieszkania
elementy kultury społeczności regionalnej rozumiane jako jej najstarsza część, w skład której wchodzą elementy kultury materialnej (narzędzia, stroje, architektura), jaki i niematerialnej (obyczaje, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia)
proces polegający na ujednolicaniu, upodabnianiu się do siebie kultur z różnych obszarów geograficznych, najczęściej pod wpływem jednej, dominującej kultury
Bibliografia
Atlas polskich strojów ludowych. Stroje ludowe jako fenomen kulturowy, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, (2013) [w:] http://cyfrowearchiwum.amu.edu.pl/media/uploads/000023t.pdf
Muś A., Regionalizm w Europie XXI wieku. Rozwój megatrendu i jego wpływ na obywateli UE (2014), Uniwersytet Śląski, [w:] https://sbc.org.pl/Content/151312/Mu%C %9B,%20Anna%20-%20Regionalizm%20w%20Europie%20XXI%20wieku.pdf
Tożsamość regionalna mieszkańców województwa zachodniopomorskiego. Raport z badań eksploracyjno‑diagnostycznych, Szczecin 2012, [w:] http://www.ois.wzp.pl/attachments/article/103/tozsamosc_z_aneks.pdf
Markocka M., Regionalizm w Polsce – tradycja i współczesność (wybrane zagadnienia), Instytut Socjologii, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych UKSW, Warszawa (brw), [w:] https://docplayer.pl/32554507-Regionalizm-w-polsce-tradycja-i-wspolczesnosc-wybrane-zagadnienia.html
https://www.polskatradycja.pl/folklor/regiony.html
https://polalech.pl/index.html
http://www.regionalizm.kielce.pl/wp-content/uploads/2013/03/Regionalizm-polski-wczoraj-dzi%C5%9B-i-jutro.pdf