Różnorodność budowy i czynności życiowych protistów
Protisty to różnorodna grupa organizmów o prostej budowie. Ich komórki mają wspólne cechy z komórkami roślin, zwierząt i grzybów. Jednak mimo wielu podobieństw stanowią odrębne królestwo. Występują w wielu miejscach na Ziemi, głównie w wodzie, obszarach wilgotnych, a także we wnętrzu lub na powierzchni innych organizmów.
jakie znasz królestwa organizmów i czym się charakteryzują organizmy do nich należące;
jak zbudowane są komórki jądrowe i bezjądrowe;
jak zdobywają pokarm organizmy samożywne i cudzożywne;
czym są organizmy pasożytnicze;
na czym polega oddychanie komórkowe tlenowe oraz fermentacja;
na czym polega rozmnażanie płciowe i bezpłciowe.
Opiszesz, czym są protisty.
Wykażesz różnorodność budowy protistów na wybranych przykładach.
Wykażesz różnorodność wybranych czynności życiowych protistów (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie).
1. Budowa protistów
Protisty to organizmy eukariotyczne, co oznacza, że mają jądro komórkowe. W większości są to organizmy jednokomórkoweorganizmy jednokomórkowe o zróżnicowanej budowie zewnętrznej. Występują także formy wielokomórkoweformy wielokomórkowe, które jednak nie mają typowych tkanek.
W przypadku zakażenia zarodźcem sierpowatym, który wywołuje malarię tropikalną, należy jak najszybciej przyjąć leki przeciwmalaryczne.
Do zakażenia toksoplazmozą, wywoływaną przez Toxoplasma gondii, może dojść przez kontakt z zakażonym zwierzęciem. Aby zapobiec chorobie, należy zachować higienę – myć ręce po kontakcie ze zwierzętami, przebadać koty domowe na obecność pasożyta i unikać kontaktu z zakażonymi osobnikami.
2. Podział protistów
Protisty są grupą organizmów, których komórki wykazują się różnymi cechami budowy. Część z nich jest wyjątkowa dla danej grupy protistów, jak na przykład obecność wodniczki tętniącejwodniczki tętniącej lub plamki ocznejplamki ocznej, a inne są charakterystyczne dla roślin, zwierząt lub grzybów, dlatego występuje podział na protisty roślinopodobne, zwierzęcopodobne i grzybopodobne.
Protisty roślinopodobne
Protisty roślinopodobne mają komórki podobne do komórek roślinnych. Zawierają chloroplastychloroplasty, w których zachodzi proces fotosyntezyfotosyntezy, dzięki czemu są organizmami samożywnymisamożywnymi. Niektóre, np. euglena, przy braku dostępu do światła jest zdolna także do cudzożywnościcudzożywności. Protisty roślinopodobne mogą być jednokomórkowe lub wielokomórkowe, wykształcając organy przypominające właściwe korzenie, łodygi i liście roślin. Są organizmami osiadłymi lub poruszają się za pomocą wiciwici. Przykładami są: okrzemki, euglena, morszczyn, listownica.
Protisty zwierzęcopodobne
Komórki protistów zwierzęcopodobnych przypominają komórki zwierzęce, ponieważ nie mają ściany komórkowej ani chloroplastów. Tak jak zwierzęta, są cudzożywne (drapieżniki lub pasożytypasożyty). Niektóre gatunki mają dwa jądra komórkowe. Występują formy osiadłe oraz poruszające się za pomocą wici, rzęsekrzęsek lub nibynóżeknibynóżek. Przykładami są: pantofelek, zarodziec malarii, toksoplazma, ameba.
Protisty grzybopodobne
Komórki protistów grzybopodobnych pod względem budowy przypominają komórki grzybowe: nie mają chloroplastów, za to zawierają ścianę komórkową, która podobnie jak u roślin zbudowana jest z celulozy. Protisty te są cudzożywne i odżywiają się martwą materią lub prowadzą pasożytniczy tryb życia. Przykładem są śluzowce.
Zielenice to protisty czy rośliny?
Zielenice są organizmami zaliczanymi przez część biologów do protistów roślinopodobnych, a przez innych do roślin. Komórki zielenic bardzo przypominają komórki roślin lądowych, a badania wskazują, że grupy te są ze sobą blisko spokrewnione. Stąd można spotkać się z klasyfikacją zielenic do odmiennych grup systematycznych. Przykładem zielenicy jest sałata morska.
2. Czynności życiowe protistów
Odżywianie
Protisty zwierzęcopodobne oraz grzybopodobne pobierają pokarm z otoczenia, co oznacza, że są cudzożywne. Odżywiają się innymi organizmami lub martwą materią organiczną. Protisty roślinopodobne same produkują pokarm na drodze fotosyntezy, więc są samożywne.
Oddychanie
Większość gatunków protistów oddycha tlenowo, jednak te, które żyją na przykład wewnątrz innych organizmów, mają ograniczony dostęp do tlenu, stąd uzyskują energię na drodze fermentacji beztlenowej. Wymiana gazowa zachodzi przez powierzchnię całego ciała.
Regulacja uwodnienia komórki
Protisty słodkowodne są narażone na ciągły napływ wody do ich komórek. Pod jej wpływem gatunki, które nie mają ściany komórkowej, mogłyby pęknąć. Zapobiega temu jednak obecna w komórce wodniczka tętniąca. Gromadzi ona nadmiar wody wraz z rozpuszczonymi w niej niepotrzebnymi substancjami, która jest następnie wypompowywana poza komórkę. Taki cykl pracy wodniczki tętniącej powtarza się w tempie zależnym od tempa napływu wody do komórki.
Rozmnażanie
Protisty rozmnażają się bezpłciowo, co pozwala im na szybkie zwiększenie liczby osobników, jak i płciowo, co przyczynia się do zwiększenia ich różnorodności.
Rozmnażanie bezpłciowe organizmów jednokomórkowych zachodzi przez podział komórki. Protisty wielokomórkowe rozmnażają się bezpłciowo poprzez fragmentację, czyli z oderwanych fragmentów ich ciał, z których mogą powstać nowe organizmy, lub za pomocą wyspecjalizowanych struktur, zwanych zarodnikamizarodnikami. Rozmnażanie płciowe zachodzi z udziałem gamet, które po połączeniu się dają nowy organizm.
3. Różnorodność protistów
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RzXcOtDhmv2Hd
Film obrazujący różnorodność budowy protistów.
Słownik
składnik komórek roślin i protistów roślinopodobnych zawierający chlorofil; zachodzi w nim proces fotosyntezy
sposób odżywiania się organizmów polegający na korzystaniu ze związków wytworzonych przez organizmy samożywne lub inne organizmy cudzożywne
proces wytwarzania związków pokarmowych z dwutlenku węgla i wody, zachodzący w organizmach samożywnych pod wpływem światła, z udziałem chlorofilu
skupisko organizmów jednego gatunku
ruchliwe wypustki cytoplazmatyczne o nieokreślonym, zmiennym kształcie; służą do poruszania się i pobierania pokarmu
organizm składający się tylko z jednej komórki
organizm składający się z wielu komórek
organizm żyjący kosztem innego organizmu, wykorzystując go jako środowisko życia i źródło pokarmu
organella wrażliwa na światło
cienkie, krótkie, otoczone błoną komórkową wypustki służące do ruchu
sposób odżywiania się organizmów polegający na wytwarzaniu związków pokarmowych z dwutlenku węgla, wody i soli mineralnych w procesie fotosyntezy
cienkie, długie, otoczone błoną komórkową wypustki służące do ruchu
organella komórkowa protistów słodkowodnych służąca do usuwania nadmiaru wody oraz produktów przemiany materii z wnętrza organizmu
komórka służąca do rozmnażania bezpłciowego
Zadania
Toksoplazma (Toxoplasma gondii) jest protistem wywołującym toksoplazmozę – chorobę szczególnie niebezpieczną dla kobiet w ciąży, ponieważ może spowodować wady rozwijającego się dziecka. Można się nią zarazić od kotów i innych zwierząt domowych.
Notatnik
Bibliografia
Internetowa encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, dostępna na stronie internetowej www.encyklopedia.pwn.pl.
Reece J.B. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.