Rodzaje i gatunki literackie

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna rodzaje i gatunki literackie.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi określić, czytając książkę, lekturę, utwór, jaki to rodzaj i gatunek literacki.

2. Metoda i forma pracy

Rozmowa, praca z całą klasą.

3. Środki dydaktyczne

Słowniki terminów literackich.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel pyta uczniów, jakie znają rodzaje literackie.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel podaje uczniom definicję rodzajów literackich, a następnie podaje podział na gatunki literackie (załącznik 1). Przykładowe tytuły utworów dla różnych gatunków podają sami uczniowie.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel podaje uczniom treść zadania domowego (załącznik 2).

5. Bibliografia

1. Literatura polska, red. B. Żebrowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997.

2. Opis gatunków literackich na stronie internetowej: http://www.gimsiedliska.bobowa.pl/pliki_001/pomoce/antyk/gatunki_literackie.htm

6. Załączniki

a) Rodzaje i gatunki literackie

Załącznik 1.

Rodzaje literackie

• Epika – świat przedstawiony epiki zawiera wszystkie zdarzenia i elementy rzeczywistości odnoszące się do bohaterów utworów,

  • świecie przedstawionym w utworze opowiada narrator, czyli fikcyjna osoba.

• Liryka – świat przedstawiony wyłania się z monologu lirycznego, jest to świat wewnętrznych przeżyć, uczuć i refleksji,

  • podmiot liryczny (inaczej „ja” liryczne) to osoba fikcyjna wypowiadająca swoje przeżycia i doznania, jest ona nadawcą monologu wewnętrznego.

• Dramat – świat przedstawiony tworzą bohaterowie swoimi wypowiedziami i działaniami, głównym składnikiem tego świata jest akcja,

  • dialog jest obok monologu podstawową formą wypowiedzi w utworze dramatycznym, monolog jest dłuższą wypowiedzią jednej postaci,

  • rola podmiotu literackiego jest ograniczona, bohaterowie wypowiadają się w sposób bezpośredni, brak pośrednika między autorem a odbiorcą.

Gatunki literackie

• Liryczne:

  • elegia – utwór liryczny o podniosłym charakterze,

  • fraszka – krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy,

  • hymn - uroczysty, podniosły utwór pochwalny,

  • oda – utwór o charakterze pochwalnym,

  • pieśń – najstarszy gatunek liryczny,

  • sonet – utwór liryczny o charakterystycznej budowie, składający się z czternastu wersów,

  • tren – pieśń żałobna o charakterze religijnym.

• Epickie:

  • nowela – krótki utwór o charakterze dramatycznym, posiadający prostą fabułę, często jednowątkową,

  • opowiadanie – krótki utwór napisany prozą, o swobodnej kompozycji,

  • powieść – obszerny utwór napisany prozą z wielowątkową fabułą,

  • anegdota – krótkie opowiadanie o jakimś wydarzeniu, najczęściej specyficznym,

  • bajka – zwięzły utwór, który zawiera morał,

  • epopeja (epos) – jest to utwór o szczególnych walorach estetycznych, opiewający dzieje narodu, ważne wydarzenia i postacie historyczne,

  • legenda – opowieść o tematyce historycznej, mitycznej.

• Dramatyczne:

  • dramat – utwór o zwartej kompozycji, ukazujący pewne środowisko, z występującym językiem potocznym w dialogach,

  • komedia – zawiera komizm sytuacyjny, postaci i języka,

  • tragedia – występuje w niej konflikt racji.

Oprócz wyżej wymienionych gatunków (lirycznych, epickich i dramatycznych), możemy wyróżnić także:

• Gatunki mieszane ( gatunki, które łączą cechy różnych rodzajów literackich):

  • ballada – łączy w sobie elementy liryczne, tragiczne i epickie,

  • dramat romantyczny – zawierał kompozycję otwartą, a główną rolę odgrywał bohater – buntownik, walczący o ideały,

  • satyra – utwór ośmieszający ludzkie przywary, zachowania i zwyczaje,

  • poemat dygresyjny - postać narratora odgrywa tu istotna rolę, gdyż wplata się on w całość utworu snując dygresja,

  • poemat heroikomiczny – parodia poematu epickiego,

  • powieść poetycka – utwór wierszowany o luźnej fabule, który łączy w sobie elementy epickie i liryczne.

• Gatunki pograniczne ( gatunki z pogranicza literatury, nauki i publicystyki):

  • esej – wywód myślowy pisany prozą, pozwalający na przedstawienie swojego zdania, uczuć i myśli, refleksji,

  • felieton – utwór publicystyczny dotyczący pewnych wydarzeń, może być przeplatany z elementami fikcji,

  • reportaż – gatunek publicystyczny, który zawiera informacje, komentarz i ocenę sytuacji.

b) Zadanie domowe

Załącznik 2.

Napisz esej na temat: „Gdyby Ziemia mogła przestać się kręcić”.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak