Rodzina wyrazów a drzewo genealogiczne
Rodzina wyrazów a drzewo genealogiczne
Uczniowie:
1) odtwarzają rodzinę wyrazu stół.
Wykorzystujemy poniższy tekst, który – w zależności od poziomu językowego uczniów – skracamy.
Stół to jeden z najważniejszych sprzętów codziennego użytku. Bez niego nie wyobrażamy sobie ani domu, ani mieszkania. Dlatego aż trudno uwierzyć, że kiedyś ludzie nie znali stołu.
Jedni badacze uważają, że nazwa tego mebla pochodzi od wyrazu stać, inni – że od wyrazu ściółka. Trawa, liście z drzew, suche gałązki, mech – wszystko to, co tworzy ściółkę – były dla naszych przodków stołem – biesiadnicy jedli w kucki lub na klęczkachIndeks górny 11. Nie wiadomo, kiedy stół zobaczyli... w pniu drzewa i przy takim stole zasiedli. Znacznie później przodkowie nadali stołowi kształt płyty na nogach.
Nogi stołowe mają bardzo ciekawą historię. Badacze głównie po nogach poznają miejsce powstania i wiek stołu, upodobania estetyczne, stanowisko, zamożność jego użytkowników.
W Polsce stół znamy od zawsze. Marcin BielskiIndeks górny 22 przekazał wiadomość, że „u Bolesława ChrobregoIndeks górny 33 było 40 stołów pospolitych, do których szedł każdy, kto chciał”. Nasze stoły były przeważnie cisowe. Drewno cisu jest twarde, odporne na wilgoć, trwałe. Te zalety pokonały nawet lęk przed cisem, które miało rzekomo właściwości magiczne i trujące. W wierzeniach ludowych przebywanie w cieniu cisu groziło nagłą śmiercią. Stoły nasze były zawsze wielkie, rozłożyste, gościnne.
Stół od początku miał dużą rodzinę. Ponieważ zawsze był najważniejszym meblem w domu, pokój, w którym stał, nazwano pokojem stołowym. Dzisiaj w wielu szkołach jest taki pokój stołowy. Nazywamy go stołówką. O określonej godzinie zbierają się w nim stołownicy, by wspólnie zjeść obiad. Stołownicy stołują się.
W każdym domu na pewno jest mały stół, czyli stolik, a może nawet mały stolik, czyli stoliczek. Przy stoliku można grać, np. w domino albo w warcaby. Gry te nazywamy grami stolikowymi. W każdym domu jest też stołek. To też jest mały stół, ale służy do siedzenia. Mały stołek to stołeczek.
Stoły, stoliki, stoliczki, stołki i stołeczki wykonuje stolarz w swoim warsztacie – w stolarni, w zakładzie stolarskim. Możliwe, że nazwisko Stolarski powstało od nazwy tego warsztatu. Jest też nazwisko Stolarz. Mężczyzna o tym nazwisku nie musi zajmować się stolarstwem, stolarką.
Ciasto na pierogi, kopytka albo kluski robimy na stolnicy. W dawnej Polsce na dworze króla był stolnik, który opiekował się kuchnią i nadzorował podawanie potraw do stołu królewskiego. Zastępcą stolnika był podstoli. Żoną podstolego była podstolina. Telimena, jedna z bohaterek utworu Adama MickiewiczaIndeks górny 44 Pan Tadeusz, jest podstoliną.
Najważniejszą częścią stołu jest noga stołowa. Nie wiadomo, dlaczego uważamy ją za symbol głupoty. Mówimy: Głupi jak noga stołowa – to znaczy bardzo głupi, tępy, ograniczony.
Mówimy: Okropna z niego noga stołowa, postąpił jak ostatnia noga stołowa – to znaczy zachował się niezręcznie, nieudolnie, głupio.
Polacy mówili też: Już idzie sprawa na stół albo: Weź to pod stół, albo: Już sprawa na stole, a patron (adwokat, obrońca) poluje w polu. A także: Kto robi – pójdź do stołu, kto próżnuje – za piec; Wolę gęś na stole niż bażanta w polu; Uderz w stół, a nożyce się odezwą.
Uwagi o realizacji tematu.
1. Wprowadzeniem do tematu może być zagadka. Co to jest?
Ma nogi – nie chodzi,
Ma rogi – nie bodzie.
2. Ćwiczenie:
Uczniowie otrzymują tekst. Podkreślają wszystkie wyrazy, które – według nich – pochodzą od wyrazu stół. Zapisują je w formach podstawowych (słownikowych) na oddzielnych kartonikach, np. w kształcie jabłek.
Zadanie może być wykonywane w grupach – tekst dzielimy na tyle części, ile chcemy mieć grup. Wówczas każda grupa pracuje ze swoim fragmentem tekstu.
3. Ćwiczenie rozluźniajace
Uczniowie stoją wokół stolików, do których przypięty jest papier. W obydwu rękach trzymają kredki w kolorze pnia drzewa. W rytm muzyki (fragment Czterech pór roku Vivaldiego) zamalowują kartony: raz jedną, raz drugą ręką, oburącz. Co jakiś czas (na znak nauczyciela) przesuwają się o jedno miejsce w prawo. Z tak przygotowanego materiału uczniowie przygotowują elementy drzewa – pień i gałęzie: w rytm tej samej melodii drą kartony na paski różnej grubości.
4. Z pomocą nauczyciela, zastanawiając się, który wyraz pochodzi od którego, wykonują drzewo genealogiczne, którego pień stanowi wyraz stół. Poniżej fragment wykonanego zadania:
Niektórzy badacze uważają, że zwyczaj wkładania siana pod obrus na stole wigilijnym jest pamiątką po tamtych czasach.↩
(ok. 1495–1575), polski kronikarz i poeta, autor Kroniki wszystkiego świata, która była zarysem dziejów państwa i poza faktami historycznymi zawierała także elementy baśniowe.↩
(967–1025) – pierwszy koronowany król Polski z dynastii Piastów.↩
Adam Mickiewicz (1798–1855) – polski poeta.↩