Rodzaje chmur - scenariusz
Scenariusz lekcji – Rodzaje chmur
do zapamiętania:
definicja chmury,
klasyfikacje chmur,
rodzaje chmur.
umiejętność rozpoznawania chmur.
Metoda i forma pracy
wykład.
Środki dydaktyczne
prezentacja – rodzaje chmur,
rzutnik multimedialny.
sprawdzenie listy obecności,
podanie tematu lekcji.
Zanim zaczniemy omawiać rodzaje chmur powiedzcie, czym jest chmura?
- skondensowane krople wody lub lodu.
Zgadza się, na slajdzie widzicie już pełną definicję chmury wg Szkolnego Słownika Terminy Geograficzne „chmura, dostrzegalne wzrokowo zgrupowanie mnóstwa kropelek wody lub kryształków lodu, wytworzone w powietrzu wskutek kondensacji lub resublimacji pary wodnej. Pojedyncze kropelki mogą być tak małe, że ledwo dostrzegalne. Zdarzają się jednak chmury składające się dużych kropli, a nawet dużych bryłek lodu (chmura gradowa)”.
Już z samej definicji wynika, że chmura jest chmurze nierówna. W jaki sposób można podzielić chmury? Jakie znacie klasyfikacje?
- chmury piętra niskiego, średniego, wysokiego i o rozbudowie pionowej.
Znacie jeszcze jakiś inny podział?
- wodne, lodowe, wodno‑lodowe; pierzaste, warstwowe, kłębiaste i deszczowe.
Zgadza się, zgodnie z międzynarodową klasyfikacją, wyróżnia się 10 podstawowych rodzajów chmur, które stanowią kombinację 4 głównych typów chmur tj. pierzastych (cirrus), kłębiastych (cumulus), warstwowych (stratus) i deszczowych (nimbus). W zależności od wysokości, na której powstają wydziela się rodziny chmur: wysokich, średnich, niskich i o budowie pionowej.
Aby lepiej poznać poszczególne rodzaje chmur omówimy je wszystkie. Zaczniemy od chmur pietra wysokiego.
Cirrusy mają kształt oddzielnych, białych, delikatnych włókien, ławic bądź pasm; charakteryzują się włóknistym wyglądem albo jedwabistym połyskiem, lub jednym i drugim. Na pierwszym slajdzie widać cirrusa haczykowatego, który zwiastuje nadejście frontu ciepłego, zaś na kolejnych różne formy regularne lub nie, które może przybierać cirrus.
Cirrocumulusy występują w formie ławic, płatków lub warstw chmur, złożonych z bardzo małych elementów w kształcie ziaren, zmarszczek, soczewek. Często swoim wyglądem przypominają sieć lub plaster miodu. Mogą przybierać kształty regularne, jak i nieregularne.
Cirrostratusy przypominają swoim wyglądem włóknistą zasłonę o białym kolorze, która przykrywa niebo całkowicie bądź częściowo. Często obserwuje się w nich zjawisko halo, tęczowego pierścienia wokół Słońca i Księżyca.
Dalej mamy chmury piętra średniego. Altocumulusy mają kształt ławicy bądź warstwy o kolorze białym, szarym lub biało‑szarym. Najczęściej występuje w postaci płatów, zaokrąglonych brył, walców oddzielonych od siebie i uporządkowanych regularnie, szeregami. Altocumulusy mogą też przybierać formę soczewki. Zaznacza się wyraźny zarys brzegowy płatów, na cienkich częściach Ac można obserwować wieńce, halo i zjawiska iryzacji. Na ogół chmury te zbudowane są prawie wyłącznie z kropelek wody. Przy bardzo niskich temperaturach mogą powstawać w nich kryształki lodu. Chmury te nie dają jednak opadów.
Altostratusy to szara lub niebieskawa warstwa chmur w formie zasłony lub płata, prążkowana, włóknista lub jednolita. Pokrywa niebo całkowicie lub częściowo. Miejscami Słońce lub Księżyc niewyraźnie przez nie przeświecają, jak przez matowe szkło. Zbudowane są z kropelek wody i z kryształków lodu. Typowe chmury mieszane. Opady z tych chmur są bardzo słabe, a w ciepłej porze roku często wyparowują przed osiągnięciem powierzchni ziemi. W zimie z As pada drobny śnieg.
Następnie są chmury piętra niskiego. Stratocumulusy to szare albo białe płaty lub warstwy chmur z wyraźnie widocznymi ciemnymi częściami. Złożone z zaokrąglonych brył, walców, podobnie jak Ac, tylko że większych. Człony chmury ułożone są zazwyczaj regularnie. Zbudowane są zwykle z drobnych kropelek wody. Opad dają bardzo rzadko, a przy niskich temperaturach może spaść bardzo drobny śnieg.
Stratusy występują najbliżej powierzchni ziemi, na równinach podstawa ich może znajdować się w odległości zaledwie kilkudziesięciu metrów. Stratus wygląda jak jednorodna szara warstwa, podobna do mgły. Zwykle zasłania Słońce i Księżyc, a gdy jest cieńszy, widać przez niego dosyć wyraźnie tarcze tych ciał niebieskich. Składa się z kropel wody, a przy odpowiednio niskich temperaturach daje opady śniegu, zawsze o małym natężeniu.
Nimbostratus jest to jednostajna, szara warstwa chmur, często ciemna, o rozmytej podstawie. Ma ona znaczną grubość, jest gęsta, całkowicie zasłania Słońce lub Księżyc. Składa się z kropel wody i z kryształków lodu lub mieszaniny ciekłych i stałych cząsteczek. Opad daje zwykle w postaci ciągłego deszczu lub śniegu. W ciepłej porze roku omawiane chmury dostarczają prawie trzecią część całej wody opadowej.
Pozostały już nam tylko chmury o rozbudowie pionowej. Cumulusy to oddzielne, zwykle gęste chmury o wyraźnie zaznaczających się konturach. Rozwijają się w kierunku pionowym. Mają kształt pagórków, kopuł lub wież, których wierzchołek podobny jest zazwyczaj do kalafiora. Oświetlona promieniami słonecznymi górna część Cu jest zwykle lśniąco biała, a podstawa stosunkowo ciemna i prawie pozioma. Chmury te składają się głównie z kropelek wody, a w najwyższych partiach przy temperaturze znacznie niższej od 0ºC występują cząstki lodu. Przy silnym rozwoju pionowym mogą dać opad.
Cumulonimbusy to potężne, gęste chmury rozwinięte pionowo w kształcie gór lub wielkich wież. Część wierzchołka chmury przybiera charakterystyczny kształt kowadła lub pióropusza. Cb różni się od Cu bardzo silną rozbudową pionową i zwartym kształtem bryły. Robi przykre wrażenie ze względu na ciemny ponury kolor, a nawet groźny wygląd, w czasie burz grzmoty i błyskawice. W dolnej części Cb występują kropelki wody, w górnej kryształki lodu. Chmury te dają silne opady przelotne deszczu, śniegu i gradu. Występują w nich także zjawiska burzowe, dlatego nazywa się je chmurami burzowymi. W Polsce w porze suchej najwięcej opadów pochodzi właśniez Cb.
Na koniec krótkie przypomnienie, które chmury dają opad?
- As, Ns, Sc, St, Cu, Cb.
Dla utrwalenia wiadomości przeprowadzimy krótki sprawdzian z rozpoznawania chmur (prezentacja).
Kop J., Kucharska M., Szkurłat E., 2002, Geografia, podręcznik część 1, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa
Makowska D., 1998, Ziemia, podręcznik geografii fizycznej dla szkoły średniej, WSiP, Warszawa
prezentacja – rodzaje chmur