Rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV i XV wieku
Nauczysz się:
przedstawić rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV i XV wieku;
omawiać politykę zagraniczną ostatnich Piastów;
określać znaczenie dynastii Jagiellońskiej w Europie.
W XIV i XV wieku całkowicie zmieniła się mapa Królestwa Polskiego. Dokonały się daleko idące zmiany związane z powiększeniem obszaru państwa, nabytkami terytorialnymi i nawiązaniem nowych sojuszy. Polska nie tylko powiększyła swój obszar, ale także stała się mocarstwem w tej części Europy.
Panowanie ostatnich Piastów
Gdy w roku 1320 Władysław Łokietek koronował się na króla Polski, jego państwo składało się zaledwie z Wielkopolski, Małopolski i łączących je ziemi sieradzkiej i łęczyckiej. Obszar ten obejmował tylko część ziem państwa polskiego z czasów sprzed rozbicia dzielnicowego. W wyniku różnych zdarzeń historycznych od Polski odpadły ważne krainy, takie jak Mazowsze, Śląsk i Pomorze. Kazimierz wstąpił na tron po śmierci ojca w 1333 r. Obejmował władzę nad państwem pozostającym w stanie wojny z zakonem krzyżackim. Rozejm został zawarty w 1334 r., w związku z uroczystościami pogrzebowymi po śmierci króla Władysława.
W roku 1370, gdy umierał Kazimierz Wielki, państwo polskie obejmowało dwa razy większe terytorium niż w czasach jego ojca Władysława Łokietka. Dzięki umiejętnej polityce do Polski zostały przyłączone Ruś HalickaRuś Halicka, KujawyKujawy, Ziemia DobrzyńskaZiemia Dobrzyńska, część Mazowsza (ziemia płocka) oraz niewielkie, lecz ważne politycznie obszary na pograniczu z Marchią BrandenburskąMarchią Brandenburską.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PC16T9ueK
Mapa interaktywna pt. Królestwo Polskie za panowania Kazimierza Wielkiego Mapa przedstawia obszar Królestwa Polskiego za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na mapie nie zostało zaznaczone ukształtowanie powierzchni, natomiast zaznaczone zostały główne rzeki: Wisła, Warta, Bug, Pilica, Odra, Cisa, Prut, Prypeć, Niemen. Widoczny jest również fragment wybrzeża Bałtyku. Na mapie poza Królestwem Polskim zaznaczono również inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, Wielkie Księstwo Litewskie, Hospodarstwo Mołdawskie, Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Brandenburgię oraz Pomorze Zachodnie. Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie wchodzące w jego skład: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, Ruś Halicka. Oddzielnie zaznaczono lenna Królestwa Polskiego: Mazowsze, Podole. Mapa składa się z warstwy bazowej i 4 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia obszar Królestwa Polskiego za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na mapie nie zostało zaznaczone ukształtowanie powierzchni, natomiast zaznaczone zostały główne rzeki: Wisła, Warta, Bug, Pilica, Odra, Cisa, Prut, Prypeć, Niemen. Widoczny jest również fragment wybrzeża Bałtyku. Na mapie poza królestwem Polskim zaznaczono również inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, Wielkie Księstwo Litewskie, Hospodarstwo Mołdawskie, Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Brandenburgię oraz Pomorze Zachodnie. Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie wchodzące w jego skład, ponadto zaznaczono lenna Królestwa Polskiego. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Ziemie wchodzące w skład Królestwa Polskiego w czasach Przemysła II i Wacława II. Na mapie umieszczone zostały krainy wchodzące w skład Królestwa Polskiego za panowania Przemysła II i Wacława II. Przemysł II posiadał Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Panujący po nim Wacław II posiadał Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, Kujawy, ziemię sieradzką i łęczycką, Małopolskę oraz niektóre księstwa śląskie. ● Warstwa 2 - Ziemie wchodzące w skład Królestwa Polskiego w czasach Władysława Łokietka. Na mapie umieszczone zostały krainy wchodzące w skład Królestwa Polskiego w czasach Władysława Łokietka: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, ziemia sieradzka i łęczycka. ● Warstwa 3 - Ziemie wchodzące w skład Królestwa Polskiego w czasach Kazimierza Wielkiego. Na mapie umieszczone zostały krainy wchodzące w skład Królestwa Polskiego w czasach Kazimierza Wielkiego: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, Ruś Halicka. ● Warstwa 4 - Lenna Królestwa Polskiego w czasach Kazimierza Wielkiego. Na mapie umieszczone zostały obszary będące lennami Królestwa Polskiego w czasach Kazimierza Wielkiego: Mazowsze, księstwo chełmsko‑włodzimierskie, Podole. Na warstwie 4 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Podole. Podole to kraina położona na Wyżynie Podolskiej, nad rzekami Zbrucz, Smotrycz, Uszyca. Początkowo wchodziło w skład księstwa kijowskiego. W czasach panowania Kazimierza Wielkiego zostało poddane Polsce. Do końca XIV wieku rządzili Podolem jako lennicy Polski książęta z rodu Koriatowiczów. Stolicą Podola było miasto Kamieniec Podolski. Po unii lubelskiej integralnie włączone do Korony jako województwa podolskie i bracławskie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Mapa przedstawia obszar Podola z pierwszej połowy XVII wieku. ► Punkt 2 - Księstwo chełmsko‑włodzimierskie. Księstwo chełmsko‑włodzimierskie początkowo wchodziła w skład księstw ruskich. Po przyłączeniu Rusi Halickiej do Królestwa Polskiego Kazimierz Wielki nadał księstwa chełmskie oraz włodzimierskie w lenno Aleksandrowi synowi Koriata z rodu książąt litewskich Giedyminowiczów. Ziemie te stanowiły przedmiot sporu między Polską a Litwą. Do końca XIV wieku przechodziło ono z rąk do rąk. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia przerysowany odcisk pieczęci. W centrum znajduje się wizerunek mężczyzny na koniu. W otoku znajduje się napis w języku łacińskim. ► Punkt 3 - Mazowsze. Mazowsze to jedna z historycznych dzielnic wchodzących w skład państwa polskiego. W okresie rozbicia dzielnicowego znalazło się pod władzą potomków Konrada Mazowieckiego, który zapoczątkował linię Piastów mazowieckich. Od czasów Wacława II uznawali zwierzchnictwo królów czeskich. W 1351 r. uznali się za lenników Kazimierza Wielkiego. Ostatecznie przyłączone do Korony w 1526 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia przerysowany odcisk pieczęci. W centrum znajduje się wizerunek mężczyzny na koniu. W otoku znajduje się napis w języku łacińskim.
Podaj dwa czynniki, które wpływają na zmiany w kształcie terytorium państw.
Podaj nazwę obszaru, który w XIV w. był przedmiotem starań zarówno Polski, jak i Węgier oraz Litwy.
Podaj nazwę najdalej na południe wysuniętego lenna należącego do Królestwa Polskiego w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego.
Były jednak terytoria należące kiedyś do Polski, których Kazimierzowi nie udało się odzyskać. Do zakonu krzyżackiego nadal przynależało Pomorze Gdańskie i Ziemia Chełmińska. Kazimierz próbował odzyskać panowanie nad księstwami śląskimi, jednak władający nimi Piastowie byli lennikami potężniejszego władcy, czyli króla Czech. Jedynym sojusznikiem Kazimierza na Śląsku był Bolko II MałyBolko II Mały, książę jaworsko‑świdnicki.
Wojna stoczona z Czechami w latach 1345‑1348 nie przyniosła żadnych zmian terytorialnych, a po bezpotomnej śmierci Bolka II także i jego księstwo stało się zależne od Czech.
Te ziemie, które po okresie rozbicia dzielnicowego nie weszły w skład państwa polskiego zagarnięte zostały przez Czechy, Marchię Brandenburską oraz państwo zakonu krzyżackiego. O ile stosunkowo szybko, bo już za panowania Kazimierza Wielkiego, udało się odzyskać wpływy na Mazowszu, to Pomorze Gdańskie wróciło do państwa polskiego sto pięćdziesiąt lat później. Śląska nie udało się odzyskać. Książęta śląscy pozostali wiernymi lennikami królów czeskich. Z czasem ziemie te dostały się pod panowanie Austrii, a XVIII w. Królestwa Prus. Dopiero w XX wieku Śląsk powrócił w granice państwa polskiego.
Zmiany terytorialne za panowania dynastii Jagiellonów
W czasach rządów dynastiidynastii Jagiellonów doszło do unii polsko‑litewskiej w Krewie (1385 r.). W ten sposób powstało państwo polsko‑litewskie. Obszar wielkiego księstwa litewskiego obejmował ziemie nie tylko samej Litwy, ale także wielkie terytoria ruskie. Podkreślić jednak należy, że aż do końca istnienia Rzeczypospolitej ziemie litewskie były odrębne od ziem polskich i nie można ich wymieniać jako wchodzących w skład Polski.
W XIII i XIV wieku państwo litewskie rozwijało się kosztem księstw ruskich osłabionych najazdami mongolskimi. Wpływy litewskie sięgały aż po Republikę NowogrodzkąRepublikę Nowogrodzką. W miarę upływu czasu najgroźniejszym przeciwnikiem państwa litewskiego okazało się Wielkie Księstwo Moskiewskie. Zapoczątkowany przez Moskwę w połowie XV wieku proces tzw. zbierania ziem ruskich prowadził do konfliktów między dwoma państwami. Przedmiotem sporu stały się tzw. księstwa wierchowskieksięstwa wierchowskie. Ich książęta lawirowali między Litwą a Moskwą. O tym, jak groźnym przeciwnikiem była Moskwa świadczy klęska wojsk litewskich w bitwie nad rzeką Wiedroszą (w 1500 r.). W jej wyniku część ziem państwa litewskiego zajęta została przez wojska moskiewskie. Wydarzenia te miały istotny wpływ na dalszy rozwój stosunków między Polską a Litwą i skłoniły Litwinów do pogłębiania związków z Polską. W 1503 r. został zawarty rozejm między Litwą a Moskwą. W jego wyniku Litwa straciła olbrzymie terytoria na wschodzie. I choć rozejm miał charakter tymczasowy, to jednak przyniósł trwałe zmiany. Rozejm zawarty w 1503 r. spowodował, że Litwa utraciła na rzecz Moskwy wielki pas ziem położonych na wschodzie.
W XV wieku został pokonany zakon krzyżacki. Na mocy pierwszego pokoju toruńskiego (1411 r.) Litwa odzyskała Żmudź. Drugi pokój toruński (1466 r.) przyniósł o wiele większe zmiany. Po klęsce w wojnie trzynastoletniej (1454‑1466) Krzyżacy musieli przekazać Polsce Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Z tych ziem została utworzona nowa prowincjaprowincja państwa polskiego - Prusy Królewskie. Zmieniło się również położenie prawne tej części Prus, którymi nadal władali Krzyżacy. Stały się one lennemlennem Polski, jako Prusy Zakonne.
Z Królestwem Polskim były związane także inne niewielkie terytoria. Położone na Śląsku księstwo siewierskie pozostawało w związku z Polską, bowiem jego książętami byli biskupi krakowscy. Położone również na Śląsku księstwa oświęcimskie i zatorskie były w XV w. przejściowo lennami polskimi. Ich władcy zostali z czasem zastąpieni przez polskiego starostę, a w XVI wieku przyłączono je do Królestwa Polskiego. W XV w. w ręce króla polskiego Władysława Jagiełły trafiły miasta (łącznie 16 miast i miasteczek) położone na Spiszu (ówcześnie Węgry, obecnie Słowacja). Stanowiły one zastaw za pożyczkę, której król polski udzielił królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu. Pożyczka nie została zwrócona i miasta te stanowiły prywatną własność królów polskich, zarządzaną przez starostę.
Mapa interaktywna pt. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w 2. połowie XV wieku Mapa przedstawia obszar Europy Środkowej i Wschodniej w XV wieku. Na tym obszarze zaznaczone zostały terytoria Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Państwa te rozciągały się od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Zaznaczone zostały najważniejsze rzeki na tym obszarze - Wisła, Odra, Bug, Dniestr, Dniepr, Wołga. Zaznaczono najważniejsze miasta obu państw: Kraków, Poznań, Gdańsk, Halicz, Lwów, Kamieniec Podolski, Wilno, Kowno, Kijów, Bracław, Smoleńsk, Połock. Zaznaczone również zostały inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, republika pskowska, republika nowogrodzka, wielkie księstwo moskiewskie, księstwo riazańskie, Złota Orda, imperium osmańskie, królestwo węgierskie, królestwo czeskie. Zaznaczone zostały również obszary zależne od Królestwa Polskiego, w tym szczególnie zmiany jakie nastąpiły po zawarciu II pokoju toruńskiego w 1466 r., na obszarze państwa zakonu krzyżackiego. Zaznaczony został obszar Prus Królewskich, które powstały po 1466 r. Zaznaczono również lenna polskie, które istniały przed rozpoczęciem wojny trzynastoletniej z zakonem - Mazowsze, księstwo chełmsko‑włodzimierskie oraz Hospodarstwo Mołdawskie. Mapa składa się z warstwy bazowej i 1 warstwy dodatkowej. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia obszar Europy Środkowej i Wschodniej w XV wieku. Na tym obszarze zaznaczone zostały terytoria Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Państwa te rozciągały się od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Zaznaczone zostały najważniejsze rzeki na tym obszarze - Wisła, Odra, Bug, Dniestr, Dniepr, Wołga. Zaznaczono najważniejsze miasta obu państw: Kraków, Poznań, Gdańsk, Halicz, Lwów, Kamieniec Podolski, Wilno, Kowno, Kijów, Bracław, Smoleńsk, Połock. Zaznaczone również zostały inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, republika pskowska, republika nowogrodzka, wielkie księstwo moskiewskie, księstwo riazańskie, Złota Orda, imperium osmańskie, królestwo węgierskie, królestwo czeskie. Zaznaczone zostały również obszary zależne od Królestwa Polskiego, w tym szczególnie zmiany jakie nastąpiły po zawarciu II pokoju toruńskiego w 1466 r., na obszarze państwa zakonu krzyżackiego. Zaznaczony został obszar Prus Królewskich, które powstały po 1466 r. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Lenna Królestwa Polskiego. Na mapie zaznaczono lenna polskie, które istniały przed rozpoczęciem wojny trzynastoletniej z zakonem - Mazowsze, księstwo chełmsko‑włodzimierskie oraz Hospodarstwo Mołdawskie. Na warstwie 1 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Prusy Królewskie. Prowincja Królestwa Polskiego, utworzona po II pokoju toruńskim w 1466 r. Głównym i największym miastem Prus był Gdańsk. Obejmowały one Pomorze gdańskie, ziemię chełmińską, rejon Malborka i Elbląga oraz Warmię. Początkowo posiadały autonomię i były rządzone przez radę, na czele której stał biskup warmiński. Na początku XVI wieku powstał odrębny sejm prowincjonalny pruski. Po unii lubelskiej Prusy zostały włączone do Korony, a posłowie z Prus weszli do sejmu. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia widok miasta Gdańska. Na pierwszym planie przedstawieni zostali kobiety i mężczyźni w strojach typowych dla epoki, przy zajęciach codziennych. W tle widoczna jest panorama miasta otoczonego Wisłą. W oddali widoczne jest morze a na nim statki żaglowe. W centrum ilustracji umieszczona została nazwa miasta oraz dwa herby: Królestwa Polskiego i Gdańska. ► Punkt 2 - Prusy Zakonne. Prusy Zakonne (lub Krzyżackie) to część państwa zakonnego, które po II pokoju toruńskim pozostała pod władzą wielkiego mistrza zakonu. Ponieważ Malbork znalazł się pod władzą polską, stolica została przeniesiona do Królewca. Państwo pruskie było lennem Królestwa Polskiego. Po ostatniej wojnie z zakonem (1519‑1921) w wyniku traktatu krakowskiego (1525 r.) Prusy zostały przekształcone w świeckie księstwo pruskie pod władzą ostatniego mistrza zakonu, księcia Albrechta Hohenzollerna. Książęta pruscy byli lennikami polskimi, aż do 1657 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia widok zamku w Królewcu. Na dziedzińcu znajduje się duży klomb, który z trzech stron otaczają zabudowania zamkowe, wśród których znajduje się wysoka wieża z zegarem. Z detali architektonicznych można wnosić, że zamek wybudowany został w stylu gotyckim. ► Punkt 3 - Inflanty. Inflanty to kraina historyczna położona nad rzeką Dźwiną i Zatoką Ryską. Była zamieszkiwana przez plemiona Bałtów. Od XIII w. Inflanty były kolonizowane przez zakon kawalerów mieczowych. Został on utworzony przez rycerstwo niemieckie. Po klęsce pod Szwlami zadanej im przez ludność bałtyjską połączyli się w 1237 r. z zakonem krzyżackim, a ich terytoria stały się częścią państwa krzyżackiego. Po wielkiej wojnie między Polską i Litwą część inflancka oderwała od zakonu krzyżackiego. Kres zakonu kawalerów mieczowych nastąpił w 1561 r., kiedy to ostatni mistrz złożył hołd królowi Zygmuntowi Augustowi. Inflanty stały się wspólną własnością Korony i Litwy. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia widok miasta Ryga. Na pierwszym planie widoczne są wody zatoki, nad którą leży miasto. Przy nabrzeżach portowych widoczne są statki handlowe. W tle znajdują się budynki miejskie (kamienice) oraz kościół z dwiema wieżami.
Czy związek Polski z Litwą w XIV wieku wpłynął na zmianę terytorium państwa polskiego?
Podaj nazwę ziemi, o którą powiększył się w XV w. obszar Królestwa Polskiego.
Podaj nazwę tej spośród ziem litewskich, która została odzyskana przez Litwę po I pokoju toruńskim.
Napisz z jakiego powodu nowa prowincja utworzona po II pokoju toruńskim na Pomorzu otrzymała nazwę „Prusy Królewskie”?
Zwierzchnictwo króla polskiego uznawali także władcy innych, mniejszych państw. W ten sposób pojawiły się lenna państwa polskiego. Należało do nich Mazowsze i Hospodarstwo MołdawskieHospodarstwo Mołdawskie. Mazowsze rządzone było przez przedstawicieli tamtejszej linii Piastów. Gdy stopniowo wymierały jej odgałęzienia, ich ziemie wracały do państwa polskiego. Dopiero w 1526 r. po śmierci dwóch ostatnich książąt mazowieckich, Stanisława i Janusza, ostatecznie wcielono Mazowsze do Królestwa Polskiego. Nieco inaczej wyglądała sytuacja z Hospodarstwem Mołdawskim. Rządzący nimi władcy, którzy nosili tytuł hospodarów, poszukiwali w państwie polskim pomocy przeciw rosnącej potędze tureckiej. Jednak królowie polscy nie byli w stanie zapewnić im ochrony przed Turkami (Imperium Osmańskim). Ostatecznie doprowadziło to przyjęcia przez hospodarów zależności od sułtana tureckiego. Jednak w XVI i XVII w. Polska interesowała się rozwojem sytuacji politycznej na tych terenach, traktując je jako obszar buforowy, na którym ścierały się wpływy Polski i Turcji.
Państwa jagiellońskie w Europie u schyłku XV w.
Pod koniec XV wieku, dzięki staraniom króla Kazimierza Jagiellończyka, powstała grupa państw jagiellońskich (czyli rządzonych przez przedstawicieli dynastii Jagiellonów) Należały do nich Polska, Litwa, Czechy i Węgry. Państwa te połączone były unią dynastycznąunią dynastyczną, ale ich władcy (Władysław, Jan Olbracht, Aleksander, Zygmunt, którzy byli braćmi) nie zawsze chcieli współpracować ze sobą. Jagiellonowie podjęli próbę realizacji polityki dynastycznej, wzorując się na innej wielkiej dynastii europejskiej – HabsburgachHabsburgach. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Ambitne plany Kazimierza Jagiellończyka, który obsadził trony kilku państw swoimi synami, ostatecznie poniosły klęskę.
Napisz dlaczego władcy państw jagiellońskich w XV w. nie współpracowali ze sobą, choć należeli do tej samej rodziny.
Herby państw i ziem
Jednym z ważnych elementów wyróżniających państwa (i niektóre ich części) od innych państw były herby. HerbHerb to inaczej znak graficzny symbolizujący dane państwo lub jakąś jego część. W przeszłości herby państw powstały od indywidualnych znaków rodowych osób, które władały państwami (książąt, królów). Z czasem zasady przedstawiania herbów zostały zebrane i spisane. W ten sposób narodziła się heraldyka, czyli wiedza o herbach oraz umiejętność poprawnego ich tworzenia oraz odczytywania.
Powyższe ilustracje przedstawiają dwa herby: herb Królestwa Polskiego, w postaci orła w koronie i jako drugi herb królowej Jadwigi z dynastii Andegawenów. Na prawej tarczy widzimy orła (herb Królestwa Polskiego), a na lewej symbole dwóch dynastii: Piastów (poziome pasy, które w herbie mają barwy biało‑czerwone) i Andegawenów (złote lilie na błękitnym tle).
Herby opowiadają historię państw i ziem. Poniżej przedstawiony został herb księstwa mazowieckiego, zanim jeszcze zostało ono przyłączone do Królestwa Polskiego.
Herb ten łączy w sobie piastowskiego orła (książęta mazowieccy wywodzili się z dynastii Piastów) oraz legendarne zwierzę, smoka, który w tradycji słowiańskiej tradycji nazywany jest żmijem. Dzięki umiejętności odczytania treści herbu możemy się więcej dowiedzieć o przeszłości.
Słownik pojęć
książę jaworsko‑świdnicki z dynastii Piastów, ostatni niezależny książę na Śląsku
pojęcie pochodzi z języka greckiego od słowa: dynasteia – władza (od dýnamis - siła); terminem tym określa się ród z którego pochodzą władcy
europejska wywodząca się z Austrii, w epoce nowożytnej obsadziła trony wielu państw europejskich (m.in. Austrii, Hiszpanii, Portugalii)
pojęcie pochodzi z języka czeskiego, oznaczało „dziedzictwo” lub „uzbrojenie”; do języka czeskiego zostało przejęte z języka niemieckiego, oznaczało „Erbe”, czyli „dziedzictwo”; dziedziczny znak szlachecki lub godło
państwo w południowo‑wschodniej Europie, na Półwyspie Bałkańskim, w latach 1387‑1497 było lennem Polski, a później przeszło pod panowanie tureckie
kilkanaście (12) drobnych księstw na pograniczu między Litwą a Moskwą. Ich książęta lawirować między Litwą a Moskwą. Po roku 1503 znalazły się pod panowaniem moskiewskim
jedna z historycznych krain Polski, położona w środkowej Polsce, główne miasta to Bydgoszcz, Inowrocław
pojęcie pochodzi z języka łacińskiego, feudum; terytorium, którego władca uznawał zwierzchnictwo innego silniejszego i potężniejszego władcy
marchia Świętego Cesarstwa Rzymskiego utworzona w 1157 r. na ziemiach między Łabą a Odrą, rozwijała się w kierunku na wschód kosztem ziem polskich
mitra książęca, nakrycie głowy noszone przez niektórych średniowiecznych władców europejskich, symbol ich niezależności
słowo pochodzi z języka łacińskiego, od - provincia; w antycznym Rzymie oznaczało podbite terytorium; w dawnym państwie polskim, jedna z części składowych państwa, zwykle posiadająca jakąś formę niezależności od władz centralnych
księstwo ruskie powstałe w okresie rozbicia dzielnicowego na Rusi, w którym panowała specyficzna forma demokracji a książęta byli wybierani przez zgromadzenie ludności (wiec). Republika długi czas zachowała niezależność. Od 1478 r. znalazła się pod panowaniem moskiewskim
nazwa jednej z krain historycznych na terenie Rusi, na tym terenie znajdowało się księstwo halicko‑włodzimierskie, powstałe po rozpadzie państwa ruskiego (Rusi Kijowskiej)
związek dwóch (lub więcej) państw, w których panują przedstawiciele tej samej rodziny (dynastii)
jedna z historycznych ziem Polski, położona na lewym brzegu Wisły, główne miasto to Dobrzyń
Bibliografia
Atlas historii Polski, Warszawa 2018.
F. Kiryk, Wielki król i jego następca, Kraków 1992.
W. Uruszczak, Państwo pierwszych Jagiellonów, Warszawa 1999.