Rozwój ludnościowy świata

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna zasady tworzenia wiarygodnego spisu ludności,

• pojęcia: „eksplozja demograficzna”, „współczynnik urodzeń”, „współczynnik zgonów”, „współczynnik dzietności”, „współczynnik przyrostu naturalnego”, „saldo migracji”,

• rozumie przyczyny zjawiska wtórnej eksplozji demograficznej,

• rozumie różnicę między przyrostem naturalnym a przyrostem rzeczywistym.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• określić na podstawie wartości współczynnika zgonów i współczynnika urodzeń wielkość przyrostu naturalnego,

• powiązać numer fazy rozwoju demograficznego z wielkością przyrostu naturalnego,

• wyróżnić w historii rozwoju ludzkości momenty gwałtownego wzrostu liczby ludzi na świecie oraz wskazać ich przyczyny,

• wyjaśnić przyczyny wysokiego lub niskiego przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach.

c) Postawy

Uczeń:

• aktywnie i świadomie wyraża swoje opinie.

2. Metoda i forma pracy

Pogadanka z elementami wykładu, burza mózgów.

3. Środki dydaktyczne

Podręcznik, rocznik statystyczny.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Czynności organizacyjne – sprawdzenie listy obecności, zapisanie tematu lekcji na tablicy.

2. Podanie głównych punktów lekcji:

   • Przyrost naturalny a rzeczywisty

   • Współczynniki demograficzne

   • Zmiany ludności na świecie

b) Faza realizacyjna

1. Pytanie do uczniów: „Co wpływa na zmiany liczby ludności na jakimś obszarze?”. Zapisanie wniosków w obrazowej tabelce.

2. Wyjaśnienie uczniom przyrostu naturalnego (jako różnicy między ilością urodzeń i zgonów) oraz salda migracji (jako różnicy między ilością imigrantów i emigrantów).

3. Pytanie do uczniów: „Czy przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty są to pojęcia wymienne?”. Wykazanie różnicy między tym pojęciami poprzez zapisanie na tablicy równania:

PRZYROST RZECZYWISTY=PRZYROST NATURALNY+SALDO MIGRACJI

4. Polecenie dla uczniów: „Podajcie na podstawie rocznika statystycznego przykład kraju o wyższym i niższym przyroście rzeczywistym niż średni. Czego jest to wynik ? Która składowa przyrostu rzeczywistego głównie zadecydowała o tym?”.

5. Wyjaśnienie pojęć: współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, współczynnik dzietności, współczynnik przyrostu naturalnego przez zapisanie na tablicy równań na ich obliczenie.

6. Zwrócenie uwagi na optymalną wielkość współczynnika dzietności i wyjaśnienie przyczyn właśnie takiej jego wielkości.

7. Wskazanie, że liczba dzieci przypadających na kobietę na świecie jest wyższa niż liczba konieczna do zachowania reprodukcji prostej.

8. Analiza wykresu rozwoju ludności świata. Wyciągnięcie wniosków przez uczniów. Zwrócenie uwagi na nierównomierny przebieg wzrostu.

9. Zobrazowanie liczby ludności na świecie w odległej przeszłości w odniesieniu do aktualnej liczby ludności w samej Polsce.

10. Burza mózgów: „Jakie były przyczyny gwałtownych wzrostów liczby ludności?”. Uczniowie wymieniają rolnictwo, przemysł i cały szereg ich następstw. Nazwanie zjawiska „eksplozją demograficzną”

11. Zapisanie kluczowych liczb – rok, ilość ludności na świecie i wielkość przyrostu naturalnego.

12. Analiza rysunku faz. Podział klasy na grupy, których zadaniem jest opracowanie charakterystyki poszczególnych faz obejmującej:
- ilość urodzeń, zgonów i wielkość przyrostu naturalnego,
- przykłady krajów dziś znajdujących się w danej fazie,
- kiedy Polska była w tej fazie.

c) Faza podsumowująca

1. Wyjaśnij pojęcia: przyrost naturalny, eksplozja demograficzna, saldo migracji, przyrost rzeczywisty.

2. Na podstawie danych w roczniku statystycznym przypisz podane kraje do faz rozwoju demograficznego, w jakich one się znajdują: Brazylia, Niger, Szwecja, Chiny, Polska.

5. Bibliografia

J. Kop, M. Kucharska, E. Szkurłat, Rozwój ludnościowy świata [w:] Geografia społeczno‑ekonomiczna. Podręcznik. Liceum ogólnokształcące – zakres rozszerzony, PWN, Warszawa 2003, s. 8‑12.

Rocznik statystyczny GUS (najnowsze wydanie).

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Odszukaj w roczniku statystycznym lub innym źródle wielkość przyrostu naturalnego, współczynników urodzeń i zgonów oraz salda migracji Polski oraz krajów sąsiedzkich. Porównaj te dane oraz wyjaśnij możliwe przyczyny różnic.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak