Różne oblicza walki
Wstęp
Utwory poetyckie dotykają różnych sfer ludzkiego życia. Opisują ulotne wrażenia chwili, skomplikowane uczucia, poważne problemy egzystencjalne, trudne wybory życiowe. Zawierają całą prawdę o człowieku: jego radości, smutki, niepokoje, fascynacje. Nieraz rodzi się jednak pytanie, czy rzeczywiście wszystko można przekazać za pomocą słowa poetyckiego? Jak, na przykład przedstawić wysiłek i walkę? Czy to są tematy poetyckie? Okazuje się, że tak. Już w starożytności poeci Tyrteusz i Symonides opisywali walkę w szlachetnej sprawie obrony ojczyzny. Temat ten chętnie podejmowany przez romantyków, kontynuowano w XX wieku.
Walka to konfrontacja, konflikt, wojna, ale też zmagania sportowe. Kiedy powiemy, że ktoś bije się z myślami, czy toczy wewnętrzną walkę rozumiemy, że odbywa się ona we wnętrzu człowieka. Walka może więc być bardzo różnie rozumiana, mieć wymiar fizyczny, jak i duchowy. Często te dwie sfery łączą się ze sobą i wzajemnie przenikają. Pojęcie walki może wpisywać się również w starożytny ideał kalokagatiikalokagatii, która zakładała harmonię między pięknem fizycznym a dobrem duchowym, znajdującym swoje odzwierciedlenie w szlachetnych czynach. Echa tej zasady odnajdujemy w polskim przysłowiu: W zdrowym ciele zdrowy duch.
poznasz znaczenia słowa walka;
scharakteryzujesz motywy walki w poezji;
rozpoznasz i nazwiesz metaforę, porównanie i synekdochę w wierszu;
dobierzesz słownictwo do opisu walki fizycznej i duchowej.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia
rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;
rozpoznaje środki stylistyczne i ich funkcje;
doskonali umiejętność porównywania tekstów kultury;
rozwija umiejętność tworzenia wypowiedzi inspirowanych utworem poetyckim (motyw sportu w literaturze).
RÓŻNE OBLICZA WALKI – audiobook
Rozdziały:
Wysiłek i walka opisane w poezji – jak ująć temat?
W ogniu walki
Bojowanie – byt nasz podniebny
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Wysłuchaj uważnie nagrań i postaraj się odpowiedzieć na następujące pytania:
Kto walczy?
Dlaczego podejmuje walkę?
Jak się przygotowuje do walki? Na czym polega walka?
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R127byrvBjwT9/3/2ge7u5A4JwuJPA0GGbRUJBAsrvC4TR8v.jpg)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PazXtTCoO
Różne oblicza walki
Rozdział 1
Wysiłek i walka opisane w poezji – jak ująć temat?
Nagranie zawiera rozmowę telefoniczną kolegi i koleżanki na temat zagadnień związanych z wysiłkiem i walką opisanymi w poezji.
— Cześć, mam do ciebie sprawę.
— Mów, o co chodzi.
— Mamy zadane z polskiego na piątek. Trzeba przygotować materiał na temat: Wysiłek i walka opisane w poezji. Jakoś nie mogę z tym ruszyć…
— Zaraz, muszę sobie przypomnieć. Dużo jest tekstów o walce, na przykład liryka tyrtejska ze starożytności, a później…
— No właśnie, a co później?
— Czekaj, na przykład w średniowieczu – Pieśń o Rolandzie.
— Ale to nie jest przecież poezja, chcesz mnie pogrążyć?!
— Racja, sorry. No to RedutaReduta Ordona. W czasach zaborów i powstań narodowych poeci często pisali o walce narodowowyzwoleńczej, a jak poszperasz w literaturze czasów wojny, będzie tego mnóstwo.
— Kojarzę, miałam w gimnazjum. Przypomniałam sobie jeszcze – mogą być wiersze Baczyńskiego.
— A może chodzi też o inną walkę, na przykład taką wewnętrzną. Sprawdź w necie ogólną definicję.
— Czekaj, już mam! Walka – pojęcie wieloznaczne oznaczające konfrontację, starcie, zmagania. Pierwsze znaczenie: działania militarne wojsk, uzbrojonych grup, oddziałów; drugie: zmagania przeciwników lub zespołów w sporcie, rozgrywka, mecz; trzecie to zmaganie się ze stanem swojego ciała, ducha lub umysłu. Może być jeszcze walka jako zdobycie, odzyskanie kogoś lub czegoś albo ścieranie się sprzecznych interesów, poglądów.
— Nie wiedziałem, że znaczeń jest aż tyle! Czy ty masz w końcu znaleźć przykłady do wszystkich znaczeń czy tylko do pierwszego?
— Nie wiem. Jak na powtórkę, to może wszystkich. Będziemy robić jakieś… mapy mentalne?
— Walka duchowa to może być Sęp‑Szarzyński, na przykład. Pamiętasz? To taki poeta barokowy.
— A coś ze sportu? Znasz jakieś wiersze o sporcie?
— Wiem, że o sportowcach pisał Wierzyński, ale musisz poszukać w sieci.
— No, to już coś mam. Dzięki. Jeśli jeszcze coś ci przyjdzie do głowy, to zadzwoń. Cześć.
— Cześć.
Rozdział 2
W ogniu walki
Nagranie zawiera fragment Reduty Ordona Adama Mickiewicza – utworu opisującego obronę Reduty 54. pod dowództwem Juliana Ordona podczas powstania listopadowego w 1831 roku.
Ura! ura! Patrz, blisko reduty, już w rowy
Walą się, na faszynę kładąc swe tułowy;
Już czernią się na białych palisadach wałów.
Jeszcze redutareduta w środku, jasna od wystrzałów,
Czerwieni się nad czernią: jak w środek mrowiakamrowiaka
Wrzucony motyl błyska – mrowie go naciska –
Zgasł – tak zgasła reduta. Czyż ostatnie działo
Strącone z łoża w piasku paszczę zagrzebało?
Czy zapał krwią ostatni bombardyjer zalał?
Zgasnął ogień. – Już Moskal rogatki wywalał.
Gdzież ręczna broń? – Ach, dzisiaj pracowała więcej
Niż na wszystkich przeglądach za władzy książęcej
Zgadłem, dlaczego milczy – bo nieraz widziałem
Garstkę naszych walczącą z Moskali nawałem.
Gdy godzinę wołano dwa słowa: pal, nabij;
Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi;
A wciąż grzmi rozkaz wodzów, wre żołnierza czynność;
Na koniec bez rozkazu pełnią swą powinność,
Na koniec bez rozwagi, bez czucia, pamięci,
Żołnierz jako młyn palny nabija – grzmi – kręci
Broń od oka do nogi, od nogi na oko:
Aż ręka w ładownicy długo i głęboko
Szukała, nie znalazła – i żołnierz pobladnął,
Nie znalazłszy ładunku, już bronią nie władnął;
I uczuł, że go pali strzelba rozogniona;
Upuścił ją i upadł – nim dobiją, skona.
Takem myślił – a w szaniec nieprzyjaciół kupa
Już lazła, jak robactwo na świeżego trupa.
Pociemniało mi w oczach – a gdym łzy ocierał,
Słyszałem, że coś do mnie mówił mój Jenerał.
On przez lunetę wspartą na moim ramieniu
Długo na szturm i szaniec poglądał w milczeniu.
Na koniec rzekł: „Stracona”. Spod lunety jego
Wymknęło się łez kilka – rzekł do mnie: „Kolego,
Wzrok młody od szkieł lepszy; patrzaj, tam na wale,
Znasz Ordona, czy widzisz, gdzie jest?” – „Jenerale,
Czy go znam? – Tam stał zawsze, to działo kierował.
Nie widzę – znajdę – dojrzę! – śród dymu się schował:
Lecz śród najgęstszych kłębów dymu ileż razy
Widziałem rękę jego, dającą rozkazy.
Widzę go znowu – widzę rękę – błyskawicę,
Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świécę,
Biorą go – zginął – o nie, skoczył w dół – do lochów”!
„Dobrze – rzecze Jenerał – nie odda im prochów”.
Rozdział 3
Bojowanie – byt nasz podniebnypodniebny
Nagranie zawiera dwa utwory: sonet barokowego poety – Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiego pt. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem oraz wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera pt. Dyskobol.
Mikołaj Sęp‑Szarzyński, Sonet IV: O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem
Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny: on srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czyniąpilno czynią zepsowanie.
Nie dosyć na tym, o, nasz możny Panie!
Ten nasz dom – ciało, dla zbiegłych lubości
Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzchności,
Upaść na wieki żądać nie przestanie.
Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,
Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?
Królu powszechny, prawdziwy pokoju,
Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!
Ty mnie przy sobie postaw, a prześpiecznieprześpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, DyskobolDyskobol
Tłum widzów. On spokojnym wzrokiem metę mierzy –
Wyprostował się, ramion wiązanie natężył,
Głowę wzniósł, stopy w ziemię wrył, nogi naprężył,
W ręce trzyma dysk krągły – wstał pierwszy z szermierzy.
Jeszcze chwila – kołysze dysk, zanim uderzy –
Wysunął lewe ramię, biodra, zda się, zwężył,
Na prawej nodze całym ciężarem zaciężył –
Rzuci – i laurlaur zdobędzie znów na skronie świeży.
Na jego marmurowe, nagie, smukłe ciało,
oliwą namaszczoneciało,
oliwą namaszczone, złotawe, błyszczące:
pada greckie, promienne, uśmiechnięte słońce.
Przygiął się – dysk w stalowych palców ścisnął kleszcze –
kobietom w białych piersiach serce bić przestało,
a boskie uda słodkie wstrząsają im dreszcze.
Zapisz zwroty, wyrażenia, frazeologizmy w których występuje słowo WALKA. Uwzględnij rozróżnienie między walką duchową a walką fizyczną.
Jak poeta przedstawia walkę i wysiłek człowieka we fragmencie Reduty Ordona? Jakich środków stylistycznych używa?
Porównaj sposób przedstawiania walki człowieka w utworach Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiego i Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Podsumowanie
![Ilustracja przedstawia chłopca stojącego przy tablicy. Chłopiec ubrany jest w jeansową koszulę, ma na głowie biały kapelusz. Trzyma ręce przy twarzy, jakby się nad czymś zastanawiał. Nad tablicą umieszczono napis „WALKA”. Na tablicy mamy dwie kolumny: FIZYCZNA wykorzystanie własnej siły fizycznej; możliwości ludzkiego ciała; doskonalenie własnych sprawności fizycznych; koncentracja; skupienie; walka o laur. Poniżej widzimy dużą strzałkę skierowaną na KALOS‑PIĘKNO. Druga kolumna na tablicy – DUCHOWA - pokonywanie wewnętrznych słabości; panowanie nad namiętnościami, żądzami; nieuleganie pokusom; przezwyciężanie zwątpienia, pesymizmu; pokonywanie własnego lenistwa; stawianie sobie wymagań moralnych; przezwyciężanie skłonności do konformizmu, ulegania innym. Poniżej widzimy dużą strzałkę wskazującą na KAGATHOS‑DOBRO.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RL621QsuRzaab/3/i2evvpFIeaXbx2KcAo28OU4lTOwTCZpf.jpg)
PRACA DOMOWA
Zadanie 1.
Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem Mikołaja Sępa‑Szarzyńskiego, że życie ludzkie jest bojowaniem? Odpowiedź swoją uzasadnij, odwołując się do omawianych tekstów literackich.
Ćwiczenia
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.
Dopasuj zdania dotyczące walki do odpowiednich kategorii.
WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK FIZYCZNY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY, WALKA JAKO WYSIŁEK DUCHOWY
Walczyła w nim miłość z nienawiścią.
........................................................
Dręczyło go sumienie i nie mógł znaleźć spokoju, z drugiej strony nie widział powodów, żeby zrezygnować z tej oferty.
........................................................
Toczyła się zażarta walka o przyczółek.
........................................................
Efektem wewnętrznych zmagań była odmowa podpisania petycji.
........................................................
Przeciwnicy wyzwania do walki nie potraktowali poważnie.
........................................................
Reprezentanci wrogiego obozu rzucili się w wir walki.
........................................................
Walczył zupełnie nadaremnie ze swoimi przyzwyczajeniami.
........................................................
W drugiej połowie oba zespoły poszły na wymianę ciosów i dążyły do zdobycia zwycięskiego gola.
........................................................
Nazwij wykorzystane w wierszu Mickiewicza środki stylistyczne i dopasuj do nich odpowiednią funkcję.
podkreśla wysiłek towarzyszący walce, metafora, porównanie, synekdocha, służy uwzniośleniu obrońcy reduty, podkreśla mechaniczny charakter czynności wykonywanych podczas walki
Sposób przedstawiania walki:Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi | |
---|---|
Sposób przedstawiania walki:bez rozwagi, bez czucia, pamięci, /Żołnierz jako młyn palny nabija – grzmi – kręci | |
Sposób przedstawiania walki:widzę rękę – błyskawicę, / Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecę |
Nazwij wykorzystane w wierszu Mickiewicza środki stylistyczne i dopasuj do nich odpowiednią funkcję.
służy uwzniośleniu obrońcy reduty, porównanie, metafora, metafora, synekdocha, podkreśla wysiłek towarzyszący walce, metafora, podkreśla mechaniczny charakter czynności wykonywanych podczas walki, podkreśla mechaniczny charakter czynności wykonywanych podczas walki, służy uwzniośleniu obrońcy reduty, podkreśla mechaniczny charakter czynności wykonywanych podczas walki, podkreśla wysiłek towarzyszący walce, podkreśla wysiłek towarzyszący walce, synekdocha, porównanie, służy uwzniośleniu obrońcy reduty, synekdocha, porównanie
1. Sposób przedstawiania walki:
Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi Środek stylistyczny: ............................................................................................................................................ . Funkcja: ............................................................................................................................................ .
2. Sposób przedstawiania walki: bez rozwagi, bez czucia, pamięci, /Żołnierz jako młyn palny nabija – grzmi – kręciŚrodek stylistyczny: ............................................................................................................................................ . Funkcja: ............................................................................................................................................ .
3. Sposób przedstawiania walki: widzę rękę – błyskawicę, / Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecęŚrodek stylistyczny: ............................................................................................................................................ . Funkcja: ............................................................................................................................................ .
Połącz w pary formy walki z obrazującymi je cytatami.
<i>Ogarnęło go zwątpienie i bliski był rozpaczy.</i>, <i>Ten nasz dom – ciało, dla zbiegłych lubości/ Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzchności,/Upaść na wieki żądać nie przestanie</i>, <i>Był tak przeraźliwie zmęczony, że marzył tylko o śnie, ale każdy postój zmniejszał dystans między nim a jego prześladowcami. Musiał iść dalej.</i>, <i>Broń od oka do nogi, od nogi na oko:/Aż ręka w ładownicy długo i głęboko/Szukała, nie znalazła</i>, <i>Przygiął się – dysk w stalowych palców ścisnął kleszcze</i>, <i>Wreszcie, po wielu trudach, odnalazł cudowny pierścień, który miał mu otworzyć drogę do wyzwolenia miasta.</i>
zmagania w bitwie | |
zmagania w sporcie | |
zmagania ze stanem ciała | |
zmagania ze stanem ducha | |
zdobycie, odzyskanie czegoś | |
ścieranie się sprzeczności |
Połącz w pary formy walki z obrazującymi je cytatami.
ścieranie się sprzeczności, zmagania w bitwie, zmagania w bitwie, ścieranie się sprzeczności, ścieranie się sprzeczności, zmagania ze stanem ciała, zmagania ze stanem ducha, zmagania ze stanem ciała, zdobycie, odzyskanie czegoś, zmagania w sporcie, zmagania w sporcie, zmagania w bitwie, zmagania ze stanem ciała, zdobycie, odzyskanie czegoś, ścieranie się sprzeczności, zmagania ze stanem ciała, zmagania w sporcie, zdobycie, odzyskanie czegoś, ścieranie się sprzeczności, zmagania ze stanem ducha, zmagania w bitwie, zmagania ze stanem ciała, zmagania w sporcie, zmagania w bitwie, ścieranie się sprzeczności, zdobycie, odzyskanie czegoś, zmagania ze stanem ducha, zdobycie, odzyskanie czegoś, zmagania ze stanem ducha, zmagania w sporcie, zmagania ze stanem ducha, zdobycie, odzyskanie czegoś, zmagania w sporcie, zmagania w bitwie, zmagania ze stanem ducha, zmagania ze stanem ciała
.......................................................... – Broń od oka do nogi, od nogi na oko:/Aż ręka w ładownicy długo i głęboko/Szukała, nie znalazła
.......................................................... – Przygiął się – dysk w stalowych palców ścisnął kleszcze
.......................................................... – Był tak przeraźliwie zmęczony, że marzył tylko o śnie, ale każdy postój zmniejszał dystans między nim a jego prześladowcami. Musiał iść dalej.
.......................................................... – Ogarnęło go zwątpienie i bliski był rozpaczy.
.......................................................... – Wreszcie, po wielu trudach, odnalazł cudowny pierścień, który miał mu otworzyć drogę do wyzwolenia miasta.
.......................................................... – Ten nasz dom – ciało, dla zbiegłych lubości/ Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzchności,/Upaść na wieki żądać nie przestanie
Słowniczek
(fr.) dawny stopień w artylerii odpowiadający stopniowi starszego szeregowca w piechocie, żołnierz obsługujący bombardę – prymitywne działo przeznaczone do burzenia murów
smarowanie ciała oliwą było zabiegiem rutynowo stosowanym przez greckich lekkoatletów, a służyło zabezpieczeniu skóry
sportowiec uprawiający rzut dyskiem
(gr. kalós kai agathós – piękny i dobry); ideał wychowania w starożytnej Grecji postulujący doskonałość duchową i cielesną, która miała się wyrażać zarówno w sprawności i wytrzymałości fizycznej, jak i w zaletach umysłu i charakteru moralnego wychowanka; zespół fizycznych i moralnych zalet dobrego obywatela; ideał harmonijnego połączenia w człowieku piękna ciała z dobrocią i dzielnością moralną
wawrzyn, drzewko o wiecznie zielonych liściach używanych jako przyprawa kuchenna; wieniec z liści laurowych był w starożytnej Grecji i Rzymie symbolem zwycięstwa i chwały i tradycyjną nagrodą igrzysk; nagroda przyznawana w jakiejś dziedzinie
mrowisko
nieostrożnie
usilnie się starają
dziejący się pod niebem, na ziemi
bezpiecznie
(fr. redoute) zamknięte, polowe umocnienie ziemne, z wałem i fosą, przystosowane do samodzielnej obrony; stosowane od XVI wieku do I wojny światowej
pewnie
osoba władająca bronią białą, sportowiec uprawiający szermierkę; osoba walcząca o jakąś sprawę
przemijające przyjemności
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „Kultura i życie”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131473/v/latest/t/student-canon
1.2.5.1. Grecka lira. Safona, Tyrtajos, Symonides i Anakreont
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131473/v/30/t/student-canon/m/j0000000BLB1v38