RX9Ru1hQAlUqa1

Ważne daty

1687‑1753 – lata życia Jana Baltazara Neumana

1712 – rozpoczęcie budowy rezydencji Schönbornów w Würzburgu

1736 – zmodyfikowanie projektu kaplicy Schönbornów w katedrze w Würzburgu

1743 – objęcie kierownictwa budowy kościoła pielgrzymkowego w Vierzehnheiligen

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R1VlUYjEUNPDg

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.1.d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),

I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;

I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;

II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;

II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;

IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

V.2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;

V.4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało;

Nauczysz się

określać cechy stylu stosowanego w architekturze i wystroju wnętrz przez Jana Baltazara Neumana;

dokonywać analizy formalnej planów, brył oraz opisywać wnętrza budowli;

rozpoznawać zabytki na podstawie cech charakterystycznych;

wskazywać miasta, w których znajdują się zabytki architektury.

Jan Baltazar Neumann – czołowy przedstawiciel barokowo‑rokokowego stylu w Niemczech

Jednym z największych architektów działających w XVIII‑wiecznych Niemczech tego okresu był Jan Baltazar Neumann. Urodzony w Królestwie Czech, studiował inżynierię, wstąpił do cesarskiej armii austriackiej, gdzie doskonalił swoje umiejętności techniczne w zakresie architektury fortecznej. W wieku 27 lat, kontynuując karierę wojskową, związał się z królewską rodziną Schönbornów w Würzburgu. W międzyczasie, w Wiedniu studiował budynki zaprojektowane przez austriackiego architekta Johanna Bernharda Fischera von Erlacha (1656‑1723) i Johanna Lukasa von Hildebrandta (1668‑1745). Około roku 1716, umiejętności architektoniczne Neumanna zaczęły przykuwać uwagę współczesnych mu osób, a po pewnym czasie pod nadzorem niemieckich projektantów: Andreasa Mullera i Josepha Greisinga, Johann Philipp Franz von Schönborn mianował go głównym inżynierem‑architektem w Würzburgu (1720). Neumann wprowadził do swoich wnętrz nowy styl dekoracji w stylu rokoko. Zaprojektował ponad 100 kościołów, kaplic i opactw, a także pałaców, budynków publicznych, mostów, zarządzał licznymi projektami urbanistycznymi oraz wykładał architekturę i inżynierię na Uniwersytecie w Würzburgu. Pierwszym większym zleceniem była rozbudowa rezydencji w Würzburgu, powierzona przez księcia biskupa Jana Filipa von Schönborna oraz jego brata Fryderyka Karola. Neumann rozpoczął pracę w 1720,a ukończył ją w surowym stanie w 1744 roku. Pałac jest połączeniem wielu stylów: niemieckiego i wiedeńskiego baroku, dekoracyjnego stylu wnętrz znanego z północnych Włoch oraz francuskiego stylu rezydencjonalnego.

R1GWiIX0ZZLwV

Rezydencja w Würzburgu, 1720 – 1744, widok z lotu ptaka, fotocommunity.com, CC BY 3.0

Neumann, który został entuzjastycznie zaangażowany w koordynację ogromnego projektu budowlanego, musiał pracować nie tylko z czołowymi architektami Niemiec i Francji –Lucasem von Hildebrandtem i Maximilianem von Welschiem, Robertem de Cotte i Germainem Boffrandem, ale także z Antonio Bossim z Włoch, utalentowanymi rzeźbiarzami i snycerzami: Johannem Wolfgangiem van der Auwera z Würzburga i Georgem Adamem Guthmannem z Monachium, oraz Giovannim Battistą Tiepolo, największym malarzem fresków XVIII wieku. Pokoje zaprojektowane przez Neumanna – przedsionek, klatka schodowa, Biała Sala i Sala Cesarska to jedne z najwspanialszych w historii architektury pałacowej, urządzone i umeblowane przez artystów i rzemieślników, będących przedstawicielami rokoka w Würzburgu, najbardziej wybujałego ze wszystkich wariantów tego stylu w Niemczech.

Polecenie 1

R5lTgmEqqewD5

Plany i dekoracje architektury sakralnej

W latach 1739‑1741 został zbudowany kościół św. Cecylii w Heusenstamm, zrealizowany jako miejsce pochówku hrabiów Schönbornów. Neumann zaprojektował kościół w typowym frankońskim stylu barokowym – na planie krzyża łacińskiego. Pod kościołem zbudowano kryptęKryptakryptę hrabiego Schönborna. ChórChórChór i nawyNawanawy zostały połączone za pomocą przegrody, przybliżającej je do centralnej przestrzeni. W portaluPortalportalu centralnym została wyeksponowana wieża dzwonnicza, zwieńczona kopułąKopułakopułą. Elewację zdobiły pilastryPilasterpilastry. Do dekoracji malarskich i rzeźbiarskich zostali zatrudnieni inni artyści.

R5p2YwytIlAci1

B. Neumann, kościół św. Cecylii w Heusenstamm, 1739 – 1741, plan, bryła, wnętrze, online-skills, CC BY 3.0

W 1736 roku biskup Schönborn zlecił Neumannowi budowę kościoła św. Piotra w Bruchsal, który także miał byś jednocześnie miejscem pochówku księży‑arcybiskupów diecezji Speyer. Kamień węgielny został położony w 1742 roku. Pod bryłą powstała mała kryptaKryptakrypta biskupia, zawierająca trzy grobowe nisze. Kościół założony został na planie krzyża greckiego. Ponieważ Neumann musiał włączyć do bryły stary chórChórchór poprzedniego kościoła, obrócił nawę o 90 stopni, ustanawiając go wschodnim transeptemTransepttranseptem i zaprojektował główny chór z wysokim ołtarzem od strony południowej. W południowych narożnikach nawy i transeptu Neumann zbudował zakrystieZakrystiazakrystie z oratoriamiOratoriumoratoriami, a w północnym rogu trzykondygnacyjne, smukłe wieże. W szczycie głównej fasadyFasadafasady znajduje się aediculeAediculeaedicule z posągiem Piotra Apostoła. We wnętrzu, od strony północnej nad wejściem znajduje się galeria organów. Tylko w stiukuStiukstiuku i kilku detalach pojawia się tendencja rokoka, poza tym dominuje tendencja klasycyzująca.

RnFEZ5vW17g0w1

Baltazar Neumann, Kościół św. Piotra, plan, bryła, wnętrze, Bruchsal, ok. 1740‑1748, online‑skills, CC BY 3.0

Biskup Würzburga, Friedrich Karl von Schönborn zlecił Neumannowi także budowę Kaplicy Świętego Krzyża w Kitzingen (1741‑1745). Budowla założona jest na planie krzyża łacińskiego, chociaż pierwotny projekt zakładał powstanie rotundyRotundarotundy, co widoczne jest w ukształtowaniu zewnętrznej ściany. Fasada jest zakrzywiona i prawie wyśrodkowana na środkowej osi, z której wyrasta stosunkowo niska wieża z cebulową kopułą. Materiałem budowlanym jest piaskowiec frankoński, dach pokryty łupkiem. Wnętrze kościoła jest przestrzenne, charakterystycznym jego elementem są ustawione w układzie okrągłym, nawiązującym do rotundy kolumnyKolumnakolumny.

R5Ui91rjimQ6E1

Baltazar Neumann, Kaplica św. Krzyża w Kitzingen, 1741 – 1745, bryła i wnętrze, wikimedia.org, CC BY 2.0; CC BY 3.0

Pielgrzymkowy kościół Vierzehnheiligen w barokowo‑rokokowym stylu

Bazylika Vierzehnheiligen w pobliżu Bad Staffelstein jest kościołem pielgrzymkowym w Górnej Frankonii. Kościół, zbudowany zgodnie z planami Neumanna, poświęcony jest Czternastu Świętym Wspomożycielom. Zezwolenia na budowę udzielił opatowi klasztoru Langheim, Stefanowi Mösingerowi biskup Friedricha Karla von Schönborn w 1735 roku. Kamień węgielny położono w osiem lat później. W rzut krzyża łacińskiego o krótkich ramionach zostały wpisane elipsy przestrzeni centralnej z przedłużeniem zarówno do zachodniej części korpusu nawowego, jak i prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium. W ramionach krzyża tę samą funkcję pełnią formy oparte na rzucie koła. Fasada kościoła ujęta w dwie zwieńczone bogatymi barokowymi hełmamiHełmhełmami, z centralnie umieszczonym ryzalitemRyzalitryzalitem, w którym umieszczone zostało główne wejście. Całość jednak nie jest ciężka, o czym decyduje wysmukłość fasady i jej bogata artykulacja, szczególnie pionowa, podkreślona symetrycznie rozmieszczonymi, licznymi otworami okiennymi.

Polecenie 2

Podaj przykłady kościołów pielgrzymkowych.

R1ZfiST2Sx796
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1742– 1753, plan kościoła, wikimedia.org, domena publiczna
RrYrb83JUUSXN
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1742– 1753, wikipedia.org, domena publiczna
Źródło: Reinhard Kirchner, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Vierzehnheiligen_2007.JPG, licencja: CC BY 3.0.
Rl60OGiJioRHq
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1743 – 1753, widok od frontu, wikimedia.org, CC BY SA 4.0
R16i2MCbfR1gr
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1743 – 1753, widok od strony północno-wschodniej, wikimedia.org, CC BY 3.0
RoC4XejbKYeqL
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1743 – 1753, Widok z północnego zachodu, wikimedia.org, CC BY 4.0
R1Ws5FN5bsKat
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1743 – 1753, sanktuarium, wikimedia.org, CC BY SA 4.0
Rl56Use7ANeeQ
Baltazar Neuman, Bazylika Vierzehnheiligen, 1743 – 1753, panoramiczny widok wnętrza, wikimedia.org, CC BY 3.0
R6aLZgQjAzRdT
Poproś kolegę o opisanie kościoła Czternastu Świętych Wspomożycieli. Wskaż cechy charakterystyczne dla rokoka.

Zadania

R14Xen3xfG6ka

Ćwiczenie 1

R15sSrn1zBAdU1

Ćwiczenie 2

RWpknj9LPLnTl

Ćwiczenie 3

RbOSEfsawLYNs

Ćwiczenie 4

Do kościołów dopisz miejscowości, w których się znajdują.

Kościół św. Cecylii – ......................
Kaplica św. Krzyża – ..................
Kościół św. Piotra – ................

Rc1T7saEa1lZW

Ćwiczenie 5

R17MT2WqdOWZv

Ćwiczenie 6

RU6LCEuOAkpX91

Ćwiczenie 7

Słownik pojęć

Aedicule

edykuł, aedicula (łac., domek), miniaturowa budowla, model architektoniczny lub motyw dekoracyjny w tym kształcie.

Chór

prezbiterium, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa

Fasada

elewacja budynku, w której przeważnie znajduje się główne wejście, odróżniająca się od pozostałych bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracją.

Hełm

zwieńczenie wieży, często o ozdobnym kształcie.

Kolumna

pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym.

Kopuła

sklepienie zamknięte o osi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielobocznym), a także wyodrębniona, zewn. część budowli, zawierająca takie sklepienie.

Krypta

łac. crypta; gr. kryptḗ kryjówka, w starożytności określenie podziemnego, sklepionego korytarza, sali zaciemnionej lub słabo oświetlonej w celu zachowania niskiej temperatury.

Nawa

część kościoła tworząca korpus, przeznaczona dla wiernych.

Oratorium

w architekturze: rodzaj kaplicy, pomieszczenie przeznaczone do modlitwy przez ściśle określoną grupę wiernych, mające charakter prywatny, półpubliczny lub publiczny.

Pilaster

płaski filar przyścienny, nieznacznie wysunięty przed lico ściany, pełniący funkcję podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania muru.

Portal

łac. porta brama, drzwi, ozdobne obramienie otworu wejściowego, składające się z elementów architektonicznych oraz rzeźbiarskich

Prezbiterium

chór, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa.

Rotunda

budowla centralna na rzucie koła, zawierająca wewnątrz zazwyczaj jedno pomieszczenie, na ogół kryte kopułą; może być otoczona na zewnątrz kolumnadą.

Ryzalit

część budynku wysunięta z lica elewacji ku przodowi, połączona organicznie z główną bryłą budowli.

Stiuk

masa wykonana z zaprawy gipsowej, wapiennej lub gipsowo‑wapiennej z kruszywem w postaci pyłu marmurowego albo drobnoziarnistego piasku lub bez kruszywa; stiuk barwiony i polerowany imituje marmur (marmoryzacja); ze stiuku wykonuje się głównie rzeźby i dekoracje architektoniczne (sztukaterie).

Transept

nawa poprzeczna, w kościele chrześcijańskim nawa, której oś jest prostopadła do osi głównej budowli.

Zakrystia

pomieszczenie w kościele, zwłaszcza katolickim, zwykle usytuowane obok prezbiterium i z nim połączone.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl