Religie świata starożytnego
opisywać charakter religii starożytnej Grecji i Rzymu;
omawiać wpływ religii na kulturę starożytnej Grecji i Rzymu;
wymieniać najważniejsze święta i obrzędy greckie i rzymskie;
opisywać rolę kapłanów w starożytnej Grecji i Rzymie;
wymieniać najważniejsze wyrocznie świata starożytnego;
charakteryzować rolę wróżbiarstwa w starożytności.
Kapłani i kapłanki w Grecji i Rzymie
Początkowo podstawą wierzeń greckich był animatyzm: wszelkie zjawiska przyrody tłumaczono istnieniem w nich życia, istnieniem duszy, z której unicestwieniem giną i one. Były to jednak w owych wczesnych pojęciach istoty wyższego rzędu: człowiek ożywiając zjawiska natury pragnął je uczcić a poprzez modły i ofiary zabezpieczyć się przed ich mocą i gniewem a zjednać sobie ich łaski. Ziemia i Niebo – łączyły niejako w sobie wszystkie zjawiska atmosferyczne i przyrodnicze, i stąd pierwszą była religia Zeusa. Z czasem zaczęto siłom i zjawiskom przyrody dodawać symbole zgodnie z ich cechami, miejscem przebywania czy aktywnością, i stworzono pojęcie bóstw teriomorficznych, to jest mających postać zwierząt: łania – symbol spokojnego gaju czy lasu, która stała się na dalszym etapie zwierzęciem poświęconym Artemidzie, bogini lasów i zamieszkujących lasy zwierząt.
Drugim stopniem było stworzenie bóstw miksantropicznych – o postaci złożonej z części ludzkiej (głowa i piersi) i zwierzęcej (pozostała część), jak Satyr – pół człowiek, pół kozioł albo centaur – pół człowiek, pół koń.
I wreszcie doszło do wyobrażenia bóstw pod postacią ludzką, zaczynając od bóstw największych – olimpijskich aż po ożywiające źródła najadynajady, zamieszkujące drzewa driadydriady czy górskie oreadyoready. I wtedy zanoszono już modły nie do wody, do płomieni, do drzew, jako do symboli bóstw, lecz do bóstwa patronującego wodzie, płomieniom, przyrodzie. Z takich pojęć bogów powstała i rozwinęła się myśl o posągu i o świątyni. Kiedy wyobrażano sobie boga pod postacią ludzką, można było i należało pokazać go wiernym, A kiedy był posąg – należało go zabezpieczyć, dać mu schronienie, mieszkanie – i dano mu świątynię.
Kiedy już była świątynia, przybytek boga, musiał pojawić się kapłan, którego poprzednio Grecy nie znali, gdyż musiał ktoś dbać o świątynię, przygotowywać odpowiednie akcesoria do modłów i ofiar, i przyjmować dary i ofiary dla boga. Ponieważ i boginie miały swoje posągi i świątynie, należało im zapewnić służbę kobiecą, wprowadzono więc kapłanki. Nie było jednak stanu kapłańskiego. Kapłana czy kapłankę wybierało drogą głosowania zebranie ludowe. Wybrani niejako reprezentowali zespół wiernych, zanosili w ich imieniu modły, kierowali i zarządzali ofiarami, zarówno składanymi przez jednostki jak i społecznymi.
W starożytnym Rzymie obrzędy religijne były bardziej zorganizowane niż w Grecji. Kapłanów miał po raz pierwszy wprowadzić Numa PompiliuszNuma Pompiliusz, któremu tradycja przypisuje zorganizowanie życia religijnego. Obrzędy religijne związane z życiem rodzinnym, ze sprawami o charakterze prywatnym, z pracą, wykonywał ojciec rodziny. Obrzędom państwowym przewodniczył przedstawiciel najwyższej władzy, a więc w początkach istnienia Rzymu król, w czasach Rzeczypospolitej najwyżsi urzędnicy, a więc konsul, pretorpretor. Nie można mówić o „stanie kapłańskim” w Rzymie, gdyż godność kapłana mógł piastować każdy obywatel.
Największy zasięg władzy miało kolegium pontyfików, pontifices, któremu przewodniczył kapłan najwyższy – pontifex maximus [czytaj: pontifeks maksjimus]. Wcześnie powstały kolegia braci rolnych – Fratres Arvales [czytaj: Fratres Arwales], kolegium Saliów, Salii oraz kolegium Luperków, Luperci [czytaj: Lupercji], których obowiązki związane były głównie z obrzędami i kultem bogów rolnictwa, oraz z dawnymi, tradycją poświęconymi zwyczajami.
Obrzędy i uroczystości w antycznej Grecji
Obrzędowa pieśń ludowa, towarzyszące jej tony muzyki i taniec szalony, orgiastyczny – wprowadzają nas w święta ku czci boga Dionizosa, którego kult jako opiekuna głównej gałęzi gospodarki wiejskiej - uprawy winnej latorośli, i w ogóle płodnych sił przyrody – miał wielkie znaczenie w życiu Ateńczyków i mieszkańców całej Attyki. Kult Dionizosa – Bakchusa przyjęty został z TracjiTracji w bardzo wczesnym okresie.
Ku czci Dionizosa obchodzono święta w różnych porach roku – a każde z nich było związane z jakąś ważną czynnością dotyczącą uprawy winorośli lub wyrobu wina. Najważniejsze z tych świąt to Małe Dionizje, Lenaje oraz Wielkie Dionizje.
Małe Dionizje, zwane też wiejskimi, obchodzono w Attyce z okazji otwierania naczyń z młodym winem: w programie były uroczyste procesje, występy trup aktorskich i zabawy ludowe.
Lenaje – były związane z okresem tłoczenia wina: po złożeniu ofiary przy najstarszej świątyni w Atenach, zwanej Lenajon, odbywało się uroczyste tłoczenie wina i próbowanie świeżego napoju. Ulicami wiosek i miast przyciągały wesołe pochody, w Atenach odbywały się uczty urządzone na koszt państwa. W roku 440 p.n.e., wprowadzono do programu uroczystości w Atenach wystawianie komedii, a na przełomie roku 420 i 419 włączono także tragedię.
Jednak najbardziej uroczystym świętem były Wielkie Dionizje, które nabrały jeszcze większego znaczenia, kiedy Pizystrat wprowadził je do urzędowego kalendarza Aten. Dionizje wprowadzone przez Pizystrata były uroczystościami polityczno‑religijnymi i czynnik polityczny był tu elementem ważniejszym, ale równocześnie odpowiadały potrzebom religijnym ludności, gdyż łączyły nowe z dawnym. Po Panatenajach było to największe święto Ateńczyków, miało podniosły charakter i stało się źródłem tak wielkiego osiągnięcia literackiego i kulturalnego, jakim jest dramat i teatr.
W dniu pierwszym składano Dionizosowi uroczystą ofiarę z kozła. Ofierze towarzyszyły chóry śpiewające pieśni ku czci boga tak zwane dytyramby. Po złożeniu ofiary w uroczystej procesji przenoszono posąg boga ze świątyni, która znajdowała się na stokach Akropolu, do gaju herosa AkademosaAkademosa, gdzie znowu chóralnymi śpiewami i ofiarami cześć oddawano bogu. Po zachodzie słońca w procesji odnoszono posąg do miasta i ustawionego na orchestrze – taneczni przeznaczonej na uroczystości dni następnych. W programie dnia następnego były agonyagony chórów młodzieżowych i męskich, a dni następne wypełniały przedstawienia teatralne: tragedii, dramatu satyrowego i komedii. W ostatnim dniu ogłaszano wyniki agonów i rozdawano nagrody, w początkach tylko poetom wyróżnionych dramatów, z czasem także aktorom, najlepszym wykonawcą ról, albo całemu zespołowi.
Głównym świętem ku czci Ateny było obchodzone od niepamiętnych czasów ludowe święto Panatenaje - święto wszechateńskie. Panatenaje nabrały wielkiego znaczenia za PizystrataPizystrata, dzięki któremu otrzymały charakter świąt ogólnopaństwowych – jako Wielkie Panatenaje; obchodzono je co 4 lata, w trzecim roku każdej olimpiady. Najważniejszym fragmentem uroczystości, które trwały 5 dni, była procesja, która szła od miejskiej bramy zwanej Dipilonem do ErechtejonuErechtejonu stojącego na Akropolis ateńskiej, gdzie było sanktuarium Ateny Polias, ażeby ofiarować bogini nowy, pięknie przez kobiety ateńskie haftowany peplospeplos. W procesji brała udział cała ludność, kobiety i mężczyźni, starcy i dzieci, szli dostojnicy państwowi, oddziały wojska. Starcy nieśli symboliczne gałązki oliwne, młodsi mężczyźni prowadzili zwierzęta ofiarne, gdyż składaniu peplosu towarzyszyła ofiara – hekatomba z wołów, zakończona ogólną ucztą.
Pierwsze dni Panatenajów wypełniały zawody różnego rodzaju, były więc i zawody hippiczne, na rydwanach, zawody lekkoatletyczne w trzech grupach zależnie od wieku. Ateny nie mogły zrezygnować z konkursów muzycznych – w szerokim znaczeniu, łącznie z recytacjami poezji, a od Pizystrata włączono do programu pieśni Homera; w programie był także taniec w zbroi oraz efektowny bieg nocny z pochodniami.
Demeter, bogini ziemi, urodzajów i płodności miała też wraz ze swoją córką Persefoną, panią podziemia, swoje święto, Wielkie Misteria Eleuzyjskie. Obrzędy związane były z mitem o Demetrze i Persefonie – Korze, pani Podziemia, która na wiosnę powracała na ziemię, ażeby wszystko pobudzić do nowego życia. Cechą charakterystyczną Misteriów Eleuzyjskich jest tajemniczość, którą tłumaczy się powiązaniem ze światem podziemnym, światem umarłych. Tajemniczość polegała na tym że udział w obrzędach i uroczystościach mogli brać tylko wtajemniczeni – mystowie. Osiągnąć wtajemniczenie mogli wszyscy, kobiety i mężczyźni, obywatele wolni, niewolnicy, cudzoziemcy, gdyż wobec Demetry, bogini ziemi, i wobec sił podziemia wszyscy byli równi.
W początkach misteria ku czci Demetry miały charakter lokalny. Dopiero po połączeniu się Aten z Eleusis przekształciły się w państwowe święta ateńskie, a z czasem stały się świętami wrzechhelleńskimi o randze Panatenajów czy Wielkich Dionizjów.
W pierwszym dniu mystowie zbierali się w Stoa PoikileStoa Poikile, dnia następnego odbywała się oczyszczająca kąpiel w morzu w FaleronieFaleronie; obmywano też prosię, które następnego dnia składano w ofierze w Eleuzinion w Atenach. Następnego dnia wyruszała z Aten procesja do Eleuzis, była na miejscu po zachodzie słońca.
Jednym z najdawniejszych świąt ateńskich były Kronia, święto ku czci Kronosa i dla upamiętnienia złotego wieku, który nie znał jeszcze niewolnictwa. Nie wiemy nic o związanych z tym świętem obrzędach kultowych, natomiast wiadomo że dzień ten, wolny od pracy, wypełniały zabawy i uczty, przy których panowie usługiwali niewolnikom. Odbywały się także przyjęcia na koszt państwa.
Święta w Rzymie
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Wybierz z listy zdania prawdziwe odnoszące się do świąt rzymskich.
Odpowiedz na pytanie, które z rzymskich świąt, zaprezentowanych w multimedium, najbardziej przypomina chrześcijańskie święto Bożego Narodzenia Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wróżbiarstwo w Grecji i Rzymie
W Grecji wróżbici, wieszczki i wyrocznie cieszyły się zaufaniem i uznaniem, zarówno w sprawach prywatnych jak i publicznych czy państwowych, szukano u nich rad i porad. Sztuka wróżbiarska – manteia – cieszyła się ogólnym zainteresowaniem i szacunkiem. Wróżono z lotu ptaków, z wnętrzności zwierząt ofiarnych, z ognia, a także przez objaśnianie dziwnych zjawisk i snów. Już w starożytnej Grecji znana była chiromanteia, która utrzymała się do dnia dzisiejszego (chiromancja - wróżenie z linii dłoni). Szerszy zasięg miały wyrocznie, które były przy świątyniach, głównie Apollina, do których zwracano się w sprawach prywatnych, ale także państwowych. Wysyłano nawet do wyroczni oficjalne poselstwa.
U Rzymian zabobonność i wiara w niezwykłe, jakoby nadprzyrodzone znaki, które Cyceron dziwami nazywa, była nie mniejsza niż u Greków. Waleriusz Maksimus w I w. n.e. w zbiorze opowiadań “Pamiętne powiedzenia i czyny” dzieli znaki, z których odczytywano przyszłość na 1. wróżby z lotu ptaków – auspicia [czytaj: ałspicja], 2 - znaki wróżebne – omina, 3. niezwykłe zjawiska wróżebne – prodigia, 4. sny - somnia, 5. cuda - miracula [czytaj: mirakula], 6. zabobony - superstitiones.
Rzymianie mieli swoje własne sposoby wróżenia, przeważnie przejęte od Etrusków, u których sztuka ta była bardzo rozwinięta, ale przejęli także niektóre od Greków. Jednak zasięganie wróżb, wyjaśnianie wróżebnych znaków miało zupełnie inny charakter aniżeli w Grecji. Tam wszelkie tego rodzaju sprawy rozstrzygali wróżbici i wyrocznie. W Rzymie mógł dokonywać wróżenia każdy obywatel: w sprawach prywatnych, rodzinnych, gospodarczych pan domu czy ktoś z rodziny, w sprawach państwowych – odpowiedni urzędnik; niezależnie od tego byli i kapłani wróżbici; byli to tak zwani augurowie i haruspikowie. Augurowie cieszyli się w Rzymie zaufaniem i szacunkiem, a ich zadaniem było odczytywać wolę bogów z różnych znaków, przede wszystkim z lotu ptaków.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Wybierz z listy prawidłowe dokończenie zdania.
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywali się kapłani posiadający dostęp do treści ksiąg sybilińskich, które otwierano w razie zagrożenia wojną lub innego niebezpieczeństwa? Czego szukali w tych księgach wspomniani wcześniej kapłani? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wybierz z listy prawidłowe odpowiedzi.
Podsumowanie
Religia w starożytnej Grecji i Rzymie pełniła bardzo ważną funkcję nie tylko w życiu codziennym, ale także dla szeroko pojętej kultury. Obrzędom religijnym w starożytnej Grecji nieodłącznie towarzyszyły śpiew i taniec, a tradycje religijne Wielkich Dionizjów doprowadziły do powstanie teatru i tragedii greckiej. Bogowie pojawiają się w wielkich dziełach literatury starożytnej. Miejscami kultu były świątynie i wyrocznie, religia miała więc znaczący wpływ na rozwój architektury, rzeźby i malarstwa antycznego. Recepcja antyku w kulturze europejskiej jest powszechnie znana, dlatego pomimo, że większość krajów europejskich opiera się dziś na religii chrześcijańskiej, pogańscy bogowie - bohaterowie mitologii greckiej i rzymskiej są obecni w naszej kulturze do dnia dzisiejszego.
Ćwiczenia
Który z legendarnych królów Rzymu miał wprowadzić kult bogów? Możliwe odpowiedzi: 1. Tarkwiniusz Stary, 2. Tarkwiniusz Pyszny, 3. Numa Pompiliusz
Ułóż puzzle następnie odpowiedz na pytanie.
Określ rodzaj i liczbę poniższych rzeczowników.
TEMPLUM
ORACULUM
DEUS
PONTIFEX
IGNIS
AUGUR
LIBATIO
ARA
LUDI
LUDI SATURNALIA
W jaki sposób religia starożytnych Greków i Rzymian wpłynęła na kulturę europejską? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Słownik pojęć
(z greckiego: Ἀkappaάdeltaetamuoς); Heros ateński, który wedle podania wskazał Kastorowi I Polideukesowi miejsce, gdzie została ukryta ich siostra Helena, porwana przez Tezeusza. Poświęcony był mu piękny gaj platanowy nad rzeką Kefisos, gdzie Platon założył swoją szkołę filozoficzną.
(z greckiego: ἀgammaώnu); w Grecji, a później i w Rzymie igrzyska, na których uczestnicy współzawodniczyli o nagrodę w sporcie, w dramacie albo muzyce.
(z łacińskiego: Āra Pācis porównaj āra, -ae ołtarz, pāx, pācis f. [czytaj: paks, pacjis]) Ołtarz pokoju, dedykowany przez Senat rzymski w roku 9 p.n.e. cesarzowi Augustowi dla upamiętnienia jego szczęśliwego powrotu z Galii i Hiszpanii, budynek wzniesiony na Polu Marsowym w Rzymie, z ołtarzem ozdobionym płaskorzeźbą. Zrekonstruowany w 1939 roku na podstawie odnalezionych fragmentów.
(z greckiego: Ἀrhokappaalfadeltaίalfa) W starożytnej Grecji górski, lesisty kraj na środkowym Peloponezie, zamieszkany przez ubogich pasterzy.
(z greckiego: Ἀsigmakappalambdaetapiiotaός, Asklēpiós) w mitologii greckiej - heros, bóg sztuki lekarskiej. Przedstawiany jako dojrzały, brodaty mężczyzna w długiej szacie, z laską owiniętą wężem i z czarą leków. Oddawano mu także cześć pod postacią świętego węża i składano w ofierze koguty.
Kość kłykciowa (owcy, kozy) używana jako kość do gry. Astragale wyrabiano również z drogich surowców: złota, srebra, kości słoniowej, masy perłowej lub kamieni półszlachetnych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Ceres, które w języku łacińskim brzmi: Ceres, Cereris.
(z łacińskiego: Cērēs, Cereris, f.) Cerera, italska bogini wegetacji i urodzajów, już na początku V wieku p.n.e. oficjalnie utożsamiana w Rzymie z grecką Demeter.
(z łacińskiego: Circus Flāminius) Drugi cyrk rzymski, który wznosił się na Polu Marsowym.
(z greckiego: deltarhoupsilonάdeltaepsilonς) w mitologii greckiej - nimfy, boginki lasów.
świątynia na ateńskim Akropolu, poświęcona Erechteuszowi, mitycznemu władcy Aten. Zniszczona podczas wojen z Persami, została odbudowana w stylu jońskim i stanowi jeden z najważniejszych zabytków architektury w tym porządku.
(z greckiego: phiάlambdaetarhoomicronnu) Dem attycki położony nad zatoką o tejże nazwie, wywodzącej się od uczestnika wyprawy Argonautów, Falerosa. Przez długi czas służył Ateńczykom jako port i był połączony murami z miastem. Po wojnach perskich stracił swe znaczenie na rzecz Pireusu.
Najczęściej używany wiersz poezji antycznej, opartej na iloczasie, złożony z 6 stóp daktylicznych, z których pierwsze 4 dawały się zastąpić spondejami, a ostatnia spondejem lub trochejem. Jego powaga i wzniosłość czyniły go typową miarą wielkich epopei, jak Iliada, Odyseja, Eneida.
(z łacińskiego: haruspicēs) Wróżbici rzymscy pochodzenia etruskiego, wróżący z wnętrzności zwierząt ofiarnych.
(z łacińskiego: Īdūs, -ūs f.); w kalendarzu starorzymski 13 dzień miesiąca (w marcu, maju, lipcu i październiku 15 dzień).
(z łacińskiego: Mōns Capitōlīnus) [czytaj: Mons Kapitolinus]; jedno z siedmiu wzgórz starożytnego Rzymu złożone z dwóch połączonych niecką kopuł: na północnej stała świątynia Junony, na południowej świątynia Jowisza Kapitolińskiego, Minerwy i Junony. Kapitol był zawsze twierdzą, sanktuarium i symbolem Rzymu, wspominanym głównie w związku z ceremoniami religijnymi, zwłaszcza triumfami, a także z działaniami wojennymi.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Mars, które w języku łacińskim brzmi: Mars, Martis.
(z łacińskiego: Mārs, Mārtis, m.); w mitologii rzymskiej - bóg wojny, później utożsamiany z greckim Aresem, ale znacznie ważniejszy, główne obok Jowisza i Kwiryna narodowe bóstwo rzymskie. Jego imieniem nazwano pierwszy wiosenny miesiąc roku, marzec (Mensis Martius). Wraz z Reą Sylwią spłodził bliźnięta Romulusa i Remusa. Poświęcone mu były: wilk, dzięcioł i dąb.
(z greckiego: nualfaϊάdeltaepsilonς); w mitologii greckiej - nimfy, boginki źródeł, jezior i rzek.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słów Numa Pompiliusz, które w języku łacińskim brzmi: Numa Pompilius.
(z łacińskiego: Numa Pompilius); Drugi król rzymski, Sabińczyk, następca Romulusa. Odznaczał się mądrością, pobożnością i sprawiedliwością. Prowadził politykę pokojową. Zapoczątkował budowanie świątyń. Przypisywano mu ustanowienie rozmaitych kultów religijnych i kolegiów kapłańskich.
(z greckiego: Ὀrhoepsiloniotaάς); w mitologii greckiej - nimfy, boginki gór.
(z łacińskiego: Mōns Palātīnus); Jedno z siedmiu wzgórz Rzymu, najstarsza zamieszkana część miasta, dziś jeszcze z resztkami bardzo starych budowli.
(z greckiego: piάnu); w mitologii greckiej - syn Hermesa i nimfy rzecznej, opiekun pasterzy i płodności trzód, a w górzystej i lesistej ArkadiiArkadii, gdzie go najdawniej czczono, przede wszystkim kóz. Dlatego przedstawiono go pierwotnie w postaci capa, a później człowieka z nogami, rogami i uszami kozła, jako bóstwo lubieżne, nie dające spokoju nimfom. Jako utalentowany fletnista Pan wezwał Apollina do współzawodnictwa w grze na syrindze, ale oczywiście przegrał. Rzymianie utożsamiali go z Faunem. Wizerunki jego łatwo zresztą pomylić z innymi postaciami półbogów i demonów z orszaku Dionizosa, różnych koźlonogich i kożlorogich satyrów i sylenów. Imię jego prawdopodobnie pochodzi z pnia pa-, które znajdujemy też w wyrazach pasać, pasterz.
(z greckiego: piέpilambdaomicronς); szata kobiet greckich w czasach Homera, długi, prostokątny pas materiału, którym owijały się, spinając go na barkach klamrami, ściągając na biodrach pasem i pozostawiając ramiona odsłonięte.
(z greckiego: piepsiloniotasigmaίsigmataurhoalfatauomicronς); Tyran ateński (560 do 527 r. p.n.e.), ze starożytnego ludu attyckiego, syn Hippokratesa, przez matkę spokrewniony z Solonem. Przekształcił Panatenaje ze święta ludowego na święto ogólnopaństwowe, ustanowił Wielkie Dionizje. Za jego rządów powstały wspaniałe świątynie: między innymi Demetry w Eleusis, Ateny na Akropolu.
urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara. Najstarszy z nich, praetor urbānus, [czytaj: pretor urbanus] załatwiał sprawy sądowe, zastępował nieobecnych konsulów, urządzał Lūdī Apollinārēs. Praetor peregrīnus [czytaj: pretor peregrinus] rozsądzał sprawy między obywatelami a cudzoziemcami, pozostali pretorzy przewodniczyli stałym trybunałom sądów przysięgłych. Pretorzy, podobnie jak konsulowie prócz władzy urzędniczej posiadali władzę wojskową (imperium). Urzędowanie ich trwało jeden rok, następnie jako propretorzy otrzymywali w zarząd prowincje. Do oznak pretora należały: krzesło kurulne i toga praetexta [czytaj: toga preteksta], przysługiwało im dwóch liktorów.
(z łacińskiego: Sāturnus, -ī) Staroitalski bóg rolnictwa i zasiewów przedstawiony jako starzec z sierpem w ręku, wcześniej utożsamiany z greckim Kronosem, ojciec Jowisza, który mu wydarł władzę. Wtedy Saturn schronił się do Lacjum, gdzie pod jego rządami zapanował złoty wiek ludzkości. W podziemiach jego świątyni na Forum Romanum mieścił się skarbiec państwa.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWSChiGxr
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słów Stoa Poikile, które w języku greckim brzmi: hē poikílē stoá.
(z greckiego: ἡ piomicroniotakappaίlambdaeta sigmatauomicronά, hē poikílē stoá; porównaj: sigmatauomicronά, stoá - wolnostojąca hala kolumnowa, piomicroniotakappaίlambdaeta, poikílē - malowany) Portyk Pstry, Portyk Malowany; wspaniały portyk na agorze w Atenach, wybudowany przez Kimona ok. r. 450 p.n.e., ozdobiony malowidłami Polignota, Mikona i Panajnosa, przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków od legendarnej walki z Amazonkami aż po historyczną bitwę pod Maratonem. Od ok. 310 r. p.n.e. Stoa Poikile stała się siedzibą szkoły filozoficznej Zenona, która stąd nazwana została stoicką.
(z łacińskiego: Lūcius Tarquinius Prīscus) [czytaj: Lucjus Tarkwinius Priskus]; Piąty król rzymski. Za jego panowania Rzymianie przeprowadzili zwycięską wojnę z Sabinami i podbili Lacjum. Walczyli też z Etruskami.
(z łacińskiego Tellūs Māter); Prastara rzymska bogini ziemi, personifikacja Ziemi – Żywicielki, czczona niekiedy jako Terra – Mater. Na Ara PacisAra Pacis Tellus przedstawiona jest w postaci siedzącej kobiety z dziećmi na kolanach, z owocami na łonie, z pasącą się owcą i krową.
(z greckiego: thetarhoᾴkappaeta); Kraj graniczący na północy z rzeką Danubius (dziś Dunaj), na południu z Propontydą i Morzem Egejskim, na zachodzie z rzeką Strymon (dziś Struma).
(z łacińskiego: Valerius Máximus) [czytaj: Walerius Maksimus]; pisarz rzymski z I w. n.e. Jedyne jego dzieło, jest to napisany w latach 28 – 32 zbiór anegdot dotyczących sławnych wydarzeń. Autor korzystał z dzieł Cycerona, Liwiusza, Salustiusza. Dzieło Maksymusa cieszyło się wielką popularnością u schyłku starożytności i w czasach średniowiecza.
(z łacińskiego: Marcus Terentius Varro) [czytaj: Markus Terentius Warro]; Marek Terencjusz Warron, 116‑27 r. p.n.e., rzymski erudyta i poeta. Z jego bardzo bogatej twórczości (prawdopodobnie napisał kilkaset ksiąg) zachowały się jedynie prace „O rolnictwie”, „O języku łacińskim” oraz fragmenty innych dzieł.
(z łacińskiego: Vesta, -ae, f.); w mitologii rzymskiej - bóstwo staroitalskie, bogini ogniska państwowego, odpowiednik greckiej Hestii. Jej państwowy kult nie miał świątyni z posągiem bóstwa, ale okrągły budynek u stóp PalatynuPalatynu, obok urzędu najwyższego kapłana i domu westalek. Była to bez wątpienia imitacja dawnej chaty chłopskiej - pierwotnie Westa, podobnie jak Hestia, była prawdopodobnie boginią ogniska domowego. Wewnątrz budynku płonął wieczny ogień, symbol trwałości państwa. Jego zgaśnięcie było złą wróżbą dla Rzymu. Wyobrażano Westę jaką matronę z odsłoniętą głową. Atrybutami bogini były: berło, patera i róg obfitości.
(z łacińskiego: bellī pūnicī, n.); trzy kolejne wojny prowadzone między Rzymem a Kartaginą w latach 264‑241, 218 - 202, 149‑146 p. n. e. Ostatecznie Kartagina poniosła sromotną klęskę.
Święte źródło w Delfach u stóp Parnasu, poświęcone Apollinowi i muzom.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
Kopaliński W., (2003), Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
(1990), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Winniczuk L., (1983), Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.