Rzeźbiarze krajobrazu
Jedno ziarenko piasku zabrane z brzegu przez fale, drugie przeniesione wodami rzeki i trzecie porwane przez wiatr prawie nic nie zmienią w otoczeniu. Jednak jeśli tych ziarenek będą miliony, to po upływie tysięcy lat mogą całkowicie przekształcić otaczający nas krajobraz.
jakie znasz rodzaje krajobrazów,
działanie wód opadowych oraz wód płynących.
Omówisz siły zewnętrzne wpływające na krajobraz.
Zbadasz wpływ wybranego czynnika na krajobraz.
Rozpoznasz przykłady erozji.
1. Jak wiatr i woda wpływają na krajobraz?
Wiemy już, że pogoda ma duży wpływ na otoczenie. Warto się zastanowić, czy otaczający nas krajobraz zawsze był i będzie taki sam jak teraz. A jeśli się zmienia, to jakie są przyczyny tych zmian. Otóż krajobraz zmieniany jest m.in. przez czynniki nieożywione kształtujące powierzchnię Ziemi: promieniowanie słoneczne. Ich niszczące działanie na powierzchnię Ziemi nazywamy erozjąerozją.
W Polsce największe znaczenie ma erozja powodowana przez wody rzek, wodę morską i opady. Rzeki pogłębiają i poszerzają swoje koryta, którymi płyną. W wyniku podmywania przez nurt rzeki koryta rzecznego powstają meandry oraz klif rzeczny. Okruchy skalne są przenoszone do dalszych odcinków rzeki, gdzie się akumulują.
Fale mają duży wpływ na wybrzeża morskie. Regularnie uderzając w skały na wybrzeżu, stopniowo je rozdrabniają i przemieszczają na znaczne odległości. W ten sposób fale przyczyniają się do tworzenia plaż, a także do kształtowania klifów. Uderzanie fal u podstawy klifu powoduje powstanie wgłębień, które stopniowo się powiększają, aż w końcu doprowadzają do osłabienia całego klifu i jego załamania się.
Woda deszczowa przyczynia się do erozji zaoranych pól, wąwozów i stromych nasypów. Zdarza się też, że nasiąknięta wodą ziemia osuwa się. Nadmierna ilość wody, zwłaszcza w czasie intensywnych opadów deszczu, zmiękcza grunt i zmniejsza jego przyczepność do skał, co prowadzi do osłabienia stabilności zbocza i powstawania osuwisk.
Za charakterystyczny krajobraz lodowców górskich odpowiadają procesy erozji lodowcowej. Podczas ruchu lodowca, lód przesuwa się po powierzchni ziemi, przenosząc materiał skalny. Proces ten może prowadzić do powstawania dolin lodowcowych i wzniesień. Lód lodowcowy gromadzi się w dolinach i na stokach górskich tworząc masy lodowe. Gdy topnieje, powstają strumienie, rzeki i jeziora lodowcowe.
Działanie wiatru może prowadzić do niszczenia skał, gleb i innych powierzchni. Proces ten nosi nazwę erozji wietrznej. Wiatr przenosi suche, lekkie cząstki piasku, pyłu i kamieni na duże odległości. Erozja wietrzna występuje przede wszystkim w suchych, pustynnych regionach, gdzie brak roślinności utrudnia zatrzymywanie gleby i skał na miejscu. W wyniku tego procesu mogą powstawać charakterystyczne formy terenu, takie jak pustynne wydmy. Ścieranie i szlifowanie powierzchni skał, m.in. piaskowców, poprzez uderzanie o nią ziarnami piasku przenoszonymi przez wiatr może powodować powstawanie skał o niezwykłych kształtach, tzw. grzybów skalnych.
Do kruszenia skał mogą prowadzić także zmiany temperatur. Podczas zamarzania, woda znajdująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość. Ten proces fizyczny powoduje pękanie skał.
W wyniku działania zakwaszonej wody na skały rozpuszczalne (np. wapień, gips) zachodzą reakcje chemiczne, prowadzące do rozpuszczania i wymywania skał. Proces ten nosi nazwę krasowienia i może prowadzić do powstawania skalnych nacieków.
Działanie wiatru lub wody prowadzi również do powstawania wydm (pustynnych, nadmorskich czy śródlądowych). Ziarenka piasku gromadzone są w wyniku transportu przez wodę i wiatr.
Występowanie lasów ma spory wpływ na tempo erozji. Nawet pojedynczy rząd drzew ogranicza wpływ wiatru na erozję. Dlatego nie powinno się wycinać drzew rosnących wzdłuż miedz rozdzielających pola. Są to tzw. zadrzewienia śródpolne. Bez nich wiatr i deszcze wywiewają i wymywają ziemię oraz potrzebne roślinom składniki mineralne.
2. Akumulacja
3. Jak organizmy wpływają na krajobraz?
Wpływ na krajobraz mają także rośliny i zwierzęta. Na przykład w krajobrazie lasu dominują drzewa, a inne rośliny żyją w związkach i zależnościach z drzewami. Na łące natomiast najwięcej jest traw oraz innych roślin zielnych i to one współtworzą krajobraz. Roślinność ogranicza wpływ wiatru na krajobraz i odwrotnie. Na przykład na pustyniach, gdzie nie ma roślin, wiatr ma ogromne znaczenie w kształtowaniu krajobrazu, za to prawie nie ma go w lesie.
Wpływ zwierząt na krajobraz jest rzadziej dostrzegany. Potrafią one jednak budować obiekty znacząco zmieniające wygląd otoczenia, ryją, a także kopią nory. Bobry, budując tamy na małych rzekach, tworzą obszerne rozlewiska. Mrówki wznoszą mrowiska o wysokości przekraczającej metr powyżej poziomu gruntu (i znacznie więcej w głąb ziemi). W cieplejszym klimacie żyją termity budujące termitiery o wysokości nawet kilku metrów. Gniazda bocianów są przykładem wpływu ptaków na krajobraz, są jednak gatunki, które budują o wiele większe gniazda. Duże stada zwierząt mogą wydeptywać ścieżki i niszczyć roślinność, wyjadając ją oraz tratując.
Podsumowanie
Jednym z elementów wpływających na wygląd krajobrazu jest erozja, czyli niszczenie powierzchni ziemi przez czynniki nieożywione (np. wiatr) lub ożywione (np. rośliny).
Rośliny i zwierzęta są elementami krajobrazu, ale potrafią go też zmieniać.
Praca domowa
Słownik
proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, słońce, siłę grawitacji i działalność organizmów
procesy zachodzące pod wpływem czynników zewnętrznych prowadzące do rozpadu mechanicznego i rozkładu chemicznego skał
piaszczyste wzniesienie usypane przez wiatr
nagromadzone produkty wietrzenia
Zadania
Zaznacz, gdzie zwykle powstają piargi.
- w górach
- w dolinach
- na polach
- w lasach
- na równinach
Na podstawie tekstu oraz własnej wiedzy wskaż wszystkie prawdziwe stwierdzenia. Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź A, 2. Nieprawidłowa odpowiedź B