Ważne daty

Wstęp

Wyobraź sobie, że jesteś rycerzem polskiego króla i walczysz w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. Masz na sobie ciężką zbroję, a na głowie hełm. Twój koń jest podobny do innych koni. Potrzebny ci jakiś znak, aby uniknąć ataku przez pomyłkę. Ten znak to herb. Należy do władcy i widnieje na jego chorągwi. Ty także go masz na hełmie lub tarczy. Inni bojownicy wiedzą, w czyjej jesteś drużynie.
Początkowo herb był prostym znakiem, na przykład krzyżem. Później jego wygląd rozwinął się i był używany nie tylko na polu walki. Posiadanie herbu świadczyło o ważnych osiągnięciach. W XIV w. władcy uzyskali możliwość pobierania opłat za nowe herby. Odtąd mogli je mieć nie tylko rycerze, ale ważne osoby w rodzinach, władcy kościelni, rzemieślnicy i inni.
Herb jest symbolem, z którego można odczytać informacje o właścicielu. Dziś herbem posługują się państwa, miasta, władcy kościelni, królowie i nie tylko. Widnieje na ich siedzibach, a podczas uroczystości lub zawodów sportowych na sztandarach i chorągiewkach.

R1XdrzgaU6Z9C1

Ilustracja przedstawia obraz Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem". Obraz ukazuje największe zwycięstwo wojsk Polski i Litwy nad Krzyżakami. Część centralna podkreślona jest silnym światłem. Akcja koncentruje się wokół dwóch zamieszczonych w centrum postaci: wielkiego mistrza zakonu Ulricha von Jungingen, ukazanego w śmiertelnym starciu z plebejskimi wojownikami, oraz wielkiego księcia litewskiego Witolda z mieczem wzniesionym do zadania ciosu. Z lewej strony części centralnej znajduje się wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ulrich von Jungingen. Jest on ubrany w biały płaszcz z czarnym krzyżem na piersi i siedzi na białym koniu. Z wyrazem przerażenia na twarzy broni się przed atakiem dwóch pieszych wojowników, z których jeden trzyma Włócznię Świętego Maurycego. Witold, bez pancerza i hełmu, ubrany jest w czerwony żupan, a na głowie nosi mitrę. W rozpostartych i podniesionych do góry rękach unosi miecz i tarczę w geście triumfu. Między Witoldem i Jungingenem są dowódca sił polskich Zyndram z Maszkowic i Mikołaj Skunarowski, który po bitwie został przez Jagiełłę wysłany do Krakowa z wieścią o zwycięstwie. Kolejny wojownik trzyma topór i ma na głowie kaptur kata, a u boku jałmużniczkę na monetę od skazańca. Po lewej stronie Jakub Skarbek toczy pojedynek z księciem szczecińskim Kazimierzem. Pośrodku, u dołu obrazu leży umierający wielki komtur Konrad von Liechtenstein, obok którego leży jego hełm. Po prawej obok Liechtensteina leży powalony wraz z koniem książę oleśnicki Konrad VII Biały kierujący trzymanym w ręku berłem w stronę księcia Witolda. Po lewej stronie u góry, za księciem Witoldem toczy się walka o krzyżacką chorągiew, którą Polak wydziera Niemcowi. Natomiast po prawej stronie części centralnej widać trąbiącego rycerza Marcina z Wrocimowic z Chorągwią Wielką Królestwa Polskiego. Sztandar ten dumnie powiewa na wietrze, gdy niemiecki chyli się ku ziemi. Jest to symbolem ostatecznego zwycięstwa Polaków. Blisko centrum kompozycji Mikołaj Skunarowski toczy walkę o proporzec z godłem wielkiego mistrza. Na pierwszym planie pośrodku powalony wraz z koniem książę oleśnicki Konrad Biały kieruje trzymane w ręku berło w stronę księcia Witolda. W prawej części obrazu wyróżnia się postać rycerza czeskiego Jana Žižki, który zamierza się mieczem na komtura tucholskiego Heinricha von Schwelborn. Za nim w głębi Marcin z Wrocimowic, trzymając wysoko chorągiew ziemi krakowskiej, dmie w róg bitewny na znak, że znowu podniesiono sztandar, który upadł w zamęcie walki. Dalej na prawo Zawisza Czarny z Garbowa kopią obala z konia komtura gniewskiego Jana von Wenden. Nieco poniżej ukazany został komtur brandenburski Marquard von Salzbach, którego w chwili ucieczki ściąga z konia jeden z wojowników. Niemal przy prawej krawędzi widnieje postać uciekającego z pola bitwy komtura ze Świecia Heinricha von Plauen. W tle bitwy znajduje się król Władysław Jagiełło wraz ze swoją świtą. Król siedzi na koniu w okolicach lasu, w którym wojsko polsko-litewskie przeczekało Krzyżaków stojących w upale na otwartym polu. Otaczają go polscy dostojnicy. Jednym z nich jest najprawdopodobniej kardynał i doradca polskiego króla Zbigniew Oleśnicki. U jego stóp leży zwyciężony w pojedynku Dippold Kikeritz. Oleśnicki wskazuje kopią niebo, na którym widać postać patrona Polski św. Stanisława ze Szczepanowa z rękami złożonymi w geście modlitwy. W lewym górnym narożniku Matejko ukazał obóz krzyżacki i płonące zabudowania wsi Stębark.

Historia herbu

R1ESdoWCX1hXJ1

Audiobook Krótka opowieść o historii herbu. KRÓTKA OPOWIEŚĆ O HISTORII HERBU W VII wieku muzułmanie zajęli Jerozolimę, a w XI Turcy Ziemię Świętą. Chrześcijanie stracili miejsce kultu swego Boga. W poczuciu krzywdy rycerze średniowieczni ruszyli na wyprawy krzyżowe czyli krucjaty. Chcieli odzyskać święte miejsca swojej wiary. Rycerzom towarzyszyli waleczni bojownicy innych stanów społecznych, między innymi chłopi. Wiara i odwaga była najważniejszą przyczyną ich decyzji, ale nie jedyną. Wielu miało nadzieję na lepsze życie, ucieczkę od biedy, głodu i chorób, a także na zbawienie po śmierci. Wychodząc zwycięsko z wojny można było liczyć też na zaszczyt i nagrody. Średniowieczny bojownik nosił ciężką metalową zbroję. Jego twarz i głowę zakrywał hełm. Jedną ręką władał mieczem lub dzidą, a w drugiej trzymał tarczę, przy pomocy której osłaniał się przed atakiem przeciwnika. W tym stroju i zamieszaniu bitewnym wszyscy walczący wyglądali podobnie. Dlatego wymyślono znaki nazwane herbami. Były umieszczone głównie na tarczy, ale także na hełmach i innych częściach ubioru. Wszyscy, którzy należeli do tego samego oddziału bojowego, byli tak samo oznakowani. Najpierw przy pomocy prostego znaku graficznego, np. krzyża. Z czasem zaczęto stosować kolorową kompozycję. Jej elementy miały przypisane konkretne znaczenie. Na polu bitwy kojarzyły się z dowódcą oddziału, a kiedy rycerz wracał z wojny, herb był znakiem reprezentacyjnym jego i jego włości, czyli posiadanej ziemi. Stopniowo herb reprezentował rodzinę lub ród. W ten sposób wyróżniał ich wśród innych. W XIV wieku władcy uzyskali możliwość pobierania opłaty za nadanie herbu. Był to przełomowy moment dla tego znaku. Coraz więcej osób mogło go posiadać. Z czasem w herby zaopatrywały się organizacje kościelne, mieszczańskie, cechy rzemieślnicze lub państwa, a nawet miasta i inne środowiska. Marcello Bacciarelli, malarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego także uzyskał prawo posługiwania się herbem, który sam dla siebie zaprojektował. Herby rodów przedstawione są w herbarzach. Można tam znaleźć nie tylko dokładny opis elementów i ich znaczenia, ale dowiedzieć się historii rodu. Zwłaszcza, że wszystkie herby zawierają dużo ukrytych znaczeń. Mówimy wtedy o symbolach. Symbolami są kształty, godła, rysunki. Także kolory i pozycje w herbie mają określoną symbolikę, z której da się wiele wyczytać. W herbach państwowych umieszcza się znaki, które nawiązują do historii lub legend o założeniu tej wspólnoty. Herby państw i miast ulegają zmianom i modyfikacjom. Mają jednak stałe cechy, które sprawiają, że ciągle możemy je tym słowem nazywać. O odpowiedni wygląd herbu dba prawo heraldyczne czyli zbiór zasad, które trzeba zachować tworząc lub zmieniając jego wizerunek. O przyjęcie nowej wersji troszczą się właściciele. W polskim prawie zapisane są postanowienia, które mówią, jak trzeba traktować symbole narodowe. Prócz herbu państwowego (nazwanego u nas „godłem”) należy do nich hymn i flaga. Gdy w państwie zachodzą duże zmiany sposobu rządzenia, bywa, że zmieniają się jego symbole narodowe. Ale nie tylko. Dotyczy to także herbów mniejszych jednostek terytorialnych takich, jak województwa, gminy lub miasta. Tak wyglądała między innymi historia Syrenki Warszawskiej. Jeśli mieszkańcy miasta chcą nowy herb, ich radni czyli wybrani do władz przedstawiciele, muszą to przegłosować i zamówić u artysty plastyka. Wykonaniem jego pomysłu zajmie się rzemieślnik. Każdy może zaprojektować herb swojego miasta. Warto spróbować!

Audiobook Krótka opowieść o historii herbu. KRÓTKA OPOWIEŚĆ O HISTORII HERBU W VII wieku muzułmanie zajęli Jerozolimę, a w XI Turcy Ziemię Świętą. Chrześcijanie stracili miejsce kultu swego Boga. W poczuciu krzywdy rycerze średniowieczni ruszyli na wyprawy krzyżowe czyli krucjaty. Chcieli odzyskać święte miejsca swojej wiary. Rycerzom towarzyszyli waleczni bojownicy innych stanów społecznych, między innymi chłopi. Wiara i odwaga była najważniejszą przyczyną ich decyzji, ale nie jedyną. Wielu miało nadzieję na lepsze życie, ucieczkę od biedy, głodu i chorób, a także na zbawienie po śmierci. Wychodząc zwycięsko z wojny można było liczyć też na zaszczyt i nagrody. Średniowieczny bojownik nosił ciężką metalową zbroję. Jego twarz i głowę zakrywał hełm. Jedną ręką władał mieczem lub dzidą, a w drugiej trzymał tarczę, przy pomocy której osłaniał się przed atakiem przeciwnika. W tym stroju i zamieszaniu bitewnym wszyscy walczący wyglądali podobnie. Dlatego wymyślono znaki nazwane herbami. Były umieszczone głównie na tarczy, ale także na hełmach i innych częściach ubioru. Wszyscy, którzy należeli do tego samego oddziału bojowego, byli tak samo oznakowani. Najpierw przy pomocy prostego znaku graficznego, np. krzyża. Z czasem zaczęto stosować kolorową kompozycję. Jej elementy miały przypisane konkretne znaczenie. Na polu bitwy kojarzyły się z dowódcą oddziału, a kiedy rycerz wracał z wojny, herb był znakiem reprezentacyjnym jego i jego włości, czyli posiadanej ziemi. Stopniowo herb reprezentował rodzinę lub ród. W ten sposób wyróżniał ich wśród innych. W XIV wieku władcy uzyskali możliwość pobierania opłaty za nadanie herbu. Był to przełomowy moment dla tego znaku. Coraz więcej osób mogło go posiadać. Z czasem w herby zaopatrywały się organizacje kościelne, mieszczańskie, cechy rzemieślnicze lub państwa, a nawet miasta i inne środowiska. Marcello Bacciarelli, malarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego także uzyskał prawo posługiwania się herbem, który sam dla siebie zaprojektował. Herby rodów przedstawione są w herbarzach. Można tam znaleźć nie tylko dokładny opis elementów i ich znaczenia, ale dowiedzieć się historii rodu. Zwłaszcza, że wszystkie herby zawierają dużo ukrytych znaczeń. Mówimy wtedy o symbolach. Symbolami są kształty, godła, rysunki. Także kolory i pozycje w herbie mają określoną symbolikę, z której da się wiele wyczytać. W herbach państwowych umieszcza się znaki, które nawiązują do historii lub legend o założeniu tej wspólnoty. Herby państw i miast ulegają zmianom i modyfikacjom. Mają jednak stałe cechy, które sprawiają, że ciągle możemy je tym słowem nazywać. O odpowiedni wygląd herbu dba prawo heraldyczne czyli zbiór zasad, które trzeba zachować tworząc lub zmieniając jego wizerunek. O przyjęcie nowej wersji troszczą się właściciele. W polskim prawie zapisane są postanowienia, które mówią, jak trzeba traktować symbole narodowe. Prócz herbu państwowego (nazwanego u nas „godłem”) należy do nich hymn i flaga. Gdy w państwie zachodzą duże zmiany sposobu rządzenia, bywa, że zmieniają się jego symbole narodowe. Ale nie tylko. Dotyczy to także herbów mniejszych jednostek terytorialnych takich, jak województwa, gminy lub miasta. Tak wyglądała między innymi historia Syrenki Warszawskiej. Jeśli mieszkańcy miasta chcą nowy herb, ich radni czyli wybrani do władz przedstawiciele, muszą to przegłosować i zamówić u artysty plastyka. Wykonaniem jego pomysłu zajmie się rzemieślnik. Każdy może zaprojektować herb swojego miasta. Warto spróbować!

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDW7JY5JR

Elementy herbu

Kiedy przybywało właścicieli herbów, wymyślano nowe znaki. Taki znak to inaczej godło czyli symbol osoby lub rodu. Umieszczano go na kształcie podobnym do tarczy bojowej. W czasie pokoju urządzano turnieje rycerskieTurniej rycerskiturnieje rycerskie. Kiedy kolejny uczestnik stawał do walki, urzędnik zwany heroldem dokładnie opisywał jego herb, bo każdy element coś oznaczał. Z czasem powstała nawet nauka, która się tym zajmuje. To heraldykaHeraldykaheraldyka.
Tarcza i godło to obowiązkowe elementy herbu:

1. Tarczę herbową wypełnia pole. Można otrzymać kilka pól, rysując linię lub krzyż.

2. Godła to rysunki, postacie ludzi i zwierząt, podkowy, narzędzia i inne symbole o ukrytym znaczeniu. Godło mieści się w całości tylko w jednym polu.

3. labry – ozdoby z chust okrywających hełmy. Mogą być pominięte wyłącznie w herbach bez hełmu.

Prócz tego w herbie mogą pojawiać się: trzymacze, szarfy – na górnej umieszcza się zawołanie (wojenne), na dolnej dewizę, postument, figury heraldyczne, powstałe przez geometryczny podział tarczy. Tak tworzy się miejsce dla godła. Godłem bywa geometryczny podział tarczy, rysunki, postacie ludzi i zwierząt, podkowy, narzędzia i inne symbole o ukrytym znaczeniu.

Wokół pola tarczy

Biały orzeł w koronie na czerwonym tle to godło Polski, nasz symbol narodowy, tak samo ważny, jak flaga i hymn. Są państwa lub władcy, którzy mają herby o bardziej skomplikowanym wyglądzie. Można w nich zauważyć wiele dodatkowych elementów. Taki herb ma Wielka Brytania jako Królestwo kilku narodów: Anglii, Irlandii i Szkocji. Na polach tarczy są godła tych krajów, a wokół niej różne dodatkowe elementy.

W skład herbu Wielkiej Brytanii wchodzą następujące elementy:

1. Tarcza podzielona krzyżem z herbami Anglii, Szkocji i Irlandii.

2. Wokół tarczy pas z napisem po francusku: Hańba temu, kto widzi w tym coś nieprzystojnego - dewiza Orderu Podwiązki;

3. Nad koroną królewską w klejnocie złoty lew;

4. Poniżej – hełm heraldyczny;

5. Po bokach hełmu - złote labry podbite gronostajem;

6. Trzymacze: złoty lew Anglii i srebrny jednorożec Szkocji;

7. Poniżej dewiza korony angielskiej: Dieu et mon droit.

8. Rośliny tworzące postument, symbolizują Wielką Brytanię (Anglię - róża, Szkocję - oset, Irlandię Północną - koniczyna.

R1eOYEVOJE4701

herb wielkiej brytani

Barwy herbowe (tynktury)

W bitwach średniowiecznych herb musiał być widoczny nawet z odległości 200 kroków! Dlatego dawniej stosowano tylko 8 kolorów, nazywanych barwami herbowymiBarwy herbowebarwami herbowymi inaczej tynkturami. Przy pomocy farb uzyskiwano niebieski, czerwony, zielony i czarny. Wykorzystywano naturalne metale (złoto i srebro), a nawet stosowano futra zwierząt (biały w czarne plamki i popielaty). Dziś podczas drukowania herbów używa się tylko farb.

GodłemGodłoGodłem każdego Polaka jest biały orzeł w koronie. Umieszczony na czerwonej tarczy staje się herbem Polski. Wskutek historycznych nieporozumień w prawie polskim użyto słowa „godło” dla określenia herbu narodowego.
Warto wiedzieć, że biały kolor nie występuje w zasadach heraldyki. Orzeł powinien mieć srebrny kolor metalu.
Cieniowanie postaci orła pojawiło się dopiero w wersji drukowanej. Pierwotna forma była wytłoczona z blachy i  odczytywana jako jednolity kolor srebrny.

Ważne!

Pamiętaj, że symbole państwowe są otoczone szacunkiem i wymaga tego polskie prawo. Godło jest jednym z tych symboli, obok flagi i hymnu.

RBypFrSJGmfVz1

Ilustracja przedstawia Godło Polski. Ukazuje białego orła o złotych dziobie i szponach, z rozpostartymi skrzydłami na tle czerwonej tarczy, zwężonej u dołu. Na głowie zwróconej w jego prawą stronę jest założona złota korona.

Znaczenie elementów herbu

Wszystkie elementy herbu znajdują się na tej samej płaszczyźnie. Prawa i lewa strona herbu są do siebie symetryczne, chociaż nie zawsze jest to dokładne lustrzane odbicie. Na przykład trzymacze w herbie Wielkiej Brytanii nie identyczni, ale stoją symetrycznie.

Każdy element herbu ma wyznaczone miejsce i ukryte znaczenie, które wiąże się z dziejami jego posiadacza. Herb papieża Franciszka jest na to dobrym przykładem. Niebieski kolor tarczy nawiązuje do barw Hiszpanii, ponieważ tam powstał zakon Jezuitów. Z niego wywodzi się obecny papież. Na tarczy znajdują się złote symbole zakonuZakonzakonu Jezuitów (słońce), Maryi (gwiazda), św. Józefa (kwiat po lewej stronie).

RWGMO8YMjl9PB1

Ilustracja przedstawia herb papieża Franciszka. Herb składa się z z niebieskiej tarczy, w której u góry znajduje się słońce z czerwonym chrystogramem i trzema czarnymi gwoździami. U dołu znajduje się ośmioramienna gwiazda maryjna oraz złoty kwiat szpikanardu nawiązujący do świętego Józefa. Za tarczą znajdują się dwa skrzyżowane klucze świętego Piotra - srebrny i złoty, przez które przewleczone jest cingulum. Nad nimi umieszczona mitra papieska ze stułą. Pod herbem umieszczona jest szarfa z dewizą papieża Franciszka: Miserando atque eligendo (Spojrzał z miłosierdziem i wybrał).

Herb stolicy Polski

Aktualny herb Warszawy zaprojektował w 1938 r. artysta grafik Feliks Szczęsny Kwarta. Z powodu różnych zmian sposobu rządzenia w Polsce i ten symbol wyglądał inaczej niż teraz. Obecnie przywrócono mu dawny wizerunekWizerunekwizerunek. Przedstawia syrenę – w połowie kobietę, w połowie rybę. Wiąże się z nią legenda o Warszawie.

Dawno, dawno temu w pewnej rybackiej wiosce krążyła legenda o syrence, która mieszkała w rzece Wiśle. Nikt jej nigdy nie widział, ale rybacy czasami słyszeli jej piękny śpiew. Pewnego dnia postanowili złapać syrenkę, by oddać ją księciu w zamian za złoto. Nocą zaczaili się w łodzi przy brzegu rzeki. Mieli ze sobą wielką sieć, w którą chcieli złapać syrenkę. Nagle ukazała się im na przybrzeżnym głazie i zaczęła śpiewać. Ten śpiew był tak piękny, że rybacy z zachwytu nie mogli się ruszyć. Jednak jeden z nich miał w kieszeni wosk, którym zatkali sobie uszy. Dzięki temu nie słyszeli już głosu syrenki i szybko złapali ją w sieć.
Gdy dwóch rybaków poszło rozmówić się z księciem, jeden został, by pilnować syrenki. Wtedy ona poprosiła, by ją uwolnił i znów zaśpiewała swym cudnym głosem. Oszołomiony rybak wziął syrenkę na ręce i zaniósł z powrotem do Wisły.
Dziś tam, gdzie była wioska rybacka stoi wielkie miasto Warszawa. Na jego brzegu zbudowano pomnik przedstawiający syrenkę. W jednej ręce trzyma miecz uniesiony do góry, a w drugiej tarczę. Te przedmioty pomagają jej strzec miasta.

RFAd9jLUDs5hC1

Ilustracja przedstawia herb miasta stołecznego Warszawa. Przedstawia w czerwonym polu postać kobiety z rybim ogonem, z wzniesioną szablą w prawej ręce i okrągłą tarczą w lewej. Włosy Syreny, szabla i tarcza są złote. Nad tarczą herbową znajduje się złota korona królewska.

Herb w malarstwie

Od chwili, gdy herby przestały służyć celom bojowym, pojawiły się w różnych miejscach. Włoski malarz przełomu renesansuRenesansrenesansu i barokuBarokbaroku nazwiskiem Carravaggio (czytaj karawadżio) stworzył obraz Święty Hieronim. W epoce zwanej barokiem na obrazach umieszczano różne symbole. Tym razem artysta namalował herb osoby, której wyglądem posłużył się w tym dziele.

Na obrazie Jana Matejki herb jako symbol narodowy odnajdziemy w sali sejmowej. Taki element kompozycji pozwala określić miejsce wydarzeń przedstawionych na obrazie.

RwcYLzEuqCxtR1

Ilustracja przedstawia obraz Caravaggia "Święty Hieronim piszący". Ukazuje Hieronima ze Strydonu pochylonego nad wielką księgą. W prawej dłoni trzyma pióro. Nagie ciało owinięte jest purpurową tkaniną, a twarz wyraża skupienie. Na stole leży trupia czaszka. Kompozycja została namalowana na ciemnym tle. Światło eksponuje postać świętego, jego głowę i zamykającą kompozycję czaszkę, która lśni podobnie jak głowa Hieronima.

R60zgzzKmMwKc1

Ilustracja przedstawia obraz Jana Matejki "Rejtan – Upadek Polski”. Główną postacią jest tytułowy Tadeusz Rejtan - szlachcic, w 1773 poseł województwa nowogródzkiego na Sejm Rozbiorowy w Warszawie, który znajduje się w prawym dolnym rogu dzieła. Mężczyzna w akcie patriotycznego poświęcenia rzucił się na ziemię, zasłaniając wejście do Sali Senatu, w której miała zapaść decyzja o rozbiorze. Odsłaniając własną pierś miał wypowiedzieć słowa zabijcie mnie, ale nie zabijajcie ojczyzny! Przed Rejtanem, przy drzwiach sali zamkowej stoją trzy postacie ubrane na modę francuską. Środkowa postać uniesioną ręką wskazuje na żołnierzy rosyjskich, znajdujących się w uchylonych drzwiach sali zamkowej. Po prawej stronie Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny i przyszły targowiczanin, zasłania twarz rękoma. Nad mężczyznami na ścianie wisi portret carycy Katarzyny II, ukazanej w dumnej pozie. Na balkonie znajdują się: Mikołaj Repnin z flirtującymi Elżbietą Grabowską i Izabelą Lubomirską. Rosyjski ambasador spogląda na Rejtana z loży, w jego postawie widać dumę i pewność siebie. Król Stanisław August Poniatowski został przedstawiony jako postać drugorzędna, ukradkiem spogląda na zegarek. Prymas Michał Poniatowski (po prawej) rozmawia z kanclerzem Michałem Czartoryskim (po lewej). Starzec o rozwianych włosach to ojciec Szczęsnego, Franciszek Salezy Potocki, ukazany jest z karabelą, w bogatym szlacheckim stroju, ze wstęgą Orderu Orła Białego. Mężczyzna przewraca fotel, z którego spadły dokumenty rozbiorowe i sakiewka z pieniędzmi.

Portrety trumienne to rodzaj malarstwa z czasów baroku. Był to jedyny sposób na utrwalenie wyglądu zmarłej osoby, ponieważ wtedy jeszcze nie istniały aparaty fotograficzne. Zdarzało się, że portretowi na trumnie towarzyszył herb rodowy. Dzięki niemu i dziś można dowiedzieć się więcej o zmarłym i jego rodzinie.

RM0vIs4x7MUKs1

Ilustracja przedstawia „Portret trumienny Stanisława Woyszy z Bzowa”. Portret w kształcie sześciokąta przedstawia podstolego smoleńskiego oraz sekretarza i dworzanina królewskiego. Mężczyzna ukazany jest z półprofilu w futrze. Poniżej popiersia znajduje się szarfa ze złotym obramowaniem i inskrypcją wypisaną złotymi literami o treści: Jegomość Pan Stanisław ze Bzowa Woysza Podstoli Smoleński Pocieszenia P. Przenajświętszey godzinek Fundator - życie doczesne skończył R. 1677. Po lewej stronie, przy twarzy umieszczony został herb z kartuszem, otoczony inicjałami: S.W.Z.B.P.S. (Stanisław Woysza z Bzowa Podstoli Smoleński)

Podsumowanie

Już wiesz, że:

• herb składa się z różnych elementów, ale najważniejsza jest tarcza z godłem;

• prawa strona herbu jest symetryczna do lewej, chociaż nie musi być lustrzanym odbiciem;

• barwy herbowe to niebieski, czerwony, zielony i czarny oraz złoto i srebro, które można zastąpić żółtym i biało‑szarym.

Rozumiesz:

• zasady plastyczne kompozycji herbu, dotyczące rozmieszczenia elementów, kolorów, kształtów;

Potrafisz:

• stworzyć samodzielnie herb swojego miasta, wykorzystując własną wyobraźnię;

• zinterpretować (pokazać) informacje o swoim mieście w postaci znaku graficznego;

• zastosować zasady kompozycji herbu, ustalając właściwe proporcje, dobierając kształty i kontrast form;

• wykorzystać wybrany graficzny program komputerowy do pracy projektowej, np. Paint, Gimp, Incsape.

RUOgGZREiEJkU

Ćwiczenie 7

Odpowiedz na pytanie. Jaką, twoim zdaniem, rolę mają herby w polskiej tradycji?

Odpowiedz na pytanie. Jaką, twoim zdaniem, rolę mają herby w polskiej tradycji?

Obejrzyj ponownie ilustrację kompozycji herbu, a następnie wybierz elementy stałe.

• tarcza
• trzymacze
• labry
• hełm heraldyczny (korona) z klejnotem
• dewiza, zawołanie wojenne
• postument
• figury heraldyczne

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

K. Bąkała, Historia symboliczna znakiem, herbem i barwą pisana : podręczny słownik, Egros, Warszawa 2010

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R1XdrzgaU6Z9C1

Ilustracja przedstawia obraz Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem". Obraz ukazuje największe zwycięstwo wojsk Polski i Litwy nad Krzyżakami. Część centralna podkreślona jest silnym światłem. Akcja koncentruje się wokół dwóch zamieszczonych w centrum postaci: wielkiego mistrza zakonu Ulricha von Jungingen, ukazanego w śmiertelnym starciu z plebejskimi wojownikami, oraz wielkiego księcia litewskiego Witolda z mieczem wzniesionym do zadania ciosu. Z lewej strony części centralnej znajduje się wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ulrich von Jungingen. Jest on ubrany w biały płaszcz z czarnym krzyżem na piersi i siedzi na białym koniu. Z wyrazem przerażenia na twarzy broni się przed atakiem dwóch pieszych wojowników, z których jeden trzyma Włócznię Świętego Maurycego. Witold, bez pancerza i hełmu, ubrany jest w czerwony żupan, a na głowie nosi mitrę. W rozpostartych i podniesionych do góry rękach unosi miecz i tarczę w geście triumfu. Między Witoldem i Jungingenem są dowódca sił polskich Zyndram z Maszkowic i Mikołaj Skunarowski, który po bitwie został przez Jagiełłę wysłany do Krakowa z wieścią o zwycięstwie. Kolejny wojownik trzyma topór i ma na głowie kaptur kata, a u boku jałmużniczkę na monetę od skazańca. Po lewej stronie Jakub Skarbek toczy pojedynek z księciem szczecińskim Kazimierzem. Pośrodku, u dołu obrazu leży umierający wielki komtur Konrad von Liechtenstein, obok którego leży jego hełm. Po prawej obok Liechtensteina leży powalony wraz z koniem książę oleśnicki Konrad VII Biały kierujący trzymanym w ręku berłem w stronę księcia Witolda. Po lewej stronie u góry, za księciem Witoldem toczy się walka o krzyżacką chorągiew, którą Polak wydziera Niemcowi. Natomiast po prawej stronie części centralnej widać trąbiącego rycerza Marcina z Wrocimowic z Chorągwią Wielką Królestwa Polskiego. Sztandar ten dumnie powiewa na wietrze, gdy niemiecki chyli się ku ziemi. Jest to symbolem ostatecznego zwycięstwa Polaków. Blisko centrum kompozycji Mikołaj Skunarowski toczy walkę o proporzec z godłem wielkiego mistrza. Na pierwszym planie pośrodku powalony wraz z koniem książę oleśnicki Konrad Biały kieruje trzymane w ręku berło w stronę księcia Witolda. W prawej części obrazu wyróżnia się postać rycerza czeskiego Jana Žižki, który zamierza się mieczem na komtura tucholskiego Heinricha von Schwelborn. Za nim w głębi Marcin z Wrocimowic, trzymając wysoko chorągiew ziemi krakowskiej, dmie w róg bitewny na znak, że znowu podniesiono sztandar, który upadł w zamęcie walki. Dalej na prawo Zawisza Czarny z Garbowa kopią obala z konia komtura gniewskiego Jana von Wenden. Nieco poniżej ukazany został komtur brandenburski Marquard von Salzbach, którego w chwili ucieczki ściąga z konia jeden z wojowników. Niemal przy prawej krawędzi widnieje postać uciekającego z pola bitwy komtura ze Świecia Heinricha von Plauen. W tle bitwy znajduje się król Władysław Jagiełło wraz ze swoją świtą. Król siedzi na koniu w okolicach lasu, w którym wojsko polsko-litewskie przeczekało Krzyżaków stojących w upale na otwartym polu. Otaczają go polscy dostojnicy. Jednym z nich jest najprawdopodobniej kardynał i doradca polskiego króla Zbigniew Oleśnicki. U jego stóp leży zwyciężony w pojedynku Dippold Kikeritz. Oleśnicki wskazuje kopią niebo, na którym widać postać patrona Polski św. Stanisława ze Szczepanowa z rękami złożonymi w geście modlitwy. W lewym górnym narożniku Matejko ukazał obóz krzyżacki i płonące zabudowania wsi Stębark.

RwcYLzEuqCxtR1

Ilustracja przedstawia obraz Caravaggia "Święty Hieronim piszący". Ukazuje Hieronima ze Strydonu pochylonego nad wielką księgą. W prawej dłoni trzyma pióro. Nagie ciało owinięte jest purpurową tkaniną, a twarz wyraża skupienie. Na stole leży trupia czaszka. Kompozycja została namalowana na ciemnym tle. Światło eksponuje postać świętego, jego głowę i zamykającą kompozycję czaszkę, która lśni podobnie jak głowa Hieronima.

R60zgzzKmMwKc1

Ilustracja przedstawia obraz Jana Matejki "Rejtan – Upadek Polski”. Główną postacią jest tytułowy Tadeusz Rejtan - szlachcic, w 1773 poseł województwa nowogródzkiego na Sejm Rozbiorowy w Warszawie, który znajduje się w prawym dolnym rogu dzieła. Mężczyzna w akcie patriotycznego poświęcenia rzucił się na ziemię, zasłaniając wejście do Sali Senatu, w której miała zapaść decyzja o rozbiorze. Odsłaniając własną pierś miał wypowiedzieć słowa zabijcie mnie, ale nie zabijajcie ojczyzny! Przed Rejtanem, przy drzwiach sali zamkowej stoją trzy postacie ubrane na modę francuską. Środkowa postać uniesioną ręką wskazuje na żołnierzy rosyjskich, znajdujących się w uchylonych drzwiach sali zamkowej. Po prawej stronie Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny i przyszły targowiczanin, zasłania twarz rękoma. Nad mężczyznami na ścianie wisi portret carycy Katarzyny II, ukazanej w dumnej pozie. Na balkonie znajdują się: Mikołaj Repnin z flirtującymi Elżbietą Grabowską i Izabelą Lubomirską. Rosyjski ambasador spogląda na Rejtana z loży, w jego postawie widać dumę i pewność siebie. Król Stanisław August Poniatowski został przedstawiony jako postać drugorzędna, ukradkiem spogląda na zegarek. Prymas Michał Poniatowski (po prawej) rozmawia z kanclerzem Michałem Czartoryskim (po lewej). Starzec o rozwianych włosach to ojciec Szczęsnego, Franciszek Salezy Potocki, ukazany jest z karabelą, w bogatym szlacheckim stroju, ze wstęgą Orderu Orła Białego. Mężczyzna przewraca fotel, z którego spadły dokumenty rozbiorowe i sakiewka z pieniędzmi.

Bibliografia

K. Bąkała, Historia symboliczna znakiem, herbem i barwą pisana: podręczny słownik, Egros, Warszawa 2010.

P. Dudziński, Wielka księga heraldyki, Świat Książki, Warszawa 2008

A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa, 2003

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.