Resuscytacja krążeniowo‑oddechowa
Każdego roku tysiące kobiet i mężczyzn traci przytomność i umiera z powodu nagłego zatrzymania krążenia (NZK). Śmierci tej często można zapobiec poprzez natychmiastowe rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo‑oddechowej (RKO), czyli uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze. Jeżeli przed przyjazdem pogotowia ratunkowego połączymy RKO z automatyczną defibrylacją zewnętrzną (AED), szanse na przeżycie poszkodowanych diametralnie wzrastają.
Podstawowe czynności, które należy podjąć przy udzielaniu pierwszej pomocy, w szczególności:
jak ocenić stan poszkodowanego;
na czym polega udrożnienie dróg oddechowych;
w jaki sposób ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej.
Możesz w tym celu wykorzystać inne e‑podręczniki, na przykład:
Pierwsza pomoc - podstawyPierwsza pomoc - podstawy.
Przytomny - nieprzytomnyPrzytomny - nieprzytomny.
wykonywać uciśnięcia klatki piersiowej i oddechy ratownicze;
prowadzić resuscytację krążeniowo‑oddechową;
przeprowadzać właściwie i w odpowiednim momencie defibrylację;
rozpoznawać zagrożenia towarzyszące RKO.
1. Nagłe zatrzymanie krążenia
Do nagłego zatrzymania krążenianagłego zatrzymania krążenia (NZK) dochodzi z bardzo wielu przyczyn, wśród których wymienić można:
zawał mięśnia sercowego,
zaburzenia rytmu serca,
zatrucie,
zator tętniczy.
Objawami mogącymi wskazywać na zaburzenia krążenia i oddychania są: utrata przytomności, oddech płytki, rzadki (rzadszy niż 2 razy na 10 sekund) lub jego brak, sinica. Najpoważniejszymi skutkami takich zaburzeń mogą być natomiast nieodwracalne zmiany w mózgu spowodowane długim okresem niedotlenienia (powyżej 3‑5 min) oraz śmierć. Jedynym skutecznym sposobem zapobiegnięcia im w warunkach nieambulatoryjnych jest natychmiastowe przystąpienie do resuscytacji krążeniowo- oddechowej, prowadzonej w cyklach po 30 uciśnięć i 2 oddechy.
Słowo resuscytacja pochodzi z języka łacińskiego resuscitare [czyt.: rosasyter]
– wzniecić, odnowić, wskrzesić.
2. Uciskanie klatki piersiowej
Największym zagrożeniem wynikającym z zatrzymania funkcji życiowych jest brak krążącej krwi, w której znajduje się wiele składników potrzebnych do życia wszystkim komórkom. Najcenniejszym z nich jest tlen, bez którego większość komórek bardzo szybko umiera. Narząd, który jest najbardziej wrażliwy na jego brak, to mózg. Już po 3‑5 minutach od NZK dochodzi do jego nieodwracalnych uszkodzeń, stąd przy wykonywaniu czynności ratowniczych (nazywanych resuscytacją krążeniowo‑oddechową RKO) u poszkodowanego nieprzytomnego bez zachowanych funkcji życiowych największy nacisk kładzie się na prawidłowe uciskanie klatki piersiowej. Tylko w ten sposób tlen zgromadzony we krwi można przetransportować do wszystkich najważniejszych organów wewnętrznych poszkodowanego. Czynność uciskania klatki piersiowej jest niezmiernie prosta, a zarazem kluczowa w niesieniu pomocy osobie z NZK.
Uklęknij obok poszkodowanego i ułóż dłoń na dolnej połowie jego mostka.
Ułóż nadgarstek drugiej dłoni na grzbiecie dłoni już leżącej na mostku.
Spleć palce obu dłoni, aby chwyt był stabilny.
Utrzymuj ramiona wyprostowane, nie uginając ich w łokciach podczas ucisku klatki piersiowej.
Ustaw ramiona prostopadle do klatki piersiowej.
Głębokość ucisku powinna wynosić co najmniej 5 cm, jednak nie więcej niż 6 cm, natomiast częstotliwość między 100 a 120 ucisków na 1 minutę.
Sposób wykonania powyższej instrukcji obrazuje nagranie wideo poniżej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R10BsPY59UW8U
Animacja przedstawia metodę wykonywania zewnętrznego masażu serca przez uciskanie klatki piersiowej.
3. Prowadzenie oddechów ratowniczych
Kolejnym elementem RKO jest prowadzenie oddechów ratowniczych. Czynność ta dostarcza tlen do organizmu poszkodowanego po wyczerpaniu się rezerw znajdujących się w jego układzie krwionośnym i oddechowym. Ratownik powinien wykorzystać środki zabezpieczające go przed zakażeniem (maska twarzowa czy chusta twarzowa). Jeśli niczego takiego nie ma, ratownik ma prawo zrezygnować z prowadzenia oddechów ratowniczych.
Udrożnij drogi oddechowe poszkodowanego, a następnie zaciśnij mu skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka dłoni umieszczonej na czole.
Weź normalny wdech i szczelnie obejmij swoimi ustami usta poszkodowanego.
Wykonaj spokojny, normalny wdech trwający ok. 1 sek, równocześnie obserwując unoszenie się klatki piersiowej poszkodowanego.
Utrzymując drożność dróg oddechowych, odsuń usta od poszkodowanego i obserwuj czy jego klatka piersiowa opada.
Sposób wykonania tej instrukcji obrazuje nagranie wideo poniżej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RE1tKn4FCToRJ
Animacja przedstawia metodę wykonywania oddechów ratowniczych.
Oddechy ratownicze można wykonać bezpiecznie tylko przy użyciu sprzętu specjalnie do tego przeznaczonego. Nie wolno używać gazików, materiału czy woreczków foliowych, gdyż nie stanowią one dostatecznej bariery dla materiału zakaźnego.
4. Resuscytacja krążeniowo‑oddechowa osoby dorosłej
Połączenie prowadzenia uciśnięć klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi nazywamy resuscytacją krążeniowo‑oddechową (RKO). Stosunek uciśnięć do wdechów wynosi 30:2. U osoby dorosłej RKO zaczynamy zawsze od uciśnięć klatki piersiowej. Europejska Rada ResuscytacjiEuropejska Rada Resuscytacji opracowała algorytm czynności, które mają na celu uporządkowanie podejmowanych działań przy poszkodowanym i nazywa się go algorytmem BLS (Basic Life Support).
Całość prowadzonych działań związanych z RKO (w jednym cyklu) powinna prowadzić jedna osoba. Jeśli to możliwe, należy dokonywać zmiany ratownika co 2 minuty lub w momencie jego zmęczenia. Należy zwracać dużą uwagę na poprawność wykonywanych czynności. Z upływem czasu osoba prowadząca RKO może zacząć popełniać błędy, które mogą wpływać na skuteczność podjętych działań. Szczególną uwagę należy zwrócić na minimalizowanie przerw pomiędzy wdechami a uciśnięciami, oraz na płynność zmiany ratowników. Czas na wykonanie 2 wdechów i ponowne rozpoczęcie uciskania klatki piersiowej nie powinien być dłuższy niż 5 sekund. Natomiast gdy ratownicy się zmieniają, osoba kończąca uciski powinna głośno liczyć swoje uciśnięcia, aby druga mogła się przygotować do zmiany po wykonaniu sekwencji 30 uciśnięć. Jeśli osoba wykonująca RKO nie decyduje się na wykonywanie oddechów ratowniczych, prowadzi się wyłącznie same uciski klatki piersiowej bez żadnych przerw. Wtedy zmiany dokonuje się na ustaloną wcześniej komendę, np.: Zmiana za 10 uciśnięć!
Zalecenia Europejskiej Rady Resuscytacji w wielu miejscach podkreślają potrzebę minimalizowania przerw podczas RKO. Dotyczy to również konieczności podjęcia RKO jak najszybciej po stwierdzeniu oddechu nieprawidłowego. Obecne badania potwierdzają również, że szanse na przywrócenie czynności życiowych u osób dorosłych podstawowymi zabiegami resuscytacyjnymi nie są duże i służą głównie podtrzymaniu tych czynności do przyjazdu służb ratunkowych. Dlatego nie zaleca się przerywania RKO w celu okresowego sprawdzania ewentualnego powrotu podstawowych funkcji życiowych. Istotnym elementem jest natomiast konieczność podjęcia RKO w każdym przypadku po stwierdzeniu braku prawidłowego oddechu u poszkodowanego, bez względu na to, kiedy mogło dojść do utraty przytomności i zaniku podstawowych funkcji życiowych.
Szybkie rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia może dwu-, a nawet trzykrotnie zwiększyć szanse przeżycia osób, u których doszło do nagłego zatrzymania oddechu i krążenia.
Sprawdź swoją wiedzę grając w poniższą grę.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1C0wYtXp
Gra na temat resuscytacji krążeniowo‑oddechowej.
Odzywa się partnerka mężczyzny przystępującego do resuscytacji:
– Pogotowie już jedzie. Wykonaj 30 uciśnięć w odpowiednim tempie i 2 oddechy.
Karetka przyjeżdża i zabiera poszkodowanego.
– Chyba go uratowaliśmy? – pyta z nadzieją mężczyzna.
RKO możemy przerwać w momencie, gdy:
przybędą na miejsce wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania ratunkowe;
czynności ratunkowe przejmie od nas inny świadek zdarzenia;
poszkodowany zacznie reagować (poruszy się, otworzy oczy, kaszle);
opadniemy z sił i nie ma w pobliżu osoby, która może nas zmienić;
pojawiło się zagrożenie zewnętrzne (zadymienie, pożar, agresywny pies itd.).
Jeśli podczas prowadzenia RKO pojawiło się zagrożenie zewnętrzne, musisz zadbać przede wszystkim o swoje bezpieczeństwo. Jest ono najważniejsze! To, czy podczas ucieczki z miejsca niebezpiecznego, będziesz próbował ewakuować również poszkodowanego, zależy tylko od twojej oceny sytuacji. Jeśli uznasz, że znacznie opóźni to twoją ucieczkę, pozostaw go na miejscu i sam oddal się na bezpieczną odległość.
Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji mówią, że RKO należy podjąć zawsze,
gdy poszkodowany nie oddycha a miejsce prowadzenia resuscytacji jest bezpieczne. Zastanów się, czy są okoliczności w których mimo spełnienia tych warunków, nie należy podejmować resuscytacji krążeniowo‑oddechowej. Wymień je i uzasadnij swój wybór.
5. Zagrożenia związane z prowadzeniem RKO
Oprócz czynników zewnętrznych, które powodują w skrajnych przypadkach konieczność przerwania RKO i ewakuację, są również takie, które wpływają na ratownika (np. obniżają skuteczność prowadzonych działań).
Zaliczmy do nich:
wysiłek fizyczny – podczas wysiłku fizycznego wykonywanego podczas RKO w dość nienaturalnej pozycji może dojść do skurczy mięśni (szczególnie w obrębie uda), bólu pleców czy duszności. Wysiłku związanego z prowadzeniem RKO nie muszą podejmować osoby np. z chorobami układu krążenia, gdyż może on stanowić zagrożenie dla nich samych;
zmęczenie ratownika – wiele badań potwierdza, że uciskanie klatki piersiowej przez jednego ratownika dłużej niż 2 minuty znacząco wpływa na spadek efektywności tych czynności, dlatego w razie możliwości zmiany powinny odbywać się właśnie po upływie tego czasu;
reakcja psychologiczna – znane są przypadki nieefektywnego uciskania klatki piersiowej z powodu zbyt słabego ucisku; osoby udzielające pierwszej pomocy tłumaczyły się strachem przed połamaniem mostka czy żeber; jeśli natomiast ratownik ma opory przed wykonaniem oddechów ratowniczych, po prostu z nich rezygnuje, nie opóźniając w żaden sposób rozpoczęcia uciskania klatki piersiowej;
przenoszenie chorób zakaźnych – nie ma bezwzględnej konieczności prowadzenia uciśnięć klatki piersiowej w rękawiczkach jednorazowych, oczywiście jeśli są one dostępne, natychmiast należy je założyć, natomiast ich brak nie może opóźniać rozpoczęcia ucisków klatki piersiowej; oddechy ratownicze bezwzględnie prowadzimy za pomocą środków ochronnych (chusta twarzowa czy maska twarzowa).
Znajdź w dostępnych Ci materiałach przykłady chorób, którymi możesz zarazić się podczas prowadzenia resuscytacji krążeniowo‑oddechowej (gdy nie stosuje się środków ochrony indywidualnej).
6. Defibrylacja
W większości przypadków zatrzymania krążenia mięsień sercowy drga z powodu zaburzeń elektrycznych, określanych jako migotanie komórmigotanie komór. Jedynym skutecznym leczeniem migotania komór jest wykonanie wstrząsu elektrycznego, nazywanego defibrylacją. W warunkach pierwszej pomocy można go wykonać, gdy mamy do dyspozycji defibrylator AED.
Produkowanych jest wiele rodzajów defibrylatorów, ale wszystkie opierają się na takich samych zasadach działania. Po włączeniu urządzenia i przyklejeniu dwóch elektrod do klatki piersiowej poszkodowanego, defibrylator sam analizuje i rozpoznaje migotanie komór. Gdy je wykryje, sam się naładuje i wyzwoli energię elektryczną wykonując defibrylację (w niektórych defibrylatorach, aby wykonać defibrylację, trzeba wcisnąć odpowiedni przycisk).
Każda minuta opóźnienia defibrylacji zmniejsza prawdopodobieństwo przeżycia poszkodowanego o 10‑12%.
Kolejność czynności przy użyciu AED:
jeżeli tylko możesz – rozpocznij RKO przed przyniesieniem AED;
po przyniesieniu AED włącz urządzenie i postępuj zgodnie z poleceniami głosowymi lub wizualnymi;
unikaj niepotrzebnych przerw – jeżeli ratujących jest 2, nie przerywaj RKO aż do momentu przyklejenia elektrod;
w czasie, kiedy AED dokonuje analizy rytmu upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego (jak na ilustracji poniżej);
jeżeli AED wykryje migotanie komór, naciśnij przycisk defibrylacji zgodnie z poleceniem (w pełni zautomatyzowany AED wyładuje się samoczynnie);
kontynuuj postępowanie zgodnie z dalszymi poleceniami głosowymi lub wizualnymi.
Gdy dojdzie do utraty przytomności, należy szybko odnaleźć AED. Ważne jest, aby oznakowanie lokalizacji i najkrótszej drogi do niego było proste i przejrzyste. Uniwersalny symbol informujący o dostępności AED prezentuje ilustracja poniżej.
7. Podsumowanie
Nagłe zatrzymanie krążenia jest najczęstszą przyczyną śmierci w Europie i może dotyczyć nawet ok. 700 tysięcy osób rocznie. Szybkie rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia może potroić szanse przeżycia osób, u których doszło do NZK.
Resuscytacja to zespół czynności, na które składa się uciskanie klatki piersiowej i sztuczne oddychanie. Wykonujemy je zawsze, gdy poszkodowany nie reaguje i nie oddycha, lub oddycha nieprawidłowo. Stosunek uciśnięć klatki piersiowej do oddechów ratowniczych wynosi 30:2.
Uciskanie klatki piersiowej wykonujemy układając ręce na środku klatki piersiowej i uciskając ją na głębokość przynajmniej 5 cm, ale nie więcej niż 6 cm; z częstotliwością co najmniej 100, ale nie więcej niż 120 uciśnięć na minutę.
Sztuczne oddychanie wykonujemy obejmując szczelnie swoimi ustami usta osoby poszkodowanej, wykonując wdech trwający ok. 1 sekundy, jak przy normalnym oddychaniu.
Resuscytacja będzie najskuteczniejsza, jeżeli połączymy uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi. Jeżeli nie chcesz wykonywać sztucznego oddychania (dotykać ust osoby poszkodowanej), możesz wykonywać sam masaż serca.
Prowadząc RKO należy korzystać ze środków ochrony osobistej – rękawiczek jednorazowych i maseczek do sztucznego oddychania (chust twarzowych).
Resuscytację należy prowadzić do przyjazdu służb ratunkowych, opadnięcia z sił ratownika, lub gdy poszkodowany zacznie reagować – poruszy się, otworzy oczy i zacznie prawidłowo oddychać.
W większości przypadków zatrzymania krążenia, z powodu zaburzeń elektrycznych serce wpada w migotanie komór. Najlepszym sposobem leczenia migotania komór jest defibrylacja. Wykonuje się ją przy pomocy defibrylatora AED, najlepiej jeszcze przed przybyciem pogotowia ratunkowego.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
8. Praca domowa
Defibrylatory AED rozmieszcza się w miejscach, gdzie znajdują się duże skupiska ludzi, jak hipermarkety, dworce, lotniska, kina czy stadiony sportowe. Dowiedz się, gdzie najbliżej twojego miejsca zamieszkania zlokalizowany jest defibrylator AED. Może uda ci się również dowiedzieć, w jakich godzinach jest on dostępny i kto jest upoważniony do jego obsługi.
W 2021 roku ukazały się kolejne wytyczne ERC. Odnajdź je na stronie Polskiej Rady Resuscytacji oraz porównaj zmiany w zakresie RKO oraz użycia defibrylatora AED.
9. Słownik
(ERC, ang. European Resuscitation Council)[czyt. juropejan resasytejszyn koncul] organizacja powstała w 1989 r. jako interdyscyplinarny zespół ekspertów ds. resuscytacji i medycyny ratunkowej; jej celem jest rozwijanie wiedzy nt. ratowania ludzkiego życia przez poprawę standardów resuscytacji; polskim odpowiednikiem ERC jest Polska Rada Resuscytacji (PRR) powstała w 2001 r. z siedzibą w Krakowie; obie Rady ściśle ze sobą współpracują
chaotyczna, bardzo szybka czynność elektryczna serca, przez co traci ono funkcję pompy
stan chorobowy powodujący zatrzymanie czynności serca, i co za tym idzie, ustanie krążenia krwi
zespół czynności ratowniczych stosowanych u poszkodowanych, u których nastąpiło nagłe zatrzymanie krążenia; jej celem jest przywrócenie krążenia i oddychania; w skład resuscytacji wchodzi uciskanie klatki piersiowej (zapewniające krążenie krwi) i oddechy ratownicze (zapewniające dostarczanie tlenu do płuc)