Scenariusz lekcji - Rewolucja październikowa – geneza przewrotu, który odmienił historię Rosji i świata

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

1. sytuacja polityczno‑gospodarcza Imperium Rosyjskiego w przededniu wybuchu I wojny światowej

2. rewolucja lutowa 1917 roku

3. abdykacja cara Mikołaja II

4. powstanie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich

5. powołanie Rządu Tymczasowego

6. główne siły polityczne okresu politycznego

7. postać Aleksandra Kierenskiego

8. pucz Korniłowa

9. sylwetka Włodzimierza Lenina

10. „materializm historyczny” Karola Marksa

11. rewolucja październikowa

12. przejęcie władzy przez bolszewików

b) Umiejętności

1. wymienianie przyczyn ekonomicznych, politycznych i społecznych, które doprowadziły do wybuchu rewolucji październikowej

2. liczenie czasu w Rosji, według starego i nowego kalendarza

3. dostrzeganie różnic między charakterem rewolucji lutowej i październikowej (baza społeczna, stosunek do wojny, programy)

4. konfrontowanie ideologii marksistowskiej z sytuacją społeczno‑polityczną panującą w przedrewolucyjnej Rosji

2. Metoda i forma pracy

Uczniowie przypominają sobie wiadomości na temat ruchów rewolucyjnych w carskiej Rosji. Nauczyciel przedstawia ogół okoliczności poprzedzających wydarzenia 1917 roku, aby wspólnie z klasą przeanalizować przyczyny, które ostatecznie doprowadziły do obalenia cara i wybuchu rewolucji.

Wybrani uczniowie przedstawiają wcześniej przygotowane referaty dotyczące postaci Włodzimierza Lenina i materializmu historycznego Karola Marksa. Czytanie fragmentów Kapitału i ich analiza w kontekście sytuacji polityczno‑ekonomicznej panującej w Rosji.

Metoda podająca. Nauczyciel opowiada o przebiegu rewolucji. Uczniowie słuchają (ewentualnie oglądają zdjęcia, przedstawiające tamte wydarzenia) i zapisują najważniejsze fakty.

3. Środki dydaktyczne

1. zdjęcie Włodzimierza Lenina

2. skopiowane fragmenty Kapitału Karola Marksa

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Zarysowanie w dużym skrócie historii ruchów rewolucyjno‑demokratycznych od powstania dekabrystów poprzez narodników, terror indywidualny, do powstania w 1898 roku Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Podział w 1903 na bolszewików i mieńszewików. Przedstawienie bazy programowej bolszewików, czyli przede wszystkim poglądów filozoficznych Karola Marksa. Próba zastanowienie się nad tym, jak materializm historyczny niemieckiego myśliciela oraz założenia rewolucji proletariackiej, mogły trafić w Rosji (kraju o dość słabo rozwiniętych stosunkach kapitalistycznych) na tak bardzo podatny grunt.

b) Faza realizacyjna

1. rewolucja lutowa – obalenie caratu

   • zacofanie ekonomiczno‑polityczne Rosji na tle innych państw europejskich

   • konsolidacja narodu wokół cara w pierwszych dniach wojny

   • stopniowe narastanie społecznego niezadowolenia

   • strajk w zakładach Putiłowskich w Piotrogrodzie

   • rozszerzanie się fali strajkowej po całej Rosji

   • abdykacja cara

   • dwuwładza: powołanie Rządu Tymczasowego i Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich

   • kto popierał Rząd Tymczasowy

   • sylwetka Aleksandra Kierenskiego jako premiera Rządu Tymczasowego

2. rewolucja październikowa – wprowadzenie dyktatury bolszewików

• wzrastanie chaosu w państwie po rewolucji lutowej

• szerzenie się nastrojów rewolucyjnych wśród żołnierzy

• niepopularność decyzji o kontynuowaniu wojny i odkładaniu reformy rolnej

• pucz Korniłowa – apogeum kryzysu w państwie

• podsycanie niezadowolenia społecznego przez bolszewików

• sylwetka Włodzimierza Lenina

• przyjazd Lenina do Piotrogrodu

• wystrzał z krążownika „Aurora” – symboliczny początek rewolucji październikowej

• powołanie przez Lenina Rady Komisarzy Ludowych

• bolszewicy przejmują władzę w Rosji – początek wojny domowej

c) Faza podsumowująca

Dlaczego rewolucja, która miała miejsce w listopadzie nosi miano październikowej? Przypomnienie informacji na temat rosyjskiego kalendarza tzw. starego i nowego stylu.

Zebranie wiadomości z lekcji. Wymienienie i zapisanie najważniejszych powodów wybuchu rewolucji.

5. Bibliografia

1. Richard Pipes, Rewolucja rosyjska, przekł. Tadeusz Szafar, Warszawa 1994.

2. Norman Davies, Europa, przekł. Elżbieta Tabakowska, Kraków 1999.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Przyczyny wybuchu rewolucji październikowej. Wymienianie najważniejszych czynników. (Forma pracy – przygotowanie wypowiedzi ustnej)

7. Czas trwania lekcji

Dwie godziny lekcyjne.

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie poświęcona temu wszystkiemu, co możemy zaliczyć do bezpośrednich lub pośrednich przyczyn wybuchu rewolucji. Sytuacja społeczno‑ekonomiczna, historia ruchów rewolucyjnych, słabość caratu. Druga część zajęć będzie przedstawieniem wydarzeń roku 1917. Dwie rewolucje, ich filozoficzne i społeczne fundamenty, najważniejsze postacie tamtych czasów.

Rewolucja październikowa odmieniła nie tylko oblicze Rosji, ale w znacznej mierze określiła oś, wokół której będzie się toczyła historia świata w XX wieku. I choć koniec poprzedniego stulecia w dużej mierze pogrzebał idee, które przyświecały przewrotowi bolszewickiemu, to ich skutki jeszcze przez długie lata będą żywe w naszej pamięci.