Świat organizmów żywych obejmuje pięć królestwkrólestwokrólestw, w tym zwierzęta. Zamieszkują one niemal wszystkie typy środowisk wodnych oraz lądowych. Do tej pory opisano ponad milion gatunków zwierząt, które wykształciły bardzo różne przystosowania w budowie ciała i trybie życia, aby dostosować się do zamieszkiwanych przez siebie środowisk.

RJEp95ahOkqzO
Zwierzęta stanowią bardzo zróżnicowaną grupę organizmów zarówno pod względem budowy, jak i trybu życia.
Źródło: GroMar Sp. z. o.o., zdjęcia: Krysten Merriman, Andrea Bonifazi, Antje Thomas, Natfot, Michael Siebert, Pexels, Hans Braxmeier, stanbalik, Erik Karits, Nghang Vũ, Ilona Ilyés, Pixabay, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jakie organizmy zaliczane są do królestwa zwierząt;

  • jakie środowiska zamieszkiwane są przez zwierzęta.

Twoje cele
  • Porównasz budowę zwierząt należących do różnych grup systematycznych.

  • Wskażesz cechy charakterystyczne parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków.

  • Zaklasyfikujesz nieznane organizmy do grup taksonomicznych na podstawie ich cech morfologicznych.

  • Rozróżnisz zwierzęta bezkręgowe i kręgowce.

R18Kx2QQ6i3pm
Audiobook pod tytułem "Różnorodność budowy i trybu życia zwierząt".
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 1
R18iP0bsJaWme
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Skonstruuj tabelę, w której porównasz cechy budowy muszli mięczaków. W tabeli uwzględnij ślimaki, małże i głowonogi.

Wypisz cechy budowli muszli mięczaków. Uwzględnij ślimaki, małże i głowonogi.

R18vWRw7TMkoC
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3
RvrGZaYeiOvLY
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4

Przyjrzyj się ilustracji i postaraj się przyporządkować przedstawione na niej organizmy do poznanych typów bezkręgowców i gromad kręgowców. Następnie sprawdź swoje odpowiedzi klikając na odpowiednią nazwę grupy zwierząt.

R1EVKfbzWYTpJ1
Ilustracja interaktywna przedstawia typy bezkręgowców i gromady kręgowców. Grafika główna podzielona jest na dwie części. Lewa część przedstawia środowisko wodne. Widać meduzę, rybę, żółwia, ośmiornicę, wijącą się po dnie pierścienicę. Na prawej grafice widać ląd i fragment jeziora. Na lądzie widać: żabę, ślimaka, królika, jaszczurkę, lecącego ptaka, ważkę, pająka. W wodzie widać raka, płynącego płazińca. W glebie widać nicienie i dżdżownicę. Pod grafiką widać nazwy typów i gromad. Po kliknięciu na nazwę na grafice kolor zachowuje przedstawiciel typu lub gromady, reszta grafiki blednie. Parzydełkowce: Parzydełkowce są prymitywnym typem bezkręgowców, charakteryzującym się obecnością komórek parzydełkowych, służących do zdobywania pokarmu i obrony przed drapieżnikami. Występują w dwóch formach życiowych – osiadłego polipa i pływającej meduzy. Płazińce: Swoją nazwę płazińce zawdzięczają spłaszczonej budowie ciała. Większość z nich jest pasożytami wewnętrznymi, jednak niektóre gatunki są wolnożyjące, występujące w wodach słodkich. Nicienie: Nicienie określane są inaczej robakami obłymi, ze względu na wydłużone, cylindryczne ciało, niepodzielone na segmenty. Występują zarówno w środowiskach wodnych, lądowych, jak i wewnątrz innych organizmów, na których pasożytują. Pierścienice: Pierścienica charakteryzują się wydłużonym ciałem podzielonym na segmenty (pierścienie) o podobnej budowie. Występują głownie w wodach słodkich i słonych, ale niektóre gatunki żyją także na lądzie, w glebie. Stawonogi: Stawonogi są najbardziej licznym, a także najbardziej zróżnicowanym typem zwierząt na świecie. Ich ciało podzielone jest segmenty i pokryte szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny, a odnóża tworzą człony przedzielone stawami. Zasiedlają większość środowisk. Zaliczają się do nich skorupiaki, pajęczaki i owady. Mięczaki: Mięczaki charakteryzują się miękkim ciałem, najczęściej chronionym muszlą. Zaliczają się do nich małże i głowonogi, będące organizmami wyłącznie wodnymi, jak i ślimaki, żyjące zarówno w środowisku wodnym, jak i lądowym. Ryby: Ryby są kręgowcami wyłącznie wodnymi, zasiedlają zarówno wody morskie, jak i słodkie. Charakteryzują się opływowym kształtem ciała, ułatwiającym pływanie, pokryciem ciała łuskami i śluzem oraz obecnością skrzeli umożliwiających oddychanie w wodzie. Płazy: Płazy żyją w środowisku wodno-lądowym. Dorosłe osobniki żyją głównie na lądzie, prowadząc wymianę gazową przez płuca i skórę pokrytą śluzem, ale potrzebują także dostępu do wody, żeby zapobiec wysychaniu skóry. Rozmnażają się także w wodzie słodkiej. Larwy natomiast żyją w wodzie, oddychając skrzelami. Gady: Gady są pierwszą w ewolucji gromadą kręgowców, która jest w pełni przystosowana do życia na lądzie. Ich skóra pokryta jest łuskami i tarczkami, które chronią przed utratą wody, jak i uszkodzeniami mechanicznymi, a do oddychania służą im w pełni funkcjonalne płuca. Ptaki: Ptaki są pierwszymi w ewolucji kręgowcami stałocieplnymi. Duża część ptaków jest zdalna do lotu, dzięki specyficznym cechom budowy: opływowy kształt ciała, lekki szkielet, przekształcenie przednich kończyn w skrzydła, a także obecność worków powietrznych, które ułatwiają oddychanie podczas lotu. Ssaki: Ssaki są stałocieplnymi kręgowcami, w większości lądowymi, jednak występują wśród nich także gatunki wodne. Charakteryzują się obecnością gruczołów mlekowych, których wydzielina służy do karmienia potomstwa. Inne gruczoły obecne wyłącznie u ssaków, produkują pot i łój. Większość ssaków ma skórę pokrytą sierścią.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja interaktywna przedstawia typy bezkręgowców i gromady kręgowców. Grafika główna podzielona jest na dwie części. Lewa część przedstawia środowisko wodne. Widać meduzę, rybę, żółwia, ośmiornicę, wijącą się po dnie pierścienicę. Na prawej grafice widać ląd i fragment jeziora. Na lądzie widać: żabę, ślimaka, królika, jaszczurkę, lecącego ptaka, ważkę, pająka. W wodzie widać raka, płynącego płazińca. W glebie widać nicienie i dżdżownicę. Pod grafiką widać nazwy typów i gromad. Po kliknięciu na nazwę na grafice kolor zachowuje przedstawiciel typu lub gromady, reszta grafiki blednie. Parzydełkowce: Parzydełkowce są prymitywnym typem bezkręgowców, charakteryzującym się obecnością komórek parzydełkowych, służących do zdobywania pokarmu i obrony przed drapieżnikami. Występują w dwóch formach życiowych – osiadłego polipa i pływającej meduzy. Płazińce: Swoją nazwę płazińce zawdzięczają spłaszczonej budowie ciała. Większość z nich jest pasożytami wewnętrznymi, jednak niektóre gatunki są wolnożyjące, występujące w wodach słodkich. Nicienie: Nicienie określane są inaczej robakami obłymi, ze względu na wydłużone, cylindryczne ciało, niepodzielone na segmenty. Występują zarówno w środowiskach wodnych, lądowych, jak i wewnątrz innych organizmów, na których pasożytują. Pierścienice: Pierścienica charakteryzują się wydłużonym ciałem podzielonym na segmenty (pierścienie) o podobnej budowie. Występują głownie w wodach słodkich i słonych, ale niektóre gatunki żyją także na lądzie, w glebie. Stawonogi: Stawonogi są najbardziej licznym, a także najbardziej zróżnicowanym typem zwierząt na świecie. Ich ciało podzielone jest segmenty i pokryte szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny, a odnóża tworzą człony przedzielone stawami. Zasiedlają większość środowisk. Zaliczają się do nich skorupiaki, pajęczaki i owady. Mięczaki: Mięczaki charakteryzują się miękkim ciałem, najczęściej chronionym muszlą. Zaliczają się do nich małże i głowonogi, będące organizmami wyłącznie wodnymi, jak i ślimaki, żyjące zarówno w środowisku wodnym, jak i lądowym. Ryby: Ryby są kręgowcami wyłącznie wodnymi, zasiedlają zarówno wody morskie, jak i słodkie. Charakteryzują się opływowym kształtem ciała, ułatwiającym pływanie, pokryciem ciała łuskami i śluzem oraz obecnością skrzeli umożliwiających oddychanie w wodzie. Płazy: Płazy żyją w środowisku wodno‑lądowym. Dorosłe osobniki żyją głównie na lądzie, prowadząc wymianę gazową przez płuca i skórę pokrytą śluzem, ale potrzebują także dostępu do wody, żeby zapobiec wysychaniu skóry. Rozmnażają się także w wodzie słodkiej. Larwy natomiast żyją w wodzie, oddychając skrzelami. Gady: Gady są pierwszą w ewolucji gromadą kręgowców, która jest w pełni przystosowana do życia na lądzie. Ich skóra pokryta jest łuskami i tarczkami, które chronią przed utratą wody, jak i uszkodzeniami mechanicznymi, a do oddychania służą im w pełni funkcjonalne płuca. Ptaki: Ptaki są pierwszymi w ewolucji kręgowcami stałocieplnymi. Duża część ptaków jest zdalna do lotu, dzięki specyficznym cechom budowy: opływowy kształt ciała, lekki szkielet, przekształcenie przednich kończyn w skrzydła, a także obecność worków powietrznych, które ułatwiają oddychanie podczas lotu. Ssaki: Ssaki są stałocieplnymi kręgowcami, w większości lądowymi, jednak występują wśród nich także gatunki wodne. Charakteryzują się obecnością gruczołów mlekowych, których wydzielina służy do karmienia potomstwa. Inne gruczoły obecne wyłącznie u ssaków, produkują pot i łój. Większość ssaków ma skórę pokrytą sierścią.

1
Polecenie 5
R3gHTDM4HdBZh
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 6
RdYtGfLORtIkG
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 7
R1Vk1svflGRHo
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

aparat gębowy
aparat gębowy

przekształcone odnóża gębowe owadów przystosowane do pobierania pokarmu

błony płodowe
błony płodowe

błony otaczające zarodek takich kręgowców, jak gady, ptaki i ssaki

ciąża
ciąża

okres od zapłodnienia do urodzenia potomstwa

człon płazińca
człon płazińca

fragment ciała tasiemca

ekolog
ekolog

specjalista w dziedzinie nauki o zależnościach pomiędzy różnymi organizmami oraz pomiędzy organizmami, a środowiskiem (ekologii), zajmuje się badaniem organizmów w ich środowiskach

ikra
ikra

komórki jajowe ryb

jajorodność
jajorodność

forma rozrodu zwierząt polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matki przed zapłodnieniem lub tuż po zapłodnieniu

kijanka
kijanka

larwa płaza (np. żaby, ropuchy, rzekotki, salamandry)

królestwo
królestwo

najwyższa jednostka w systematyce (klasyfikacji) organizmów

kręgowce
kręgowce

zwierzęta mające szkielet wewnętrzny

linia naboczna (linia boczna)
linia naboczna (linia boczna)

narząd zmysłu ryb i larw płazów położony wzdłuż boków ciała, pozwalający na odbieranie ruchów oraz zmian ciśnienia wody

łożysko płodowe
łożysko płodowe

narząd ssaków powstający w okresie ciąży z dwóch błon płodowych: omoczni i kosmówki; pośredniczy w wymianie substancji między matką a zarodkiem przez sznur pępowinowy

ochrona gatunkowa
ochrona gatunkowa

działania w ramach ochrony przyrody, mające na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin, grzybów i zwierząt wraz z ich siedliskami

narząd
narząd

część organizmu wielokomórkowego, zbudowana według określonego planu z jednej lub kilku tkanek i spełniająca charakterystyczne funkcje (np. wątroba, nerka)

pasożyt
pasożyt

organizm odżywiający się kosztem innego organizmu

rozmnażanie płciowe
rozmnażanie płciowe

rozmnażanie odbywające się z udziałem gamet; jest podstawą zmienności organizmów; typowe dla zwierząt wielokomórkowych, roślin wyższych, wielu glonów i grzybów

siedlisko
siedlisko

przestrzeń, w której występuje dany gatunek

skrzek
skrzek

komórki jajowe płazów składane do wody w dużych skupiskach, otoczone galaretowatą otoczką

skrzela
skrzela

narząd wymiany gazowej organizmów wodnych, takich jak ryby, larwy płazów, a także mięczaki i skorupiaki, umożliwiający oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie

staw
staw

ruchome połączenie członów odnóży u stawonogów oraz ruchome połączenie kości u kręgowców

stałocieplność
stałocieplność

zdolność do utrzymania względnie stałej temperatury ciała w znacznym stopniu niezależnej od temperatury środowiska

tkanka
tkanka

zespół komórek o określonej budowie i pochodzeniu, zajmujący dane miejsce w organizmie i pełniący odpowiednie funkcje

worek trzewiowy
worek trzewiowy

część ciała mięczaków, w której znajdują się narządy wewnętrzne; okrywa go fałd zwany płaszczem

zmiennocieplność
zmiennocieplność

zmienność temperatury wnętrza ciała w zależności od temperatury otoczenia

żywiciel
żywiciel

organizm, którego kosztem żyje dojrzały pasożyt lub jego postaci larwalne

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1
R15tGcAodaNNX
Posegreguj grupy kręgowców i bezkręgowców: Bezkręgowce Możliwe odpowiedzi: 1. ptaki, 2. nicienie, 3. pierścienice, 4. gady, 5. gąbki, 6. parzydełkowce, 7. stawonogi, 8. mięczaki, 9. płazińce, 10. ryby, 11. płazy, 12. ssaki Kręgowce Możliwe odpowiedzi: 1. ptaki, 2. nicienie, 3. pierścienice, 4. gady, 5. gąbki, 6. parzydełkowce, 7. stawonogi, 8. mięczaki, 9. płazińce, 10. ryby, 11. płazy, 12. ssaki
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RGFjuwTSWaxyt
Na podstawie charakterystycznych cech budowy ciała ślimaków, małży i głowonogów przyporządkuj ich przedstawicieli do odpowiednich grup.
Źródła zdj.: jhenning, Theresa McGee, dmondlafoto, Pixabay, licencja: CC0.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1IcsBS3q92Kt
Ćwiczenie 2
Połącz fragmenty budowy ciała z odpowiadającym im gatunkiem.
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RM18Z8IpvhetH
Uzupełnij informacje wybierając właściwe wyrażenia Stawonogi zawdzięczają swoją nazwę obecności odnóży zbudowanych z krótkich / długich odcinków, połączonych w ruchomy /nieruchomy sposób. Takie połączenie szkieletu, w tym przypadku zewnętrznego / wewnętrznego, nazywane jest stawem /więzadłem. Stawonogi są znacznie/ nieznacznie zróżnicowanymi zwierzętami, co umożliwiło im zasiedlenie niemalże wszystkich typów środowisk. Zaliczane są do nich skorupiaki, owady i pajęczaki.
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R10wE0YQqgwT8
Zaznacz cechy budowy ciała ryby, które stanowią jej przystosowanie do wodnego środowiska życia. Możliwe odpowiedzi: 1. opływowy kształt ciała, 2. łuski pokryte śluzem, 3. obecność płetw, 4. lekkie kości wypełnione powietrzem, 5. obecność płuc, 6. dobrze wykształcony narząd słuchu
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
R1OircNJ7j8ZQ
Łączenie par. . Linia naboczna dostarcza rybom informacji o kierunku i szybkości otaczającej je wody. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Ryby oddychają za pomocą skrzeli, za pomocą których dostarczany jest do krwi ryby dwutlenek węgla, a odbierany jest tlen. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wszystkie ptaki są wyłącznie jajorodne. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Błony płodowe gadów umożliwiają im uniezależnienie rozmnażania od środowiska wodnego. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
21
Ćwiczenie 6
RJa6Mqb63xw9p
Uzupełnij luki w tabeli, wykorzystując wszystkie podane niżej elementy.
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7

Galeria przedstawia różne gatunki zwierząt.

R1Y77MfWitqPD
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 7
RmVkDaAmGKVJq
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 8
R18ve9Zib7dLN
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Notatnik

R1NV8kv9aoRlI
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Campbell N.A. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.

Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, www.encyklopedia.pwn.pl.