Rozwój gotyku w Anglii
Ważne daty
1817 – klasyfikacja gotyku w Anglii przez Thomasa Rickmana
1175‑1185 – Prezbiterium w Canterbury
XII‑XIV/XV w. – Katedra w Canterbury
XII‑XIII/XIV w. – Katedra w Lincoln
XIII w., I poł. XVI w. – Kościół Opacki w Westminster
XIII – XV w. – Katedra w York
1220‑1265 – Katedra w Salisbury
XII‑XIII w., I poł. XV w. – Katedra w Wells
XV/XVI w. – Kaplica w Królewskim Kolegium w Cambridge
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.1.c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
IV.8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe).
określać ramy czasowe i podział gotyku w Anglii;
wskazywać cechy architektury angielskiego gotyku;
rozpoznawać reprezentacyjne budowle gotyckie na terenie Anglii;
analizować bryłę angielskiej budowli gotyckiej;
porównywać budowle gotyckie powstałe w Anglii oraz w różnych krajach;
przyporządkowywać obiekty do miast, w których się znajdują;
opisywać dekoracje fasady i wnętrza angielskiego kościoła gotyckiego.
Geneza i podział gotyku w Anglii
Angielskie katedry nie ustępują miejsca francuskim, chociaż nie osiągnęły tak wielkiej popularności ze względu na wyspiarskie położenie i odrębność architektury, która przez długi czas była wierna estetyce romańskiej. Szczególny wpływ na charakter gotyku w tym kraju wywarł romanizm rozprzestrzeniony za sprawą Wilhelma Zdobywcy, który po bitwie pod Hastings zajął Anglię i zaszczepił indywidualizm normandzki. Styl ten został połączony z elementami anglosaskimi. W podziale wprowadzono rozróżnienie pomiędzy czystym stylem gotyckim pierwszych katedr a rozwojem tych form w zakresie dekoracji okien i skomplikowanych maswerkówmaswerków.
W 1817 roku Thomas Rickman dokonał klasyfikacji gotyku w Anglii na: Early English (wczesny gotyk angielski), Decorated Style (gotyk dojrzały) i Perpendicular Style (późny gotyk), z okresami przejściowymi.
Katedra w Canterbury – pierwszy kościół gotycki w Anglii
W roku 1174 spłonął kościół katedrainuy Canterbury i jako architekt, któremu powierzono odbudowę, został Wilhelm z Sens, miasta gdzie powstał jeden z najwcześniejszych gotyckich kościołów (ił. 141). Mnisi rezydujący w Canterbury wezwali wielu budowniczych, spośród których wybrali wreszcie Wilhelma; zapewne nie dlatego iżby wiedzieli, że miał im wznieść pierwszy chór gotycki w Anglii, lecz dlatego, iż mieli do niego najwięcej zaufania. Po kilku latach budowy Wilhelm spadł z rusztowania i ciężko się potłukł, tak że dalej budowę prowadzić musieli wychowani przez niego pomocnicy. Rzuca to światło na drogi rozprzestrzeniania się nowego stylu — chór w Canterbury bliski jest bowiem architekturze katedry w Sens. Ciekawa jest przede wszystkim uderzająca świadomość odrębności stylowej nowego sposobu budowania, której dowodem jest ustęp z kroniki katedry, napisanej przez Gerwazego z Canterbury (1141‑1210):
„Powiedziano powyżej, że po pożarze prawie cały dawny chór został zniszczony i zamieniony na coś nowego i szlachetniejszego w sposobie. Niech więc teraz wstaną wymienione różnice pomiędzy obu budynkami. Filary starego i nowego dzieła podobne są co do grubości i kształtu, ale różne pod względem wysokości. Nowe filary są bowiem wydłużone, przewyższając dawne o około 12 stóp. W dawnych kapitelach forma była prosta, w nowych — pełna znakomitej rzeźby. Tam obwód chóru miał 22 filary, tutaj — dwadzieścia osiem. Tam arkady i wszystko inne było albo gładkie, albo rzeźbione siekierą, a nie dłutem. Tutaj zaś wszędzie znajduje się właściwa dekoracja rzeźbiona. Tam nie było kolumn marmurowych, tu zaś są niezliczone. Tam, w obejściu za chórem, sklepienia były proste, tutaj natomiast mają one żebrowe arkady i klucze sklepienne. Tam ściana wznosząca się na filarach oddzielala ramiona transeptu od chóru, tutaj natomiast ramiona nie są oddzielone od chóru przegrodą i zbiegają się w jednym kluczu, umieszczonym w środku wielkiego sklepienia, wspartego na czterech głównych filarach. Tam był strop drewniany ozdobiony świetnym malowidłem, ale tu jest pięknie zbudowane sklepienie z kamienia i lekkiego stiuku...”
Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, 177‑178
Na podstawie powyższego tekstu określ cechy rozwiązań architektonicznych, zastosowanych w katedrze w Canterbury.
Na podstawie powyższego tekstu wskaż cechy rozwiązań architektonicznych, zastosowanych w katedrze w Canterbury.
Budową prezbiterium w Canterbury, wzniesionego w latach 1175‑1185 przez mistrza Wilhelma z Sens zaczyna się gotyk angielski. Związki budowli z architekturą francuską są widoczne. Chór katedry ma wysokie arkadyarkady obejścia, a nad nimi zostało umieszczone analogicznie do kościoła w Sens triforiumtriforium. Analogie pojawiają się także w zastosowaniu w przedniej części chóru i pierwszym od jego strony transepcietransepcie sześciopolowych sklepieńsklepień oraz parzystych kolumnkolumn międzynawowych, ustawionych na osi pionowej. Jednak we francuskim kościele kolumny te występują naprzemiennie z filaramifilarami, a w Canterbury wyłącznie same, co wpłynęło na lekkość budowli angielskiej. Część przednia, korpus katedry w Canterbury, zbudowana na przełomie XIV i XV wieku w miejscu wcześniejszej, romańskiej, przejawia już cechy stylu perpendykularnego, a więc przynależy do późnego gotyku. Wysokie nawy boczne, spoczywające na filarach o przekroju rombu arkady oraz służkisłużki biegnące aż do posadzki i pokrycie płaszczyzn międzyarkadowych maswerkami wyróżniają tę świątynię, nadając jej angielskiego charakteru.
Wpływy francuskie w innych gotyckich katedrach Anglii a ich angielskie cechy stylowe
Lincoln
Francuskie wpływy widoczne były w katedrze w Lincoln z zamkniętym półkoliście chórem i trzema promienistymi kaplicamikaplicami. W XIII wieku jednak chór ten został zastąpiony prostokątnym, właściwym dla stylu angielskiego. Typowo angielskie jest również wydłużenie korpusu budowli oraz zastosowanie sklepienia gwiaździstego. Do rodzimych cech należą także: szeroka fasadafasada zachodnia, wykraczająca poza korpus przedni, ostrołukowe arkady ożywiające fasadę.
Westminster
Jeszcze silniej wpływ francuski zaznaczył się w londyńskim opactwie Westminster. Podobnie jak wcześniejsze, także i ten kościół budowany był etapami. Powstały najwcześniej, zaokrąglony chór z pięcioma promienistymi wielobocznymi kaplicami i proporcje wnętrza, a także system przyporowysystem przyporowy oraz dekoracyjne róże w fasadach transeptutranseptu świadczą o tradycji francuskiej. Szerokość korpusu akcentująca podział trzynawowy to również cecha Francji. Natomiast typowe dla gotyku angielskiego są ostrołukowe okna podzielone pionowym laskowaniemlaskowaniem oraz narożne wieżyczki na szczytach wież fasadowych.
York
Wpływy francuskie zaznaczone zostały także w katedrze w York, którą zaczęto budować w połowie XIII w., a zakończono na przełomie XIV i XV wieku. Typowe rozwiązania francuskiej konstrukcji polegają na zastosowaniu łuków odporowych, okrągłych filarówfilarów międzynawowych z czteroma półkolumienkami oraz oknach rozciągniętych prawie na całą szerokość przęsłaprzęsła. Także fasadafasada zachodnia nie wykracza poza korpus nawowy. Mimo tych powiązań z katedrami wzorem z Amiens czy Reims, kościół ma też wiele cech typowych dla Anglii. Prostokątne okno w fasadzie zakończone jest bogatym maswerkiem, środkową część fasady pokrywa laskowanie charakterystyczne dla gotyku perpendykularnego, a północną – lancetowate łuki.
Angielskie katedry gotyckie w rodzimym stylu
Do wczesnego gotyku angielskiego należy katedra w Salisbury, której budowę rozpoczęto w I poł. XIII wieku, ale zaliczana jest do wyjątkowych, ze względu na proporcje porównywalna z Amiens czy Lincoln. Budowla powstała jako całkowita koncepcja gotycka (większość katedr budowano w miejscu dawniejszych lub włączano je w nowe projekty). Nie można także w przypadku Salisbury mówić o francuskim naśladownictwie. Katedra została zaprojektowana poza miastem, w wolnej przestrzeni. Zastosowano także nowatorskie rozwiązania, zastępując francuski typ konstrukcji zespoleniem brył i monumentalnością.
W XIV wieku gotyk w Anglii, osiągnąwszy zdobycze konstrukcyjne, wszedł w okres stylu dekoracyjnego. Rozwinął się sposób opracowania żeberżeber, gzymsówgzymsów, cokołówcokołów. Podłużne okna pokrywają całe ściany i dekorowane są laskowaniem i maswerkami o złożonej strukturze. Takie rozwiązanie obecne było już w chórze katedry w Lincoln. Także na szeroką skalę zaczęto stosować sklepienia gwiaździste. Zwiększa się też liczba żeber. Przykładem budowli w stylu dekoracyjnym jest katedra w Wells z przełomu XII i XIII wieku, przebudowana w I poł. XIV wieku.
Od około połowy XIV wieku w Anglii zaczął się formować styl perpendykularny, który utrzymywał się przez cały wiek XV. Cechuje go wertykalizm podziału ścian, okien biegnących przez całą ich wysokość podziały na prostokąty , pionowe laskowania w oknach. Łuki stały się bardziej płaskie, a w XV wieku popularność zyskał tzw. Łuk Tudorów, który swoją nazwę zawdzięcza angielskiej dynastii, a który stosowany był w portalachportalach, zamykając je od góry w czworokątna ramę. W okresie perpendykularnym na szeroką skalę stosowano sklepienia wachlarzowe o gęstym ożebrowaniu pełniącym funkcje dekoracyjną. Budowle sakralne z są zazwyczaj niewielkich rozmiarów. W architekturze sakralnej styl ten pojawił się w kaplicach. Przykładem stylu perpendykularnego jest, powstała na przełomie XV i XVI wieku, kaplica w Królewskim Kolegium w Cambridge.
Fazom gotyku przyporządkuj właściwe im angielskie określenia.
Early English, Decorated Style, Perpendicular Style
| wczesny gotyk angielski | |
| dojrzały gotyk | |
| późny gotyk |
Do poniższych budowli dopisz miasta, w których się znajdują.
Rozpoznaj rodzaje sklepień. Wpisz ich nazwy pod ilustracjami.
Opisz plan kościoła. W puste pola wpisz nazwy elementów budowli
Wskaż rok, od którego w Anglii zaczął się formować styl perpendykularny.
- od około 1350 roku
- od około 1199 roku
- od około 1307 roku
Do haseł dobierz właściwe definicje.
Jedno z pomieszczeń klasztoru, służące do zebrań zakonników, usytuowane przeważnie w skrzydle wsch. Zabudowań klasztornych przy krużganku, w sąsiedztwie prezbiterium kościoła., Mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym, bądź też wyodrębnione wnętrze dla niewielkiej liczby wiernych.(…) w liturgice chrześcijańskiej - niewielka budowla wolno stojąca lub połączona z kościołem, a także wydzielone pomieszczenie z ołtarzem stanowiące część większej budowli, a pełniące wszystkie liturgiczne funkcje kościelne lub ich część., Podłużne pomieszczenie w formie empory, ganku, loggii lub przejścia, biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku, wewnątrz lub zewnątrz, bądź łączące ze sobą dwie części jednej budowli albo dwie osobne budowle na parterze lub w wyższej kondygnacji.
| Galeria | |
| Kapitularz | |
| Kaplica |
Zaznacz ilustrację, na której zastosowany został łuk Tudorów.
- 1
- 2
- 3
Dokonaj analizy porównawczej poniższych planów budowli, stosując stosowną terminologię.
Omów charakterystyczne cechy gotyckich katedr w Anglii.
Słownik pojęć
w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami.
element arch. składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego). W zależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się:
– bazylikę właściwą, o nawach krytych odrębnie i nawie środkowej oświetlonej najczęściej przez okna ponad dachami naw bocznych;
– pseudobazylikę, o nawach krytych wspólnym dachem dwuspadowym i nawie środkowej oświetlonej pośrednio poprzez nawy boczne chór.
najniższy nadziemny człon budowli lub poszczególnych elementów arch. (np. kolumny, filaru, portalu), stanowiący ich podstawę konstrukcyjną albo wyłącznie wizualną, na ogół wysunięty uskokowo w stosunku do górnych partii muru, często wyodrębniony odmiennym materiałem, fakturą (np. boniowaniem) i osobnym gzymsem zw. cokołowym. W większych budynkach występuje na całej dolnej kondygnacji zw. wówczas przyziemiem cokołowym.
frontowa ściana lub elewacja budynku.
w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym), z kamienia, cegły, betonu itp.
podłużne pomieszczenie w formie empory, ganku, loggii lub przejścia, biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku, wewnątrz lub na zewnątrz, bądź łączące ze sobą dwie części jednej budowli albo dwie osobne budowle na parterze lub w wyższej kondygnacji.
architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany.
górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara, ukształtowana plastycznie. Pełni funkcję konstrukcyjną jako człon pośredniczący między podporą i elementami podpieranymi.
jedno z pomieszczeń klasztoru, służące do zebrań zakonników, usytuowane przeważnie w skrzydle wschodnim zabudowań klasztornych przy krużganku, w sąsiedztwie prezbiterium.
mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym bądź też wyodrębnione wnętrze dla niewielkiej liczby wiernych.(…) W liturgii chrześcijańskiej – niewielka budowla wolno stojąca lub połączona z kościołem, a także wydzielone pomieszczenie z ołtarzem stanowiące część większej budowli, a pełniące wszystkie liturgiczne funkcje kościelne lub ich część.
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.
gotycka dekoracja z wąskich kamiennych prętów (lasek) o różnych profilach;
dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki gotyckiej. Maswerk składał się z elementów geometrycznych (kół, odcinków koła, stylizowanych trój- i czteroliści, rybich pęcherzy) wykonanych w kamieniu i cegle. Maswerk stosowano do wypełniania głównie ażurowych otworów okiennych, rozet, przeźroczy, wimperg, balustrad i innych elementów architektonicznych; niekiedy także pól ściennych (zwanych ślepym).
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawę główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary) oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy podwyższeniem.
1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (przęsło ścienne).
inaczej fronton; niski szczyt nad portykiem w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi; jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsem, nosi nazwę tympanonu.
pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolnostojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo‑skarpowej (przyporowy system) sklepienia.
w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); charakterystyczny zwłaszcza dla głównej fasady świątyni.
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
architekturze gotyckiej pionowe cienkie elementy kamienne lub ceglane o przekroju wałka lub półwałka, zespolone na ogół z wolno stojącym filarem wiązkowym lub filarem przyściennym; przenoszą na niego za pośrednictwem żeber ciężar sklepienia krzyżowo‑żebrowego; czasem zanikające w powierzchni ściany.
określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna.
1) w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; 2) trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze.
patrz: sklepienie.
Definicje opracowano na postawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2013
A. Bochnak, Historia sztuki średniowiecznej, PWN, Warszawa 1973
W. Bogusz, Zarys historii architektury, WSiP, Warszawa 1996
E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963
P. Lavedan, Historia sztuki, Wyd. im. Ossolińskich, Wrocław 1954
Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Pallotinum, Poznań 1961
N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, WAiF, Warszawa 1976
M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie, t. I, Arkady, Warszawa 1988
W. Koch, Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 2000