Rzeźbiarz
Wprowadzenie
Artysta‑rzeźbiarz tworzy dzieła, które, będąc w określonej przestrzeni, muszą być z nią zespolone. Inne rzeźby będą dekorowały świątynie, inne pałacowe wnętrza, jeszcze inne znajdą się w przestrzeni miejskiej. Od rzeźbiarza wymaga się więc zdolności obserwacji i umiejętności połączenia swojego dzieła z miejscem, do którego będzie przeznaczone.
Ponadto, pośród artystycznych zawodów rzeźbiarz jest szczególnym, ponieważ ma wiele wspólnego zarówno z architektem, jak i malarzem. Tworzone przez niego dzieła są oparte, podobnie jak wytwory architektów, na konstrukcji, a końcowym efektem rzeźb może także być wprowadzenie barwy, co łączy je z malarstwem. Ponadto rzeźby są elementem przestrzeni i korelują z nią poprzez strukturę, kolor, mogą być z nią nierozerwalnie związane lub odwrotnie – kontrastujące i zestawione na zasadzie przeciwieństw.
Współcześni rzeźbiarze do swoich prac wprowadzili nowe materiały (na przykład silikon, tworzywa sztuczne) oraz nowe techniki obrazowania (światło, laser, wideo), co dało im nieograniczone możliwości twórcze, korespondujące z innymi dziedzinami sztuki.
Kuzynka BietkaRzeźba jest, jak sztuka dramatyczna, równocześnie najtrudniejsza i najłatwiejsza ze wszystkich sztuk.
Źródło: Honore de Balzac, Kuzynka Bietka, 1.01.2000.
Charakteryzować pracę rzeźbiarza.
Nazywać czynności wykonywane przez rzeźbiarza podczas jego pracy.
Rozpoznawać prace znanych rzeźbiarzy.
Określać kolejne etapy powstawania rzeźby.
Rozpoznawać narzędzia pracy rzeźbiarza.
Rozpoznawać środki wyrazu zastosowane przez rzeźbiarza.
Zauważać różnorodność technik i narzędzi medialnych stosowanych przez współczesnego rzeźbiarza.
Dostrzegać różnice pomiędzy rzeźbą tradycyjną a współczesną.
Postrzegać rolę rzeźby w przestrzeni.
Rozpoznawać rodzaje rzeźb.
Tradycyjne materiały rzeźbiarskie
Celem pracy rzeźbiarza jest stworzenie trójwymiarowego dzieła, czyli takiego, które można obejrzeć z każdej strony. Tradycyjne rzeźby powstały w kamieniu, marmurzemarmurze, drewnie, metalu. Kamień jest dość trudny w obróbce. Aby wykonać z niego rzeźbę, trzeba włożyć wiele wysiłku. Marmur jest materiałem, po który artyści sięgali od dawna. Niektóre jego gatunki są białe, posiadają delikatną strukturę, inne mają wyraźne żyłki i podłużne, szaro‑brązowe smugi. Jednym z najsłynniejszych złóż marmuru jest CarraraCarrara. Łatwiejszy w obróbce jest piaskowiecpiaskowiec, dlatego w rzeźbiarstwie jest wykorzystywany najczęściej.
Tworzywem popularnym w rzeźbie jest drewno. Łatwiej się je obrabia, więc daje wiele możliwości artystom. Do rzeźbienia wykorzystuje się zazwyczaj gatunki liściaste, zwłaszcza lipę i świeżo ściętą topolę, które cechują się miękkością. Trwalsze, lecz trudniejsze w obróbce są: dąb, jesion, orzech lub kasztanowiec. Ciekawe efekty kolorystyczne można uzyskać w rzeźbie z drzew owocowych. Materiały rzeźbiarskie różnią się wyglądem i posiadają odmienną strukturę, mają inny kolor.
Oprócz kamieni i drewna, formą rzeźby jest odlew z metalu, powstały na podstawie wcześniej sporządzonego prototypu, wykonanego najczęściej z gliny, z którego sporządza się formę. Najpopularniejszym odlewem jest rzeźba z brązu.
Bardzo plastyczne właściwości ma glina, która utrwalana jest w wysokich temperaturach za pomocą wypalania. Łatwym, choć mniej trwałym materiałem są gips czy masa solna.
Współczesna rzeźba może być wykonana nie tylko z tradycyjnych materiałów. Obecnie coraz częściej artyści korzystają z nietypowych materiałów, na przykład metali, silikonów i innych tworzyw sztucznych, żywic, poliestru, a nawet utwardzanych tkanin oraz gotowych przedmiotów. Są one bardzo plastyczne i doskonale imitują naturę. W związku z tym, że rzeźba to także konstrukcja, artyści mogą łączyć różne materiały. Powstaje wtedy trójwymiarowa kompozycja o ciekawych rozwiązaniach wizualnych.
Narzędzia rzeźbiarza
Ze względu na różną twardość i rodzaj materiałów wykorzystywanych w rzeźbiarstwie, stosuje się różnorakie przybory. Do pracy w kamieniu podstawowymi narzędziami są dłutadłuta o różnym kształcie, młotki, pobijakipobijaki, tarnikitarniki.
Do pracy w glinie, oprócz własnych rąk i modelowania palcami, rzeźbiarz korzysta z narzędzi, umożliwiających wybieranie, nakładanie i modelowanie. Takie narzędzia muszą być pozbawione wszelkiego rodzaju skaz, ponieważ modelowanie w glinie wymaga precyzji.
Artystę rzeźbiącego w drewnie nazywa się snycerzemsnycerzem. Dawniej też snycerzem nazywano osobę która rzeźbiła w kamieniu. Przypatrzcie się różnym artystom podczas pracy w swoich pracowniach, znanych inaczej jako atelieratelier.
Nowatorskie narzędzia i metody stosowane przez współczesnych rzeźbiarzy
Współczesna rzeźba wymyka się zarówno tradycyjnemu pojęciu tej dyscypliny sztuki, jak i z metodom i narzędziom stosowanym przez artystów. Już w II. połowy XX wieku do rzeźby zaczęły przenikać malarstwo i nowe techniki obrazowania, np. wideo i laser. Rzeźby stały się nieograniczone w przestrzeni, utraciły tradycyjną, statyczną formę. Mają charakter abstrakcyjny i były oparte na konstrukcjach, w których wykorzystywano materiały przemysłowe, przedmioty gotowe a nawet bezużyteczne. Rozwinęły się nowe formy, trendy i kierunki artystyczne: ready madesready mades [czytaj: redi mejds], asamblażasamblaż, sztuka ziemi, instalacjainstalacja. Powstały nawet rzeźby recyklingowerecyklingowe. Artyści w swoich pracach łączyli tradycję z nowoczesnością .
Zastosowane materiały i narzędzia wpływają na fakturę rzeźby, która tworzy wyczuwalną przez dotyk teksturę. Faktura zatem odnosi się do zmysłu dotyku, który może wywoływać uczucie przyjemności, dyskomfortu lub znajomości właściwości użytego przez twórcę materiału . Artyści wykorzystują tę wiedzę, aby wywoływać reakcje emocjonalne u osób, które oglądają ich prace.
Faktury naturalne to te, które już istnieją, natomiast fakturę sztuczną uzyskuje się poprzez różne zabiegi na materiałach. Gdy artysta opracowuje dzieło, może nadać im nowe właściwości, stosując odpowiednie czynności podczas wykończenia. Szlifowanie, polerowanie chropowatych, nierównych powierzchni pozwoli uzyskać gładkość, połyskliwość.

Faktura rzeźby wyraża emocjonalny stosunek autorki do zwierzęcia dzięki spontaniczności użytych materiałów. Rzeźbiarka przekształca resztki materiałów przemysłowych - drewno, drut i blachę w sploty nadając formę zwierzęcia. Koń ze stali i aluminium zamontowanych na drewnianej konstrukcji przypomina maszynę, podkreślając organiczny dystans wobec postępu technologicznego. Butterfield połączyła gładką fakturę metali, ale całości nadała ażurowy charakter i powierzchnia rzeźby stała się chropowata dzięki wystającym drutom oraz drobnym elementom.
Częstym zabiegiem stosowanym przez artystów jest stosowanie w rzeźbie kontrastu faktury, polegające na zestawieniu elementów o różnych właściwościach, na przykład gładkich (szkło, metal) z chropowatym (kamień, tkanina o grubym splocie), miękkiego z twardym. Ta sprzeczność potęguje wrażenie dzieła i może pomóc wyrazić przesłanie podkreślić dynamikę. Procesy stosowane w tworzeniu rzeźb wpływają więc na sposób uzyskiwania tekstury i obejmują także sposoby powstawania dzieła, w którym autor, oprócz tradycyjnych technik, może stosować odlewanie z różnych mas (nie tylko stopów metali, ale także polimerów, żywic), oraz używać do łączenia technik stosowanych w przemyśle – spawania, lutowania, klejenia, śrubowania.

Rzeźbiarka stworzyła rzeźbę, pokrywając tkaninami, konstrukcję z metalu, drewna i gipsu. Kilka warstw tkaniny sugeruje ubrania. Szary koc okrywający ciało łosia nie pokrywa całych nóg – racice owinięte są skórą (w ten sposób nadała mu ludzkich cech – ubranie człowieka także odziewa nogi bez stóp). Tkaniny sugerują miękkość, przytulność. Filcowy koc symbolizuje ciepło i ochronę. Brak oczu w rzeźbie nadaje jej introwertyczny charakter, co wiąże się z poczuciem bezsilności i więzienia.
Na całym świecie artyści, stawiają recykling na czele swojej praktyki i wykorzystują swoje prace do podkreślenia wpływu, jaki nasze odpady miały na środowisko. Również rzeźbiarze wykorzystują w swoich pracach materiały pochodzące z recyklingu nie tylko po to, by wydobyć na światło dzienne wpływ odpadów, ale także nadać ekologiczny kontekst swoim działaniom. Jednymi najsłynniejszych rzeźb z recyklingu są pająki Louise Bourgeois - seria prac inspirowanych wspomnieniami z dzieciństwa artystki. Prawie 9‑metrowa „Maman” jest jedną z najbardziej ambitnych z serii. Zaprojektowane jako hołd dla jej matki, która była tkaczką, pająki Bourgeois są wysoce sprzeczne jako symbole macierzyństwa: sugerują zarówno obrońcę, jak i drapieżnika – jedwab pająka służy zarówno do budowy kokonów, jak i do wiązania ofiary – i uosabiają obie siły i kruchość. Takie niejasności są wyraźnie widoczne w pracy artystki. Pająk budzi jednocześnie podziw i strach.


Rzeźby pająka są wykonane w całości z przedmiotów pochodzących z recyklingu, takich jak stal nierdzewna, marmur i brąz.
Z tradycji rzeźby XX wieku (między innymi ready mades [czytaj: redi mejds] Marcela Duchampa i pop‑artu Andyego Warhola) w swojej sztuce czerpie Brian Jungen. Artysta jednak nie wykorzystuje przedmiotów w ich pierwotnej postaci, ale przekształca je, pozostawiając ślady ich pochodzenia. Do takich dzieł należy seria kultowych butów do koszykówki - Nike Air Jordan [czytaj: najk er dżordan]. Pomysł narodził się podczas wizyty w Nowym Jorku w 1998 roku, gdy Jungen zobaczył w witrynie sklepowej czerwone, białe i czarne buty do koszykówki Nike Air Jordan. Były to tradycyjne barwy Haidów, rdzennych mieszkańców północno‑zachodniego wybrzeża Pacyfiku. Sposób gromadzenia, eksponowania i fetyszyzowania obuwia skojarzony został z artefaktami kulturowymi.
Inne źródła inspiracji wykorzystał Damien Hirst w rzeźbie „Na miłość Boską” z 2007 roku, przedstawiającą ludzką czaszkę, kupioną w sklepie w Islington, należącą do trzydziestopięcioletniego Europejczyka, który żył w latach 1720 - 1810. Pomysł na dzieło inspirowany był aztecką czaszką z British Museum. Dzieło przypomina o nieuchronności śmierci (z łaciny memento mori – pamiętaj o śmierci).

Czaszkę pokrywa wyprodukowane przez jubilerów Piccadilly Bentley & Skinner, 8601 diamentów. Na środku czoła znajduje się różowy diament w kształcie gruszki, centralny element dzieła. Zęby czaszki są autentyczne.
Jedną z popularnych wśród rzeźbiarzy form we wczesnych latach dwudziestego pierwszego wieku stała się instalacja. Mirosław Bałka w 2009 roku skonstruował instalację „Jak to jest?” nawiązującą do losu Żydów w Polsce podczas II wojny światowej. Praca symbolizuje wagony towarowe, które przewoziły ofiary do obozów koncentracyjnych, takich jak Auschwitz.
Współczesne rzeźby często podejmują dialog z estetyką i etyką, potrafią szokować i prowokować do przemyśleń, wzbudzać kontrowersje. Prowadząc dialog z wartościami, artyści posługują się też nowatorskimi, często zaskakującymi środkami. Od 2006 roku Wim Delvoye tworzył serię rzeźb świń, których ciała pokrył tatuażami.
Ze środowiska miejskiego czerpała inspiracje Dame Phyllida Barlow [czytaj: dejm fyllida barloł], brytyjska artystka, która wywarła istotny wpływ na młodsze pokolenia artystów tworzących wielkoformatowe rzeźby z łatwo dostępnych materiałów, takich jak sklejka, gips, cement, tkanina, papier i tektura.
Don Kennell wyrzeźbił gigantyczną figurkę psa zatytułowaną „Najlepszy przyjaciel” z blachy falistej i stalowych ram malowanych proszkowo. Ogromna rzeźba, oprócz recyklingowego charakteru, posiada huśtawkę zwisającą z brzucha, zapewniającą zacienione i wygodne miejsce do odpoczynku.

Pies wykonany został ze spawanych i malowanych proszkowo stalowych ram, do których rzeźbiarz przykręcał blachy faliste. Aby ochronić elementy, pracę pokryto lakierem odpornym na promieniowanie UV, a krawędzie zagięto, aby zapobiec skaleczeniu. Rzeźba może być łatwo rozebrana i ponownie zmontowana oraz posiada certyfikat bezpieczeństwa inżyniera budowlanego.
Współczesne instalacje zaskakują połączeniem rzeźby z nowymi mediami - wideo , dźwiękiem, wkraczając w rzeczywistość wirtualną i Internet. Ciągle rozwijające się technologie sprawiają, że prace wkraczają w środowisko interaktywne, multimedialne i rzeczywistość wirtualną, nadając pracom eksperymentalny wymiar.
W 2008 roku, w ramach promocji regionu małopolskiego w Brukseli, na podstawie koncepcji Łucji Piekarskiej‑Duraj z Małopolskiego Instytutu Kultury, powstała interaktywna dźwiękowa rzeźba plenerowa Uchofony. Jej autorem są: odpowiedzialny za wizualizację Marcin Klag i wykonawca projektu - krakowski rzeźbiarz Mariusz Ratajczyk oraz Maciej Buś, autor dekoracji malarskiej. Rzeźba została odlana z żywicy epoksydowej, składa się z trzech uszu, z których każde emituje inne dźwięki związane z regionem małopolskim, słyszalne przez odbiorcę w odległości około 40 cm:
„dźwięki miejsko‑industrialne: Hejnał mariacki, dźwięk nowohuckiego zgniatacza stali, zapalania lampy naftowej, odbijania szpuntu”;
„dźwięki nawiązujące do kultury ludowej regionu: dźwięk trombity, brzmienia góralskich, żydowskich i cygańskich kapeli”;
„dźwięki związane z naturą: odgłosy hali z owcami, Jaskini Wierzchowskiej, Puszczy Niepołomickiej, Pustyni Błędowskiej”.
Informacje o rzeźbie Uchofony zostały zapożyczone ze strony: https://fonosferra.wordpress.com/2010/04/11/uchofony/ [ dostęp: 29.11.2022].
W 2009 roku, podczas prezentacji rzeźb w Galerii Krakowskiej, jedna z prac została wyposażona w nadajnik bluetooth, umożliwiający pobranie dźwięków w postaci dzwonków w formacie MP3 na telefon komórkowy oraz możliwość wysłania elektronicznych pozdrowień za pomocą aplikacji multimedialny info‑kiosk. Natomiast z okazji Roku Chopinowskiego w 2010 roku powstała czwarta rzeźba, nazwana uchofonem chopinowskim.

Połączeniem rzeźby i nowoczesnych technologii jest interaktywna, audiowizualna rzeźba kinetyczna z 2015 roku Mikifon, inspirowana znaną ze świata kreskówek Disneya [czytaj: disneja] postacią Myszki Miki. Jej twórcami są: Piotr Barszczewski, Krzysztof Cybulski, Krzysztof Goliński, Jakub Koźniewski, pracujący dla firmy PanGenerator. Praca łączy w sobie możliwości współczesnej techniki audio z interaktywnością. Obracając się w kierunku źródeł dźwięku z otoczenia, rejestruje je, a następnie sampluje. Przetworzone w powtarzające się sekwencje muzyczne nagrania są odtwarzane w pętli, a dodatkowo warstwie muzycznej towarzyszy zintegrowana z dźwiękiem wizualizacja prezentowana na wyświetlaczu.

Więcej informacji o tym jak działa rzeźba Mikifon możesz dowiedzieć się przeglądając treści oraz filmy znajdujące się na stronie internetowej PanGenerator: https://www.designalive.pl/myszka-miki-nowej-generacji-sampluje-dzwieki-z-otoczenia-wideo/ [dostęp: 29.11.2022 r.]
As We Are [czytaj: as łi ar] (Tacy jacy jesteśmy) z 2017 roku to interaktywna rzeźba przedstawiającą 4‑metrową, trójwymiarową ludzką głowę. Rzeźba składa się z 24 warstw specjalnie wyciętego aluminium i została pokryta 3 tysiącami autorsko zaprojektowanymi panelami LED. Łącznie jest tam ponad 850 tysięcy diod, które odpowiadają za wyświetlanie wcześniej zmapowanej twarzy, sfotografowanej w znajdującej się z tyłu fotobudce, które zostaje przetworzone i wyświetlone jako trójwymiarowy portret rzeźby.



W pracowni rzeźbiarza
Z filmu dowiesz się, kim jest rzeźbiarz oraz z jakich materiałów korzysta podczas pracy.
Rzeźba tradycyjna a współczesna. Jak pracuje współczesny artysta?
Z filmu dowiesz się, jak pracuje współczesny artysta. Poznasz różnicę między rzeźbą tradycyjną a współczesną. Rzeźbiarz Mariusz Herman opowie Ci, jak tworzy współczesny rzeźbiarz.
Odpowiedz na podstawie filmu, na czym polega modelowanie? Zapisz swoją odpowiedź.
Podsumowanie
Materiał przybliża pracę rzeźbiarza. Zawód ten zaliczany jest do artystycznych, ale wymaga znajomości rzemiosła, właściwości materiałów, z których wykonuje się rzeźbę, czasem też sposobów ich łączenia.
Rzeźbiarz powinien wykazywać się inwencją twórczą i kreatywnością. Jego wytwór natomiast, aby być oryginalnym i rozpoznawalnym, wymaga odpowiednich przemyśleń co do kompozycji, formy. Dlatego też ważne są wszystkie etapy pracy, łącznie z wykonaniem szkiców roboczych, przemyślenia rozwiązań, zwłaszcza w rzeźbie abstrakcyjnej.
Gotowe dzieło jest wizytówką artysty. Jego portfolio świadczy nie tylko o umiejętnościach artystycznych, ale także o organizacji warsztatu, możliwościach twórczych, sposobie operowania narzędziami. Być rzeźbiarzem to być projektantem, rysownikiem, plastykiem, rzemieślnikiem, konstruktorem, który posiada artystyczny zmysł i wrażliwość.
Praca rzeźbiarza, ze względu na użyte narzędzia, nosi znamiona zawodu rzemieślniczego i ściśle jest powiązana z innymi profesjami: snycerzem, cieślą, kamieniarzem, modelarzem, projektantem dekoracji sprzętów użytkowych (na przykład: mebli), designera (projektanta prototypów modeli wyrobów przemysłowych). Zmysł dekoracyjny rzeźbiarza niezbędny jest także w aranżowaniu przestrzeni, wykonaniu scenografii teatralnej.
Wielu artystów rzeźbiarzy zapisało się na trwałe w historii sztuki, wypracowując swój rozpoznawalny styl. Współczesna rzeźba charakteryzuje się innowacyjnością w zakresie wykorzystania materiałów i technik artystycznych. Wykracza poza tradycyjną rzeźbę w kamieniu czy drewnie.
Ćwiczenia
Wyjaśnij, czemu służy wyrabianie, formowanie, uplastycznianie gliny. Zapisz swoją odpowiedź.
Rozpoznaj, nazwij i zapisz czynność wykonywaną podczas obróbki gliny. Zasugeruj się ilustracją.

Zastanów się i zapisz, jaki materiał potrafi naśladować wygląd skóry.
Zastanów się i zapisz, jak materiały zastosowane przez autora wpłynęły na hiperrealizm rzeźby?

Odpowiedz na pytanie: W jakim celu artyści wykorzystują w swoich dziełach materiały pochodzące z recyklingu? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wykonaj rzeźbę lub instalację recyklingową z dowolnie zebranych materiałów. Określ jej temat lub nadaj tytuł. Opisz wszystkie czynności.
Na podstawie przykładów prac zawartych w treści lekcji, odpowiedz na pytanie, w jaki sposób artyści wykorzystują w swoich rzeźbach technologię dźwięku. Zapisz swoją odpowiedź poniżej.
Opisz wybraną rzeźbę lub instalację recyklingową oraz sporządź jej dokumentacje, w której uwzględnisz:
Wykorzystane materiały,
Sposób łączenia materiałów,
Opis, w jaki sposób praca stanowi kontekst ekologiczny.
Słownik pojęć
z języka francuskiego: assemblage, zbiór gotowych lub stworzonych przez artystę form, materii lub fragmentów innych całości, stanowiący autonomiczną wartość (dzieło sztuki), możliwą do zobaczenia z zewnątrz.
sztuka plastyczna: pracownia artysty (malarza, rzeźbiarza, fotografika i tym podobne) z odpowiednim oświetleniem naturalnym i sztucznym oraz wyposażeniem zgodnym z rodzajem twórczości artystycznej.
miasto we Włoszech, położone w Toskanii. Znane jest z kamieniołomów, w których od czasów etruskich wydobywa się marmur. Stąd pochodzi marmur biały, który używany był między innymi przez Michała Anioła.
narzędzie do ręcznego lub maszynowego przecinania lub wykonywania otworów, wgłębień, gniazd i rowków oraz rzeźbienia i wygładzania powierzchni; stosowane w stolarstwie, ciesielstwie, snycerstwie, ślusarstwie i kamieniarstwie.
sposób kształtowania przez artystę lub wykonawcę projektu powierzchni dzieła malarskiego, graficznego, rzeźbiarskiego, przedmiotu rzemiosła artystycznego, zależny od charakteru tworzywa, techniki i narzędzi oraz właściwości stylu indywidualnego twórcy.
dzieła plastyczne składające się z wielu elementów (gotowych lub specjalnie wykonanych), tworzących razem całość, wyrażającą pewną treść, zbudowane przez artystę w przestrzeni. Najczęściej dostosowane do konkretnej przestrzeni.
twarda skała używana jako materiał budowlany i rzeźbiarski, błyszcząca po wypolerowaniu.
przedmiot wykonany przez odtworzenie w twardym materiale, najczęściej w metalu, modelu wykonanego z nietrwałej masy (glina, wosk i tym podobne) za pomocą formy odlewniczej.
skała osadowa mająca zastosowanie między innymi w budownictwie i rzeźbiarstwie.
młotek z twardego drewna służący do pobijania dłuta w trakcie dłutowania (obróbki) materiału. Pobijakiem uderza się w dłuto, co powoduje odłupywanie elementów materiału. Pobijaki wykorzystuje się na każdym etapie prac.
pierwowzór istniejącego już dzieła sztuki (budowli, obrazu lub rzeźby). Prototyp to inaczej wersja dzieła lub rzeczy w bardzo wczesnym stadium rozwoju, posiadający wady lub niedoskonałości.
termin nadany przez Marcela Duchampa gotowym, fabrycznym przedmiotom podniesionym do rangi sztuki przez artystę.
wykorzystywanie odpadów jako materiału wyjściowego (jako surowca wtórnego) w procesach przemysłowych lub szeroko pojęte przyrodnicze ich zagospodarowanie; według definicji prawnej zawartej w ustawie o odpadach (Dziennik Ustaw 2001 numer 62, pozycja 628) recykling „jest to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii”.
artysta lub rzemieślnik rzeźbiący w drewnie, dawniej też w kamieniu.
narzędzie stalowe podobne do pilnika, z nacięciami w postaci oddzielnych ząbków stosowane do obróbki mechanicznej, zwłaszcza przy wykańczaniu powierzchni materiałów miękkich, np. drewna, pleksi.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Warszawa, 2003.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
Jadzińska M., Duże dzieło sztuki, Kraków 2012.
Potocka M. A., Rzeźba. Dzieje teoretyczne, Kraków 2002.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Warszawa, 2003.





























