Rola organizacji międzynarodowych w zapewnianiu bezpieczeństwa Polski

Organizacje międzynarodowe to instytucje będące uczestnikiem stosunków międzynarodowych, powstałe jako forma współpracy międzynarodowej państw z przekształcenia konferencji międzyrządowych w trwałe związki oparte na umowie wielostronnej, których głównym zadaniem jest kształtowanie współpracy państwowej w różnych dziedzinach.

Organizacje międzynarodowe dzielą się na dwie kategorie:

• organizacje międzyrządowe (międzypaństwowe), których członkami są państwa;

• oraz organizacje pozarządowe, których członkami nie są państwa, lecz związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw.

  W stosunkach międzynarodowych organizacje międzynarodowe międzyrządowe odgrywają znacznie większą rolę niż organizacje międzynarodowe pozarządowe.

Organizacje międzynarodowe to organizacje, które zrzeszają państwa. Określamy je jako GO [czyt. po angielsku, „goł”] – Governmental Organizations [wym. gowermental organisejszyns].

Organizacje pozarządowe mają inny charakter, są zrzeszeniami osób fizycznych i/lub prawnych i/lub zrzeszeń tych osób. Ich statut nie ma charakteru umowy międzynarodowej, a prywatnego porozumienia. Określamy je jako NGO [czyt. po angielsku, „engoł”] – Non‑governmental Organizations [wym. non gowermental organisejszyns].

Organizacje o charakterze powszechnym, na przykład Organizacja Narodów Zjednoczonych, pozwalają na członkostwo każdego państwa z dowolnej części świata. Jest to wprost wpisane w ich cele działania.

Organizacje regionalne z założenia obejmują swoim zasięgiem mniejszy obszar. Mogą dotyczyć jednego kontynentu, jego fragmentu, regionu w którym położone są państwa zainteresowane uczestnictwem w takiej organizacji ze względu na bliskość kulturową, wspólne cele gospodarcze, ekologiczne lub społeczne, np. Międzynarodowy Związek Samorządów Lokalnych (IULA – International Union of Local Authorities [wym. internaszynal junion of lokal atoritis]) oraz Liga Państw Arabskich.

Organizacja międzynarodowa otwarta to taka, do której może przystąpić każde państwo. W przypadku organizacji półotwartej wymagane jest spełnienie określonych wymagań. Unia Europejska jest organizacją półotwartą, ograniczająca grupę potencjalnych członków do państw europejskich, nie definiując jednak pojęcia „europejski”. Organizacja o charakterze zamkniętym to taka, do której nie mogą przystąpić inne państwa, lub w szczególnym przypadku, miała początkowo charakter półotwarty i przystąpiły do niej wszystkie państwa, które spełniły wymagania np. Wspólnota Niepodległych Państw.

Różnica między tymi rodzajami organizacji polega na tym, że członkowie organizacji ponadpaństwowych, czyli poszczególne kraje, przekazują im część swojej suwerenności, a więc również kompetencje decyzyjne. Najbliższym dla nas przykładem jest Unia Europejska, posiadająca m.in. wewnętrzny wspólnotowy mechanizm stanowienia prawa. Organizacja w rozumieniu tradycyjnym nie posiada takich mechanizmów zwierzchności nad swoimi członkami. Wyglądają one wtedy inaczej, na przykład opierają się na konsultacjach międzypaństwowych w ramach danej struktury. Przykładem mogą być państwa Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo‑Wschodniej – ASEAN, które porozumiały się w kwestiach politycznych, np. w 1971 roku państwa członkowskie utworzyły strefę pokoju, wolności i neutralności. Później główny nacisk położono na sprawy gospodarcze,

Przynależność do organizacji międzynarodowych jest najczęściej dobrowolna. Jednak czasem uwarunkowania geopolityczne lub gospodarcze nie pozostawiają wyboru. Aby zachować bezpieczeństwo kraju w każdym aspekcie, podejmowane są decyzje o przystąpieniu do organizacji międzynarodowych. Organizacje te korzystają z doświadczenia i potencjału swoich członków dla wspólnych celów. Działając wspólnie mogą osiągnąć na arenie międzynarodowej więcej niż poszczególni członkowie. Uczestniczenie w takiej organizacji wiąże się wobec tego z korzyściami, ale nakłada na kraje członkowskie obowiązek prowadzenia działań zgodnie z celami organizacji. Działania te prowadzone mogą być w strefie ekonomicznej, politycznej, społecznej, militarnej, ekologicznej.

Unia Europejska jest organizacją o charakterze regionalnym. Organizacja ta zrzesza kraje położone na kontynencie europejskim. Jednak otwiera się także na inne państwa, które spełnią warunki przystąpienia do tej organizacji.

Unia Europejska to gospodarczo‑polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich.

Unia powstała 1 listopada 1993 roku na mocy podpisanego 7 lutego 1992 roku traktatu z Maastricht.

Unia, która pierwotnie miała charakter czysto gospodarczy, przekształciła się w organizację obejmującą wiele różnych obszarów polityki – od klimatu, przez środowisko i zdrowie, aż po stosunki zewnętrzne i bezpieczeństwo, sprawiedliwość i migrację.

Unia Europejska jest organizacją półotwartą, można do niej przystąpić po spełnieniu rygorystycznych kryteriów prawnych, m.in. dostosowaniu prawa wewnętrznego do prawa unijnego, a także kryteriów bezpieczeństwa. Państwo przystępujące nie może być zaangażowane w żaden konflikt zewnętrzny. Istotne jest też wyrażenie zgody politycznej przez dotychczasowe państwa członkowskie.

Unia Europejska ma charakter ponadnarodowy, a kompetencje organizacji i jej państw członkowskich w wielu zakresach nie konkurują ze sobą, tylko się uzupełniają.

Unia Europejska prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej. Ponadto państwa członkowskie muszą uzyskać np. akceptację innych członków dla każdej umowy międzynarodowej UE z państwem trzecim. W Unii Europejskiej decyzje podejmowane są w większości drogą konsensusu. Unia prowadzi wspólną politykę azylową, wizową i imigracyjną. Realizuje programy wspierające rozwój poszczególnych państw i regionów ze wspólnych funduszy.

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska uzyskała wiele korzyści, w tym:

• swobodny przepływ osób;

• swobodny przepływ towarów i kapitału;

• rozwój transportu i jego infrastruktury;

• ochronę rolnictwa;

• ujednolicenie zasad podatkowych i fiskalnych;

• wzrost działań proekologicznych;

• dostęp do budżetu unijnego;

• silną pozycję negocjacyjną na rynku międzynarodowym.

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego potocznie nazywana Sojusz Północnoatlantycki, po angielsku: North Atlantic Treaty Organization [wym. north atlatik triti organizaejszyn] czyli NATO powstała w 1949 r.

Szczególną rolę w funkcjonowaniu NATO pełni, zapisana w artykule 5. Traktatu, klauzula wzajemnej obrony. Przewiduje ona, że atak na jednego lub więcej sojuszników będzie oznaczał atak na wszystkich członków Sojuszu.

NATO jest regionalnym sojuszem polityczno‑wojskowym obejmującym obszar północnoatlantycki, od Stanów Zjednoczonych aż po Polskę i Turcję. W przeciwieństwie do Unii Europejskiej nie ma charakteru ponadnarodowego – główną rolę w podejmowaniu decyzji odgrywa konsensus. Członkostwo w tym sojuszu również wymaga spełnienia określonych kryteriów. Dotyczą one zarówno zagadnień ustrojowych, jak i wojskowych.

ONZ jest rządową organizacją o charakterze powszechnym. Założona została w 1945 r. przez 51 krajów, które zobowiązały się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwijania przyjaznych stosunków między narodami, promowania postępu społecznego oraz lepszego standardu życia i praw człowieka. W roku 2022 do organizacji należały 193 państwa. Jej głównym celem jest stanie na straży bezpieczeństwa i pokoju na świecie. Poprzez szereg organizacji wyspecjalizowanych, funkcjonujących w ramach własnego systemu, ONZ zajmuje się jednak większością ważnych globalnych problemów. Jej członkiem może być każde państwo na świecie. Na szczycie w Nowym Jorku, w dniach 25‑27 września 2015 r., przywódcy krajów członkowskich ONZ podpisując dokument Przekształcania naszego świata: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030 podjęli ambitne zobowiązanie do podjęcia działań na rzecz redukcji ubóstwa w jego wszystkich postaciach, zapewnienia dostępu do edukacji, do żywności i czystej wody, podjęcia działań na rzecz równości szans, wspierania praw człowieka, pokoju i stabilności na świecie, ochrony środowiska naturalnego, łagodzenia zmian klimatycznych, dostępu do zrównoważonych źródeł energii. Deklarację w imieniu Polski podpisał prezydent Andrzej Duda.

Rada Europy jest najstarszą, utworzoną w 1949 r., europejską organizacją polityczną zrzeszającą w 2022 roku ponad 40 państw, w tym wiele państw z rejonu Europu Środkowej i Wschodniej. Rada Europy jest międzyrządową, regionalną organizacją europejską o charakterze półotwartym. Jej członkiem może być państwo spełniające takie kryteria jak: demokracja, praworządność i poszanowanie praw człowieka, w tym ratyfikowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Od 1989 r. głównym zadaniem Rady Europy stało się pełnienie roli organu nadzorczego nad przestrzeganiem praw człowieka w europejskich demokracjach postkomunistycznych oraz dostarczanie wiedzy w zakresie ochrony praw człowieka.

Podsumowując, organizacje międzynarodowe są instytucjami, które powstały w celu kształtowania współpracy państwowej w różnych dziedzinach. Mają różne cechy, a niektóre z nich, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, są organizacjami o charakterze powszechnym, pozwalającym na członkostwo każdego państwa z dowolnej części świata. Inne organizacje, takie jak Unia Europejska, są półotwarte lub zamknięte, ograniczające grupę potencjalnych członków do określonego obszaru lub wymagające spełnienia innych kryteriów. Różnica między tymi rodzajami instytucji polega na tym, że członkowie organizacji ponadpaństwowych przekazują im część swojej suwerenności, a więc również kompetencje decyzyjne.