Witaj w kopalni! Zapewne zdajesz sobie sprawę z tego, że w Twoim miejscu pracy występują różne zagrożenia dla zdrowia i życia, ale czy wiesz jakie to są zagrożenia i czym mogą być wywołane?

Twoim zadaniem będzie rozpoznanie rodzaju zagrożenia, postępowanie po jego zidentyfikowaniu według przyjętych zasad oraz ewakuacja załogi z zagrożonego rejonu.

Rola osoby prowadzącej ewakuację załogi

Przeczytaj poniższy fragment przebiegu akcji ratunkowej na LW Bogdanka, a następnie odpowiedz na pytanie. W dniu $5.06.2019 r.$ o godzinie $22:51$ stwierdzono w prądzie powietrza wypływającym z likwidowanej ściany tlenek węgla w ilości przekraczającej $25 \frac{{\mathrm{dm}}^3}{\min }$. W związku z utrzymywaniem się ilości tlenku węgla w rejonowym prądzie powietrza powyżej wartości dopuszczalnych rozpoczęto akcję pożarową. Z zagrożonego rejonu wycofano $186$ pracowników, w tym $7$ pracowników użyło pochłaniaczy typu POG‑8M. W ramach akcji wyznaczono strefę zagrożenia oraz zabezpieczono do niej dostęp posterunkami obstawy. Powołano sztab akcji, ustalono lokalizację bazy ratowniczej, zmobilizowano własne zastępy ratownicze i opracowano plan likwidacji zagrożenia. Zgodnie z planem akcji wykonano szereg pomiarów atmosfery kopalnianej i temperatury powietrza w rejonie likwidowanej ściany $3/\mathrm{II}/385$. Zabudowano linię chromatograficzną dla zdalnego pomiaru składu powietrza i przystąpiono do próby aktywnego zwalczania przypuszczalnego ogniska pożaru wtłaczając wodę za ostatnie sekcje. W wyniku braku efektu podjętych działań przystąpiono do ograniczenia dopływu powietrza do zrobów ściany poprzez zabudowę tamy murowej wraz z $3$ metrowym korkiem ze spoiwa TSM‑A30 w przecince N2 (od strony dopływu rejonowego prądu powietrza) oraz wykonania korka izolacyjnego z piany Super Ecoflex na wysokości sekcji nr $110$ w likwidowanej ścianie $3/\mathrm{II}/385$. Równocześnie rozpoczęto zatłaczanie azotu do zrobów ściany najpierw od strony chodnika nadścianowego ściany $3/\mathrm{II}/385$, a następnie od strony sekcji nr $110$ w likwidowanej ścianie, a także przystąpiono do doszczelniania. Do dnia $11$ czerwca do godz. $20:40$ do zrobów ściany $3/\mathrm{II}/385$ podano łącznie około $83890 \mathrm{kg}$ azotu. Po ustabilizowaniu się składu powietrza w wyrobiskach objętych strefą zagrożenia na poziomie nieprzekraczającym wartości dopuszczalnych oraz na podstawie opinii zespołu powołanego w sprawie analizy działań dotyczących zwalczania zagrożenia pożarowego w rejonie likwidowanej ściany $3/\mathrm{II}/385$, w dniu $11.06.2019 \mathrm{r}.$ o godz. $20:35$ kierownik akcji podjął decyzję o jej zakończeniu.

Zapalenie metanu miało miejsce na skrzyżowaniu chodnika badawczego N‑1 z pochylnią transportową N‑1 w pokładzie $505/1$ na poziomie $1110$. Pokład $505/1$ o grubości od $4,57 \mathrm{m}$ do $4,80 \mathrm{m}$ i nachyleniu do $17°$, zaliczony został do $\mathrm{IV}$ kategorii zagrożenia metanowego, $\mathrm{I}$ stopnia zagrożenia tąpaniami, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz $\mathrm{I}$ i $\mathrm{II}$ stopnia zagrożenia wodnego. W spągu pokładu $505/1$ zalega między innymi warstwa łupka piaszczystego warstwowanego piaskowcem drobnoziarnistym o grubości do $4,5 \mathrm{m}$, posiadającego dużą skłonność do iskrzenia zapalającego metan. W celu udostępnienia pokładu $505/1$ wydrążono między innymi chodnik badawczy N‑1 i pochylnię transportową N‑1, którymi doprowadzano powietrze w ilości około $1500 \frac{{\mathrm{m}}^3}{\min }$ do zbrojonej ściany N‑2. Wyrobiska te wykonano w obudowie typu $\mathrm{ŁP} 11/\mathrm{V}32/4/\mathrm{A}$, a ich skrzyżowanie w obudowie typu $\mathrm{ŁP} 15/\mathrm{V}36/4/\mathrm{A}$. W ramach prac związanych ze zbrojeniem ściany N‑2, prowadzonych przez pracowników oddziału G‑1 między innymi w chodniku badawczym N‑1 i pochylni transportowej N‑1, budowano układ transportu urobku przenośnikami taśmowymi, w tym na skrzyżowaniu tych wyrobisk montowano stację zwrotną przenośnika taśmowego nr $2$ typu Gwarek B‑1000. W dniu $30$ listopada $2021 \mathrm{r}.$, na zmianie rozpoczynającej się o godzinie $12:00$, sztygar zmianowy oddziału G‑1 skierował do prac związanych z zabudową przenośników taśmowych odstawy urobku $5$ pracowników, w tym $2$ górników do zakotwienia stacji zwrotnej przenośnika taśmowego nr $2$ typu Gwarek B‑1000. Stacja zwrotna tego przenośnika, posadowiona na spągu, zamocowana miała zostać przy pomocy $6$ kotew wklejanych o długości $1,2 \mathrm{m}$, wprowadzonych poprzez otwory o średnicy $50 \mathrm{mm}$ wykonane w konstrukcji stacji do uprzednio odwierconych otworów w spągu. Do wykonania otworów stosowano wiertarkę hydrauliczną typu Spitznas i wiertła z raczkiem o średnicy $42 \mathrm{mm}$. Około godziny $17:57$, po odwierceniu $4$ otworów i umieszczeniu w nich kotew wklejanych, dwóch pracowników przystąpiło do wiercenia kolejnego otworu, natomiast sztygar zmianowy oddziału G‑1 kontrolujący prowadzone prace, z rejonu skrzyżowania prowadził rozmowę telefoniczną z dyspozytorem ruchu zakładu górniczego. W tym czasie prawdopodobnie w wyniku wiercenia otworu w łupku piaszczystym warstwowanym piaskowcem drobnoziarnistym o dużej skłonności do iskrzenia, doszło do zapalenia metanu wydzielającego się ze spągu.

Wypadek zaistniał w wyrobisku o nazwie „Podszybie szybu $\mathrm{II}$ na poziomie $690 \mathrm{m}$”. W wyrobisku, w którym nie było wyznaczonych stacji materiałowych i postojowych, realizowano transport dwoma środkami przewozowymi: kolejką podwieszaną z napędem własnym, której trasa zabudowana była w osi wyrobiska oraz koleją podziemną po torowisku zabudowanym wzdłuż ociosu południowo‑zachodniego. W dniu $14.04.2021 \mathrm{r}.$ na zmianie A, rozpoczynającej się od godziny $6:00$, sztygar zmianowy oddziału przewozu dołowego GP, skierował maszynistę lokomotywy i konwojenta, do wykonywania transportów lokomotywą akumulatorową typu Ldag‑05M o numerze kopalnianym $3$, pomiędzy stacjami materiałowymi i postojowymi zlokalizowanymi na poziomie $690 \mathrm{m}$, w celu przeładunku materiałów na zestawy kolejki podwieszanej z napędem własnym. W tym dniu, w Podszybiu północnym szybu $\mathrm{II}$ na poziomie $690 \mathrm{m}$, pod trasą kolejki podwieszanej, na spągu, ułożone były $3$ zasobniki transportowe (kontenery). W pierwszym, ustawionym przy torowisku kolei podziemnej w sposób niezapewniający odległości $0,25 \mathrm{m}$ od krawędzi przejeżdżających środków transportowych, załadowane były belki przenośnika taśmowego, których końce wystawały poza obrys zasobnika transportowego. Około godziny $7:15$, w trakcie przejazdu lokomotywą akumulatorową po jednostki transportowe, stojące na torowisku kolei podziemnej w Podszybiu północnym szybu $\mathrm{II}$ na poziomie $690 \mathrm{m}$, maszynista najechał belki przenośnika taśmowego wystające poza obrys zasobnika transportowego. W wyniku najechania, belki najprawdopodobniej przemieściły się do kabiny operatora, zakleszczyły i docisnęły maszynistę do jej konstrukcji.

Jak podaje Wyższy Urząd Górniczy, wypadek miał miejsce w chodniku 16b na poziomie $850 \mathrm{m}$, w wyrobisku podścianowym ściany nr $16$ w pokładzie $361$. Do odstawy urobku ze ściany używa się tam przenośnika zgrzebłowego na zabudowany w chodniku 16b przenośnik zgrzebłowy z kruszarką oraz przenośnik taśmowy. Kruszarka była zabudowana w odległości około $21 \mathrm{m}$ od wysypu drugiego przenośnika zgrzebłowego, który wyposażony był w zastawki o wysokości $1,1 \mathrm{m}$, połączone belkami poprzecznymi zabudowanymi co około $1,4 \mathrm{m}$. Przestrzeń pomiędzy belkami nie była zamknięta. Na tym przenośniku, w odległości ok. $6 \mathrm{m}$ od kruszarki w kierunku ściany, zabudowane były: uchylna „bramka” współpracująca z wyłącznikiem typu KFS‑5i i bezdotykowe urządzenie wyłączające typu WAJL 07, umożliwiające awaryjnie zatrzymanie kruszarki i przenośnika. Linka wyłączenia awaryjnego na odcinku pomiędzy wyłącznikiem a kruszarką poprowadzona była poza obrysem konstrukcji przenośnika zgrzebłowego, zamiast pomiędzy zastawkami, co uniemożliwiało awaryjnie zatrzymanie kruszarki i przenośnika z użyciem tej linki. Przed uchylną „bramką” brak było linki zabudowanej poprzecznie do trasy przenośnika, połączonej z wyłącznikiem typu KFS‑5i. Pewnego dnia, na zmianie „C”, sztygar zmianowy skierował pracowników do prowadzenia wydobycia w ścianie nr $16$ w pokładzie $361$ oraz pracowników do obsługi przenośników odstawy urobku ze ściany, w tym do obsługi przenośników zgrzebłowych. Górnicy wyposażeni byli w lampy typu LN‑LUNA z nadajnikami lokacyjnymi, współpracującymi z urządzeniem wyłączającym typu WAJL 07. Pracownicy obsługi mieli usuwać zatory urobku na przenośniku podścianowym, dlatego kilkukrotnie uruchamiali i zatrzymywali przenośnik zgrzebłowy ścianowy i przenośnik zgrzebłowy podścianowy. Jedna z brył węgla o znacznych rozmiarach zaklinowała się we wlocie do kruszarki, ograniczając prześwit pomiędzy trasą przenośnika, a krawędzią tej bryły. W pewnym momencie górnik obsługujący przenośnik zgrzebłowy ścianowy znalazł się na trasie będącego w ruchu drugiego przenośnika, prawdopodobnie między wyłącznikiem typu WAJL 07, a kruszarką. Został pochwycony przez poruszające się elementy przenośnika i przemieszczony poprzez kruszarkę w kierunku wysypu. Później pracownik obsługujący drugi przenośnik zgrzebłowy zauważył górnika, który spadł z wysypu tego przenośnika na taśmę. Po przyjściu do chodnika, sztygar zmianowy oddziału i górnik przodowy ściany stwierdzili brak oznak życia i widoczne obrażenia głowy górnika, zgon następnie potwierdził wezwany lekarz. Przyczyną wypadku śmiertelnego górnika przemieszczającego się przenośnikiem podścianowym było dociśnięcie do bryły węgla i uderzenie bijakami pracującej kruszarki oraz upadek z wysypu na przenośnik taśmowy.

Wypadek zaistniał w ścianie B‑6 w pokładzie $404/2$ na poziomie $1000$. Pokład $404/2$ o grubości od $2,53 \mathrm{m}$ do $4,20 \mathrm{m}$ i nachyleniu do $15°$, zaliczony został do $\mathrm{IV}$ kategorii zagrożenia metanowego, $\mathrm{I}$ stopnia zagrożenia tąpaniami, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego i $\mathrm{I}$ stopnia zagrożenia wodnego. W stropie pokładu zalegają naprzemienne warstwy łupka ilastego i węgla o grubości do około $2,0 \mathrm{m}$, a następnie iłowce i mułowce oraz piaskowiec o grubości do około $6,5 \mathrm{m}$. Ściana B‑6 o długości do $304 \mathrm{m}$, eksploatowana systemem podłużnym z zawałem stropu, prowadzona była pomiędzy chodnikami B‑7 i B‑9. Ściana ta wyposażona została w kombajn ścianowy typu JOY 4LS20 LWS 503, przenośnik zgrzebłowy ścianowy typu PAT E‑260 w. $\mathrm{II}$ oraz $201$ sekcji obudowy zmechanizowanej w tym między innymi: $22$ sekcje typu JZR‑17,3/42,7‑POz WII oraz $7$ sekcji typu FAZOS‑JZR‑17/37/06‑2x3130‑1. Sekcje obudowy zmechanizowanej oznaczono kolejnymi numerami począwszy od chodnika B‑9. Ścianę przewietrzano systemem na „U” wzdłuż calizny węglowej, prądem powietrza doprowadzanym chodnikiem B‑7 w ilości około $1200 \frac{{\mathrm{m}}^3}{\min }$. Eksploatację pokładu $404/2$ ścianą B‑6 rozpoczęto w dniu $11$ września $2020 \mathrm{r}.$ Do dnia $11$ stycznia $2022 \mathrm{r}.$ ściana uzyskała około $945 \mathrm{m}$ postępu z planowanych $950 \mathrm{m}$ i w ramach przygotowania jej do likwidacji, strop na całej długości ściany zabezpieczono $9$-cioma rzędami siatek stalowych łańcuchowo‑węzłowo‑przegubowych układanych sukcesywnie na stropnicach sekcji obudowy. W dniu $11$ stycznia $2022 \mathrm{r}.$, na zmianie „B” rozpoczynającej się o godzinie $12:00$, sztygar zmianowy oddziału G‑1 skierował zespół $4$ górników do prac związanych z transportem materiałów przenośnikiem zgrzebłowym ścianowym, w tym siatek stalowych oraz podkładów drewnianych. Około godziny $16:00$ górnicy rozpoczęli transport tych materiałów od strony chodnika B‑7, w kierunku chodnika B‑9. Jeden z górników wyznaczony został do zatrzymania przenośnika ścianowego przy pomocy wyłącznika awaryjnego zabudowanego przy sekcji nr $2$, w momencie dotransportowania tam załadowanych materiałów. Z niewyjaśnionych przyczyn około godziny $16:50$ ruch przenośnika ścianowego został zatrzymany przez innego pracownika zatrudnionego w ścianie, a górnik przebywający przy wyłączniku awaryjnym wszedł na przenośnik ścianowy. W rejonie sekcji nr $4$ jego nogi zostały dociśnięte do drabinek posuwu kombajnu bryłą skalną o wymiarach $2,8 \mathrm{m} \times 0,65 \mathrm{m} \times 0,4 \mathrm{m}$, odspojoną ze stropu i ociosu ściany.

Rola osoby zagrożonej

Górnicy pod nadzorem sztygara zmianowego oddziału, prowadzili roboty związane z drążeniem pochylni. Po zakończeniu drążenia i zatrzymaniu przenośników taśmowych, cieśla górniczy obsługujący przenośnik zauważył, że sztuka drewna, zabudowana na przesypie z pasem taśmy, została zerwana z łańcucha. Cieśla nie zabezpieczył napędów przenośników przed uruchomieniem i razem z górnikiem przodowym przystąpili do podwieszenia zerwanego elementu. Kiedy górnik przodowy stał na górnej taśmie przenośnika, przenośnik został uruchomiony. W miejscu wykonywanej pracy sygnał poprzedzający uruchomienie przenośnika nie był słyszalny. Górnik przodowy przewrócił się na będącą w ruchu taśmę przenośnika i został przemieszczony pod zestawem transportowym aparatury elektrycznej oraz elementami urządzenia chłodniczego. Górnik przodowy odniósł uraz kręgosłupa.

Nadzór nad ruchem urządzeń elektrycznych w stacji transformatorowej wraz z rozdzielnią pełniła osoba dozoru ruchu oddziału elektrycznego, natomiast do obsługi i bieżących kontroli urządzeń i instalacji elektrycznych zatrudniono elektromontera dyżurnego tego oddziału. W tym dniu zaplanowany był przegląd okresowy jednej z sekcji rozdzielni. Po zakończeniu prac związanych z przeglądem sekcji i zlikwidowaniu miejsca pracy załączono napięcie do pola nr $1$ od strony rozdzielni $6$ kV GST‑1. Dopuszczający po zamknięciu odłącznika kablowego w polu nr $1$ wszedł do celki przedziału kablowego tego pola znajdującego się pod napięciem, powodując zwarcie w wyniku, którego uległ porażeniu prądem elektrycznym i poparzeniu łukiem elektrycznym. Wezwany lekarz stwierdził zgon poszkodowanego.

Sztygar zmianowy oddziału skierował pracowników do robót związanych z drążeniem chodnika nadścianowego. W tym dniu ocena stanu zagrożenia tąpaniami dla drążonego chodnika nadścianowego wykazała stan zagrożenia „b” tj. wyrobisko słabo zagrożone tąpaniami. Późnym wieczorem nastąpił wstrząs górotworu, który zlokalizowano w rejonie drążonego chodnika nadścianowego. Wstrząs górotworu spowodował tąpnięcie w wyrobisku, obudowa została zdeformowana, a maszyny i urządzenia przemieszczone. Spąg wyrobiska został wypiętrzony, doszło również do gwałtownego wydzielenia się metanu.

Zagrożenie to możliwość wystąpienia niekorzystnego zjawiska wpływającego na bezpieczeństwo załogi i procesu technologicznego. Zagrożenia naturalne związane są z górotworem i atmosferą kopalnianą.

Zagrożenia techniczne wynikają z działalności kopalni. Ich źródłem są stosowane maszyny i urządzenia oraz pracę z użyciem materiałów wybuchowych i środków strzałowych.

Zagrożenia osobowe są spowodowane niewłaściwym zachowaniem pracowników, które może być przyczyną wypadku przy pracy.

Wstrząs górotworu to wyładowanie energii nagromadzonej w górotworze, objawiające się drganiem górotworu i zjawiskami akustycznymi (dźwiękami), niepowodujące pogorszenia funkcjonalności wyrobisk i bezpieczeństwa ich użytkowania. Następstwem wstrząsu może być tąpnięcie lub odprężenie górotworu, które mogą prowadzić do niebezpiecznych zjawisk.

Możliwość obliczania naprężeń w dowolnym punkcie górotworu przy określonych warunkach brzegowych stworzyły odpowiednie warunki do wykorzystania metod analitycznych w celu prognozowania zagrożenia sejsmicznego. Metoda rozeznania górniczego polega na analizowaniu budowy geologicznej złoża w rejonie prowadzonych robót górniczych oraz na ocenie możliwości występowania zagrożenia sejsmicznego ze względu na geometrię wyrobisk i stosowaną technologię eksploatacji.