Rzeźba
Wprowadzenie
Rzeźba jako jedna z dyscyplin sztuki we współczesności daje artystom o wiele większe możliwości niż dawniej. Interakcja z odbiorcą, ingerencja w przestrzeń, a także możliwości techniczne i materiałowe spowodowały, że staje się ona jedną z ciekawszych form wypowiedzi artystycznej. Materiał prezentuje przegląd wybranych technik – od tradycyjnych, po najbardziej nowatorskie, wyłamujące się z tradycyjnej klasyfikacji. W materiale znajdują się przykłady dzieł współczesnych artystów, prezentowanych zarówno w przestrzeni zamkniętej (muzea i galerie), jak i będących elementem otoczenia (plenerowe). Materiał zawiera również krótkie opisy i analizy wybranych dzieł, oparte na właściwej terminologii.
charakteryzować techniki stosowane przez rzeźbiarzy;
wskazywać nowatorskie rozwiązania we współczesnej rzeźbie;
określać kontekst dzieła rzeźbiarskiego;
rozpoznawać autorów prac rzeźbiarskich;
opisywać rzeźbę i ją interpretować;
wskazywać możliwości w sposobie prezentacji i ekspozycji dzieła rzeźbiarskiego;
samodzielnie tworzyć pracę przestrzenną inspirowaną rzeźbą współczesną.
Formy wypowiedzi w rzeźbie II połowie XX wieku.
W latach 60. minimaliści wyrażali się poprzez ograniczenie formy wypowiedzi do minimum, manifestując prostotę formy i oszczędność słów. Przełomowym momentem było pojawienie się konceptualizmu, który podważył tradycyjne postrzeganie dzieła sztuki jako fizycznego, materialnego przedmiotu. W ramach tego nurtu, rola artysty została ograniczona do tworzenia idei i przekazywania swojego pomysłu, zamiast skupiać się na tworzeniu fizycznych obiektów.

Praca Sol LeWitta, artysty związanego z wieloma ruchami, m.in. ze sztuką konceptualną i minimalizmem jest przykładem rzeźby o zredukowanej do minimum strukturze, klarownej i czystej formie. Artysta operuje geometryzacją, powtarzalnością elementów, jednocześnie pozbawioną zaangażowania emocjonalnego.

Reprezentant sztuki konceptualnej Kosuth zaprezentował pracę, w której przedstawił możliwości znaczeniowe krzesła. Ukazał gotowy produkt, jego fotografię i definicję krzesła. Mimo tych samych znaczeń wizualnie wszystkie różnią się od siebie. Definicja wskazuje na niekonieczność istnienia samego wytworu, a każde z krzeseł może być zastąpione innym.
Druga połowa XX wieku to także czas, w którym rzeźba wykracza poza tradycyjne rozumienie ze względu na rozwój technik rzeźbiarskich. Artyści sięgają po nowe formy wypowiedzi. Twórcy instalacjiinstalacji stali się projektantami, manipulującymi widzami, by zachowywali się tak, jak tego chcą. Widzowie mogą stać się jednocześnie uczestnikami i współtwórcami dzieła sztuki.

Oldenburg stworzył ogromną, jednoelementową, monumentalną, wertykalną, 45‑metrową rzeźbę ze stali. Jego wielki spinacz do bielizny wpłynął na zainteresowanie i emocje niemal każdego przechodnia. InstalacjaInstalacja skłania do reakcji, prowokuje do żartu, oburzenia, przemyśleń na temat roli dzieła w przestrzeni. Rzeźba zachęca do wielu interpretacji.
Współcześni artyści łączą rzeźbę z filmem, multimediami. Przełomem wynikającym z rozwoju techniki komputerowej jest instalacja multimedialna. Zmienia się więc nie tylko forma rzeźby, ale jej zasięg, sposób odbioru, poszerza się kontekst, ponieważ artysta przestaje być tradycyjnym rzeźbiarzem, jest jednocześnie animatorem przestrzeni, dekoratorem, filmowcem, programistą.

Instalacja Davida Černego składa się z 42 niezależnych, ruchomych paneli, będących cały czas w ruchu i zmieniających się z form abstrakcyjnych w głowę pisarza Franza Kafki. Praca jest przykładem połączenia tradycyjnej rzeźby głowy z technologią komputerową. Znacznie wykracza poza kinetyczną rzeźbę I połowy XX wieku (np. Alexandra Caldera), ponieważ mechanizmy posągu są oparte na technologiach komputerowych, nie wykorzystują wyłącznie naturalnych czy mechanicznych źródeł napędu.
Techniki rzeźbiarskie
Wymień tradycyjne narzędzia do rzeźbienia w drewnie.
Wyjaśnij na czym polega metoda traconego wosku, oraz przez koga była ona wykorzystywana.
Podaj trzy przykłady rzeźb mieszanych. Podaj autora oraz tytuł.
Rzeźba a przestrzeń
Rzeźba w przestrzeni publicznej
Rzeźba w przestrzeni publicznej spełnia wiele funkcji. Najbardziej powszechną jest jej rola estetyczna, zgodnie z którą dzieło zdobi przestrzeń oraz miejsce, w których się znajduje (na przykład park). Istotne jest także wywołanie na odbiorcy wrażenia estetycznego. Rzeźba w plenerze - zwłaszcza w przestrzeni miejskiej - posiada także moc interakcji z miejscem, w którym się znajduje. Staje się wizytówką miasta, akcentuje ważne jego miejsca, bywa punktem orientacyjnym dla mieszkańców czy turystów. Niektóre typy rzeźb, na przykład pomniki związane z historią miasta, upamiętniające postacie lub wydarzenia z nim związane, identyfikują się z miejscem, historią i współtworzą jego tożsamość. Stanowią ważny kontekst historyczny, ideologiczny.


Współczesne rzeźby to nie tylko pomniki. Niezwiązane z miejscem przestrzenne instalacje, swoim często zaskakującym wyglądem skłaniają do refleksji, pobudzają do stawiania pytań o ich interpretację. Niektóre z nich nawiązują do problemów egzystencjalnych, zwracają uwagę tematyką odnoszącą się do aktualnych wydarzeń.


Rzeźby Louise Bourgeois zamówione z okazji 75. rocznicy powstania Williams College Museum of Art, to granitowe instalacje będące ławkami w kształcie oczu. Praca odnosi się do percepcji otoczenia, ale jednocześnie jest symbolem flirtu i uwodzenia nieruchomym spojrzeniem. Z drugiej strony to miejsce kontemplacji i odpoczynku. Wypolerowana powierzchnia rzeźb odbija świat zewnętrzny, a w nocy z niektórych źrenic pada światło, podkreślając swoją obecność nawet w ciemności.


Instalacja to 14 figur odlanych z brązu o naturalnych proporcjach, wzorowanych na jednej z najgłośniejszych instalacji artysty, czyli „Przejściu” z 1977 roku. Przedstawia zwykłych ludzi z codziennymi rekwizytami. Mimo wielu różnych interpretacji, sam autor wyjaśniał, że grupa ludzi jest symbolem świadczącym o przypadłości polskiego społeczeństwa - „chocholej śpiączki”. Instalacja intryguje, skłania do przemyśleń egzystencjalnych, zastanowienia się nad miejscem człowieka w wielkomiejskiej przestrzeni i pędzie życia.
Pomnik Anonimowego PrzechodniaOtwarta kompozycja figuralnej grupy rzeźbiarskiej to realistyczne przedstawienia osób, które łączą się z przestrzenią, dopełniając ją i w będąc z nią w symbiozie nadają społeczny charakter dziełu. „Pomnik Anonimowego Przechodnia” Jerzego Kaliny, odsłonięty w nocy z 12 na 13 grudnia 2005 r. w sercu Wrocławia, znalazł się na 25. piątym miejscu w rankingu najbardziej kreatywnych pomników świata prestiżowego magazynu „Arch20”. Amerykańska filia irlandzkiej największej agencji turystycznej Budget Travel uznała go za jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na świecie, które koniecznie trzeba zobaczyć. W 2011 r. znalazł się na liście 15 najpopularniejszych miejsc w Polsce wyłonionych przez redakcję „Newsweek Polska”, która nazwała go „najbardziej spektakularnym pomnikiem Wrocławia.
Źródło: Magdalena Szafkowska, Pomnik Anonimowego Przechodnia, dostępny w internecie: https://mnwr.pl/pomnik-anonimowego-przechodnia/ [dostęp 26.05.2022].
Rzeźba we wnętrzu
Rzeźba od zawsze była związana z architekturą wnętrz – pełniła rolę dekoracyjną i wpływała na ich charakter, nadaje im odpowiedniego wyrazu, zwłaszcza, że często akcentowano ją za pomocą np. światła. Rzeźba oddziałuje na człowieka, skłaniając do refleksji nie tylko nad nią samą, ale nad jej rolą w danym wnętrzu. Poza tym jako dzieło trójwymiarowe, wymaga od przestrzeni odpowiedniej jego organizacji, swobody, zwłaszcza, jeśli jest dziełem wielkoformatowym. Wtedy dopiero ma możliwość działania na odbiorcę, prezentuje swą siłę.

Sylwester Ambroziak reprezentuje nurt określany jako Nowi dzicy (pojęcie odnoszące się głównie do malarzy niemieckich lat 80. XX wieku, których twórczość powiązana była z ekspresjonizmem). Artysta eksponuje w rzeźbie cielesność i dramatyczne napięcie. „Ofiara Izaaka” to dzieło dynamiczne, chociaż postacie są zespolone, a ruch zminimalizowany. Autor operuje uproszczono formą. Podkreślił bunt syna wobec zadanej przez ojca śmierci. Ekspresja rzeźby jest nasilana przez intensywny wyraz twarzy - wyłupiaste oczy, oraz cierpienie, które można odczytać ust postaci. Te elementy przyciągają uwagę i wzmagają wrażenia płynące z dzieła. W dziele Ambroziaka widoczne są inspiracje plemienną kulturą pierwotną.
Kontekst biblijny zaczerpnięty ze Starego Testamentu został ujęty w nowatorski sposób, zyskał nowe znaczenie.

Praca Damiena Hirsta składa się z zakonserwowanego rekina tygrysiego zanurzonego w formaldehydzie w szklanej gablocie. Hirst kwestionuje granice między sztuką, nauką, mediami i kulturą popularną. Z perspektywy psychologicznej praca jest możliwością mierzenia się człowieka ze swoimi lękami. W kontekście zoologicznym służyć może poznaniu cech zewnętrznych rekina. W kulturze popularnej może być odcztany jako obraz wywołujący przerażenie i niepokój. Natomiast z perspektywy artystycznej poszerza pojęcia dzieła sztuki i do dziś pozostaje jednym z najbardziej kontrowersyjnych współczesnych dzieł sztuki w historii.
Współcześni artyści coraz częściej wykonują dzieła przy użyciu robotyki, gier wideo, biotechnologii, drukowania 3D i animacji komputerowej. Zaangażowanie nowych technologii, takich jak rzeczywistość wirtualna, animacja komputerowa i Internet określa się jako sztukę nowych mediów.

„Pokój wojenny” to przestrzeń wnętrza wypełniona czerwonymi arkuszami 320 000 podziurkowanych papierowych negatywów zabranych z produkcji maków pamięci. Praca jest nawiązaniem do papierowych kwiatów, produkowanych corocznie ku czci poległych na wojnie w Wielkiej Brytanii. Puste przestrzenie stworzone przez artystkę odzwierciedlają nieskończoną symetrię grobów wojennych. Zarówno ściany, jak i dwie płaszczyzny zawieszone pod sufitem oddają ogrom strat związanych z wojną i i w taki sam sposób mają wpływać na odbiorcę.

Instalacja jest wyłożoną lustrem komorą z migającymi diodami LED, w której odbywa się spektakl światła. Multimedialny pokaz Yayoi Kusamy opiera się na kalejdoskopowych iluzjach nieskończonej przestrzeni. Artystka w poszczególnych salach stwarza okazję do celebrowania życia – inspiruje się własnymi snami.
Odbiorca staje się żywym elementem dzieła, zahipnotyzowaną efektami, ruchomą rzeźbą. Lustra sprawiły, że zwiedzający stał się tematem pracy.
Podsumowanie
Rzeźba, podobnie jak inne dyscypliny sztuki, cały czas zmienia się, przechodzi metamorfozę. Nowe techniki, multimedia dają artystom nieograniczone możliwości, a od jego kreatywności zależy, jaką drogę wybierze. Oprócz form tradycyjnych, współczesna rzeźba łączy różne media, wchodzi w interakcję z odbiorą. Jako forma przestrzenna, istnieje zarówno w wystawowym wnętrzu jak i w plenerze. Dzięki nowym rozwiązaniom, instalacja staje się częścią przestrzeni, wtapiając się w nią.
Ćwiczenia
Zaznacz cechy, które związane są z rzeźbą.

„Instalacja to 14 figur odlanych z brązu o naturalnych proporcjach, wzorowanych na jednej z najgłośniejszych instalacji artysty, czyli Przejściu z 1977 roku. Przedstawia zwykłych ludzi z codziennym rekwizytami. Mimo wielu różnych interpretacji, sam autor wyjaśniał, że grupa ludzi jest symbolem świadczącym o przypadłości polskiego społeczeństwa - „chocholej śpiączki””. Możliwe odpowiedzi: 1. Jerzy Kalina, 2. Sylwester Ambroziak, 3. David Černý
Ułóż puzzle i wykonaj zadania pod ilustracją.
Wykonaj własną rzeźbę abstrakcyjną, w której wykorzystasz dowolne materiały. Może być to także instalacja. Pamiętaj, by nadać jej tytuł.
Z pomocą drugiej osoby wybierz trzy dowolne dzieła rzeźbiarskie pochodzące z drugiej połowy XX wieku. Postaraj się, by prezentowały różne techniki.
Wybierz trzy dowolne dzieła rzeźbiarskie pochodzące z drugiej połowy XX wieku. Postaraj się, by prezentowały różne techniki. Następnie sporządź ich krótki opis połączony z analizą.
Słownik pojęć
dekoracyjny układ otworów tworzących tło dla nieprzezroczystego wzoru.
charakterystyczna powierzchnia dzieła malarskiego, graficznego, rzeźbiarskiego, obiektu rzemiosła artystycznego itp., zależna od charakteru tworzywa, techniki i indywidualnego stylu artysty.
tkanina dekoracyjna jednostronna, naśladująca obraz.
dzieło plastyczne zbudowane przez artystę w zastanej przestrzeni.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Warszawa, 1996.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
Hansen O., Forma rzeźbiarska zagadnienia wybrane, Warszawa 1965.
Jadzińska M., Duże dzieło sztuki, Kraków 2012.
Little S., Sztuka. Kierunki, mistrzowie, arcydzieła, Warszawa 2005.
Potocka M., Rzeźba. Dzieje teoretyczne, Kraków 2002.
Richardson T., Stangos N., Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Warszawa 1980.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Warszawa, 1996.


















