Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R12Lhkx9HLGsX1

Różne obszary tematyczne w malarstwie angielskiego rokoka

Ważne daty

1753 – powstanie Analizy piękna (Analysis of Beauty) Williama Hogartha, w której zostały przedstawione poglądy dotyczące estetyki i  zdefiniowane zasady piękna

1768 – powstanie Królewskiej Akademii Sztuki w Londynie

1769‑1790 – cykl wykładów w Królewskiej Akademii wygłoszonych przez Sir Joshuę Reynoldsa Discourses on Art

Scenariusz dla nauczyciela

R1A0ebK9UmxcZ1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

I.1.d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),

I.2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

III.6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

rozpoznawać przedstawicieli angielskiego rokoka;

charakteryzować obszary tematyczne w malarstwie angielskiego rokoka;

dokonywać analizy formalnej wskazanych dzieł malarstwa rokokowego.

Źródła rokoka w Anglii

Tendencja w sztuce zwana rokokiem została przyjęta w Anglii z francuskiego środowiska, gdzie święciła triumf w czasach rządów Ludwika XV. Artyści wykorzystywali przede wszystkim jasną gamę barwną, posługując się szybkimi ruchami pędzla oraz wykorzystując impasty dla podkreślenia światłocieniowych efektów. Z uwagi na odmienną sytuację społeczno‑polityczną wprowadzili do malarstwa różne od francuskich tematy lub te same pokazywali w odmienny sposób. Angielscy artyści zasłużyli się także w teorii sztuki. William Hogarth zaangażował się w teoretyczne podstawy sztuki, przedstawił swoje poglądy dotyczące estetyki, zdefiniował sześć najważniejszych zasad piękna, a także przeprowadził analizę tzw. linii piękna. Choć nie wymieniając rokoka z nazwy, w swojej Analizie piękna (1753) argumentował, że pofalowane linie i krzywizny na kształt litery S stanowią podstawę wdzięku i piękna w sztuce lub naturze (w przeciwieństwie do linii prostej lub koła w klasycyzmie). Dzieło Hogartha było manifestem  skierowanym  przeciwko  nurtowi  mówiącemu o niezbędności udoskonalania natury, idealizowaniu dzieł przez korzystanie z prac dawnych mistrzów. Odzwierciedleniem  tych przemyśleń teoretycznych były obrazy artysty, w których ukazywał  troski  i  radości  zwykłych  ludzi,  dalekich w  wyglądzie  i  zachowaniu  od  bohaterów  dzieł  dawnych mistrzów. W latach 1769‑1790 w Królewskiej Akademii odbył się cykl wykładów Discourses on Art, wygłoszonych przez Sir Joshuę Reynoldsa. Artysta określił w nich podstawowe zasady „wielkiego stylu” (Grand Manner), którymi była przemyślana idealizacja oparta na obserwacji i eliminacji nie zaś na kopiowaniu natury.

Malarstwo portretowe w Anglii

Jednym z ważniejszych obszarów tematycznych w malarstwie angielskim, podobnie jak we Francji, były przedstawienia portretowe. Nieomal wszyscy angielscy malarze tworzyli portrety na zamówienie mecenasów wywodzących się z kręgów arystokratów i intelektualistów.  Cechowała je jednak duża odmienność w stosunku do przedstawień powstałych w poprzednich stuleciach. Tacy mistrzowie jak Thomas Gainsborough przy wykorzystaniu delikatnego sposobu kładzenia farby oraz przedstawiając modela w niezobowiązującej pozie, nawet na oficjalnym portrecie, zyskiwali efekt swobody i braku nachalności. Pośród portretów należy wyróżnić te z nich, które powstały jako przedstawienia prywatne, a przykładem może być Portret córek artysty z kotem. Ojciec‑artysta przedstawił modelki na abstrakcyjnym tle w czułym uścisku.

RtewUeG1dwZcp
Ilustracja interaktywna „Córki artysty z kotem” autor Thomas Gainsborough. Na ilustracji w ciemnych szarych barwach widać dwie dziewczynki, starszą i młodszą. Starsza w w żółtej sukience z brązowymi włosami zaczesanymi do tyłu obejmuje stojąca przed nią młodszą, która oparła głowę na ramieniu siostry. Młodsza dziewczynka ubrana jest w białą sukienkę ma brązowe włosy zaczesane do tyłu. Wzrok dziewczynek skierowany jest w kierunku widza. Na ilustracji znajdują się trzy aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Oś kompozycyjna obrazu znajduje się na styku głów dziewczyn i przecina dłoń starszej siostry., 2. Kompozycja zamknięta jest dwiema liniami prostymi - to ramiona starszej z sióstr opadającymi równolegle do osi głównej. 3. Rodzinnym łącznikiem miał być trzymany przez dziewczynki kot. Artysta porzucił jednak pomysł i zwierzę zostało jedynie naszkicowane.
Thomas Gainsborough, „Córki artysty z kotem”, 1760-61 r., Galeria Narodowa, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Portret małżeństwa Andrews jest jednym z obecnie bardziej znanych przykładów osiemnastowiecznego malarstwa angielskiego. Thomas Gainsborough połączył w nim dwa najważniejsze obszary zainteresowań ówczesnych artystów – portret i pejzaż. W przeciwieństwie do portretu oficjalnego poza mężczyzny jest swobodna, natomiast w odróżnieniu od sceny rodzajowej  postacie nie są zajęte rozmową i nie wykonują żadnych czynności. Obraz różni się więc od tradycyjnych portretów – postacie są świadome obecności malarza, który w tej chwili ich portretuje. Zarówno sposób ujęcia, jakim jest spojrzenie na widza, nieformalny strój oraz pewna nonszalancja w pozie, pozwala przypuszczać, że portret powstawał jako nieoficjalny. Jednak ukazania rozciągających się po horyzonty włości oraz niezamalowane miejsce na sukni Francis, które do dziś budzi wiele dyskusji, każe przypuszczać, że portret mógł mieć bardziej oficjalny wydźwięk.

RjlaK9AzvByOK
Ilustracja interaktywna „Państwo Andrews” autor Thomas Gainsborough. Na ilustracji znajduje się małżeństwo, kobieta siedzi pod drzewem, na zielonej metalowej ławce. Ubrana jest w niebieską sukienkę i jasny kapelusz. Obok stoi mężczyzna opierający się o pień drzewa. Mężczyzna trzyma pod pachą prawej ręki strzelbę. Ubrany jest w jasny strój i czarne krótkie spodnie. W dali widać pola uprawne, drzewa oraz ciemne niebo. Na ilustracji znajdują się trzy aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Małżonkowie przedstawili się jako jednostki zamożnej klasy średniej, ubrani w nieformalne stroje w tak samo nieformalnej sytuacji., 2. Robert Andrews. 3. Pejzaż to włości małżeństwa i rodziny Andrews.
Thomas Gainsborough, „Państwo Andrews”, 1750 r., Galeria Narodowa w Londynie, wikimedia.org, domena publiczna

Angielskie malarstwo pejzażowe

Ważnym obszarem zainteresowań angielskich artystów XVIII wieku w Anglii stało się malarstwo pejzażowe. Początkowo pejzaż był traktowany jako tło dla portretowanego modela. Stopniowo jednak zawłaszczał coraz więcej uwagi artystów, którzy przez odpowiedni dobór pejzażowego tła zmieniali i wpływali na nastrój portretu. Dogłębne studia nad naturą, jej obserwacja i próba uchwycenia najważniejszych jej aspektów, czyli nagłej zmienności, jak burza czy wiatr, przy równoczesnej stałości, jak pory dnia czy roku, doprowadziły do wykształcenia angielskiej szkoły pejzażu, której najwybitniejszym przedstawicielem był Thomas Gainsborough. Artysta w swoich obrazach wprowadza pejzaż na pierwszy plan. Obecność w obrazie człowieka czy zwierząt sprowadzona została do roli sztafażuSztafaższtafażu. Najważniejszym dla artystów stało się ukazanie zmienności nastrojów natury, przy zachowaniu wrażenia o jej całkowitej stałości.

RF1ULced7K8PC
Ilustracja interaktywna „Pejzaż Suffolk” autor Thomas Gainsborough. Przedstawiony jest pejzaż w mrocznych kolorach, widać krętą drogę, rosnące drzewa. Po prawej stronie znajduje się niski dom. Jedynym jasnym akcentem jest czerwona suknia kobiety siedzącej na skarpie przed domem. Na ilustracji znajdują się trzy aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Brunatno-zielony pejzaż jest mroczny, 2. Ciemne chmury zdaja się być kontynuacją koron drzew po prawej stronie. Swoją szarością i ukształtowaniem wprowadzają niepokój., 3. Linia wijącej się drogi jest niespokojna.
Thomas Gainsborough, „Pejzaż Suffolk”, 1748 r., Muzeum Sztuki, Wiedeń, wikipedia.org, domena publiczna

Krajobrazy Gainsborougha z późnego okresu pobytu w Bath są uporządkowane, przepełnione poczuciem spokoju i naturalności. Na początku lat 70. XVIII wieku artysta zaczął malować pejzaże będące  sielankami wiejskiego życia, świadomie naśladując rozwiązania stosowane przez Claude'a Lorraina. Dlatego na tym obrazie widz prowadzony jest od ciemniejszych postaci na pierwszym planie, znajdujących się w cieniu drzew, aby podążać krętą rzeką i łukowatym mostem na tle skąpanego w świecącym wieczornym blasku miasta.

Rzqfhzax2ys8G
Ilustracja interaktywna „Pejzaż z pasterzami”, autor Thomas Gainsborough. Widać pastwisko wśród drzew, na którym pasą się krowy pilnowane przez pasterzy. Obraz w ciemnych kolorach, jasnym akcentem jest rozświetlone niebo. Dołem pastwiska przepływa rzeka. Postacie pasterzy są delikatnie zarysowane i słabo widoczne. Na ilustracji znajdują się dwa aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Rozległy zalesiony krajobraz z chłopami, krowami, pasterzem i owcami, zrujnowany budynek na wzgórzu i z daleka widoczne zabudowania wioski i góry należą do elementów pejzażu, które wzajemnie się uzupełniają. 2. Malarz z wyczuciem kładzie połączone partie pejzażu, delikatnie różnicując plany od ciepłych do coraz chłodniejszych barw
Thomas Gainsborough, „Pejzaż z pasterzami”, 1773 r., Yale Centre For British Art (Yale University), New Haven, wikimedia.org, domena publiczna

Rokokowe sceny rodzajowe

Trzecim z najważniejszych obszarów zainteresowań angielskich malarzy XVIII wieku było skupienie się na przedstawieniu scen życia codziennego. Artyści nie byli tylko kronikarzami wydarzeń, lecz ich komentatorami. Dalego też często przerysowywali codzienne zachowania, przedstawiane typy ludzkie czy ich otoczenie. William Hogarth najwybitniejszy przedstawiciel tego nurtu stworzył kilka cykli przedstawień, w których naśmiewał się i piętnował zachowania wybranych przedstawicieli społeczeństwa. Artysta również niezwykle dbał o szczegóły, dzięki którym można było dokładnie zlokalizować miejsce występku, ale również i dopowiedzieć dalszą historię lub jej konsekwencje. Cykl Cztery pory dnia z 1736 roku ma charakter alegoryczny. Malarz przedstawił w nim londyńskie ulice, na których toczy się życie o różnych  porach dnia. Zarówno o poranku, po południu, wieczorem, jak i w nocy szerzy się na nich nienawiść, rozpusta, grzech, śmierć, choroba. Nie są one jednak charakterystyczne jedynie dla Londynu. Słabości i pokusy związane są bowiem nierozerwalnie z człowiekiem i towarzyszą mu od zawsze. Wydaje się więc, że można interpretować ten cykl również jako zobrazowanie kolejnych etapów życia ludzkiego – od dzieciństwa, przez młodość i wiek dojrzały, aż po starość. William Hogarth był artystą, który dobrze używał swego pędzla, umiejętnie rozkładał światło i kolor, zręcznie aranżował grupy. (...) wierzył w reguły smaku i pozostawał racjonalistą. Reputację zawdzięczał nie tyle swoim obrazom, co rycinom chętnie kopiowanym. Umiał podziwiać piękno szczegółu i był znanym satyrykiem [E. H. Gombrich, The Story of Art, London‑New York 1968, cyt. za: Kalinowski, s. 11] (Aleksandra Krauze, William Hogarth – prekursor i moralista. Zarys problematyki: https://www.kul.pl/files/564/public/ARTykuly/ARTykuly004/ARTykuly_004_2010_AK_s5.pdf)

R1IC6CpHcT6FX
Ilustracja interaktywna „Cztery pory dnia”, autor William Hogarth. Na ilustracji znajdują się cztery aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje:. 1. Ilustracja przedstawia ranek w ogólnej części placu Covent Garden. Po sprzedaży detalicznej są warzywa i owoce, w kawiarni po lewej stronie eksplozja walka z czyjąś peruką wylatującą z drzwi. Dwaj arystokraci pieszczą i całują młode dziewczyny. Obserwuje je dobrze ubrana kobieta, która zatrzymuje się w drodze do kościoła. Drżący z zimny chłopak, z jasnoczerwonym od zimna nosem, podąża za nią z modlitewnikiem. Po lewej stronie na ulicę wylewa się bogato ubrany tłum. Na przodzie idzie bogato ubrana para. Po prawej stronie służąca jest pieszczona przez lokaja. Jej uwaga została odwrócona, przypadkowo wylała trochę soku na małe chłopca., 3. Wieczór na kompozycję z szerokim ujęciem nieba i pagórków. Wspaniały zachód słońca sugeruje letni wieczór. Lokalizacja do Islington na północnym krańcu Londynu. W końcu XVII wieku obszar ten stał się popularnym miejscem ucieczki z miasta. Kamienne wejście do Sadler's Wells Theatre można zobaczyć po prawej stronie. Kompozycja Hogartha koncentruje się na farbiarzu i jego rodzinie, zmęczonych i spacerujących po kładce nad rzeką New River., 4. Noc rozgrywa się na wąskiej uliczce w Charing Cross, z konną figurą Karola I Le Sueura w tle. Ulicę zajmują dwie tawerny, hrabia Cardigan po lewej i tawerna Rummer po prawej, które w 1730 roku funkcjonują jako loże masonerii. Na pierwszym planie dominuje postać pijanego masona. Zgodnie z tradycją jest sir Thomas de Veil, sędzia znany w tym czasie z surowości podejmowanych wyroków. Jak na ironię jest zbyt pijany, aby zauważyć otaczający go chaos
William Hogarth, „Cztery pory dnia”, 1736 r., Galeria Tate, Londyn, domena publiczna

Scena w tawernie to przedstawienie miejskiego tematu rodzajowego, krytykującego zepsucie angielskiego społeczeństwa.  Ciasna w kompozycji grupa postaci znajdująca się w gospodzie Rose Tavern przy Drury Lane w Covent Garden, będącej zarazem domem publicznym pokazuje nocne zabawy mieszczan, w których uczestniczą prostytutki, uliczna piosenkarka oraz mężczyźni reprezentujący wyższe sfery, m.in. oficerów. Na ściennie wisi mapa, a obok niej wizerunki cesarzy, inne obrazy leżą na podłodze. Taki obraz niedbalstwa świadczy o zniszczeniu moralnym i upadku wartości. Rozbite lustro zapowiada natomiast nieszczęście. Hogarth potrafi bezpośrednio wypowiadać się na temat wad  społeczeństwa angielskiego, jawi się jako baczny obserwator codziennego życia.

RyQ9wEQiMeBFN
William Hogarth, „Scena w Tawernie”, 1732 r. - 1735 r., Muzeum Sir Johna Soane, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna
Rv67GaTKlnLY9
Ćwiczenie 1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
R2HLuuOWvHR7G
Ćwiczenie 2
Podaj nazwiska artystów, których dzieła zostały zaprezentowane w abstrakcie.
R1S3KWEmnTpuU
Ćwiczenie 3
Podaj tytuły wszystkich części cyklu obrazów namalowanych przez Williama Hogartha w 1736 roku.
R1VVHcESS1zxW
Ćwiczenie 4
Zaproponuj pytanie do materiału, które możesz zadać koledze.
R1MGxhMPMjoKu
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie. Którzy autorzy lub autor malowali pejzaże prezentowane w tym materiale?
R1Zw4wTpAiqui
Ćwiczenie 6
Jaka tematyka dominowała w angielskim malarstwie rokokowym? Wymień przynajmniej jej dwa rodzaje.
R7pentGP1sukM
Ćwiczenie 7
Połącz dzieła z miejscami, w których się znajdują. Portret córek artysty z kotem Możliwe odpowiedzi: 1. Yale Center for British Art, New Haven, 2. National Gallery, Londyn, 3. National Gallery, Londyn, 4. Sir John Soane's Museum, Londyn Państwo Andrews Możliwe odpowiedzi: 1. Yale Center for British Art, New Haven, 2. National Gallery, Londyn, 3. National Gallery, Londyn, 4. Sir John Soane's Museum, Londyn Pejzaż z pasterzami Możliwe odpowiedzi: 1. Yale Center for British Art, New Haven, 2. National Gallery, Londyn, 3. National Gallery, Londyn, 4. Sir John Soane's Museum, Londyn Scena w tawernie Możliwe odpowiedzi: 1. Yale Center for British Art, New Haven, 2. National Gallery, Londyn, 3. National Gallery, Londyn, 4. Sir John Soane's Museum, Londyn

Słownik pojęć

Linia piękna
Linia piękna

termin z dziedziny estetyki, prowadzony do literatury przez Williama Hogartha i opisana przez niego w 1753 r. w rozprawie pt. Analysis of Beauty. Artysta zdefiniował oparcie kompozycji malarskiej na esowato wygiętej linii jako opozycyjną ideę do linii prostych i diagonali rozpowszechnionych w malarstwie barokowym.

Sztafaż
Sztafaż

(niem. Staffage od ausstaffieren – przyozdabiać). Wprowadzenie do obrazu postaci człowieka lub zwierzęcia jako elementu, który ożywia kompozycję a nie skupia na sobie całą uwagę widza.

Źródło:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Aleksandra Krauze, William Hogarth – prekursor i moralista. Zarys problematyki: https://www.kul.pl/files/564/public/ARTykuly/ARTykuly004/ARTykuly_004_2010_AK_s5.pdf

Ernst Gombrich, O sztuce, Rebis 2009

W. Tomkiewicz, Rokoko, Wyd. AiF, Warszawa 1988